بررسی جایگاه «تجربه‌گر» در نظام فکری اشراقی بر مبنای فرانقش اندیشگانی (مطالعه موردی: رسائل لغت موران و صفیر سیمرغ)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 16، شماره 59، تیر 1399، صفحه 271-296   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

عباسعلی وفایی¹؛ فرشته میلادی^{* 2}

¹استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

²دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

چکیده
عارف در جریان سلوک و دستیابی به کشف و شهود، میان خود، طبیعت و خدا، رابطه و پیوند برقرار می‌کند و امری ماورای استدلال و عقل، بر او منکشف می‌شود. حصول چنین امری را تجربة عرفانی می‌نامند. این تجارب زمانی که در قالب زبان درمی‌آیند، پوششی از ابهام به خود می‌گیرند و باعث ایجاد شیوه‌های متفاوت روایتِ راویان، از تجربه‌ای واحد، می‌شوند. در متون رمزی صوفیه، مؤلف نه‌ تنها برای ابلاغ اندیشة خود تلاش می‌کند، بلکه قصد وی بیشتر معطوف به پنهان‌کردن اسرار از نااهلان می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی‌ ـ ‌‌تحلیلی به مطالعة جایگاه «تجربه­گر» در نظام فکری اشراقی، بر مبنای فرانقش اندیشگانی می‌پردازد. گرفتاری و غربت نفس، برداشتن موانع سلوک و دیدار با پیر مهم‌ترین درون‌مایه‌های رسائل سهروردی هستند و او بر سلوک به عوالم نوری بالاتر و رهایی از زندان مادی متمرکز شده است. یافته‌ها نشان می­دهد که غلبة جهان‌بینی اشراقی، باعث شکل‌گیری سیر مشخصی از تغییر فرایندهای زبانی از رابطه‌ای به ذهنی شده است. نویسنده ابتدا با هدف ایجاد فضایی ملموس، به توصیف مفاهیم رمزی پرداخته، سپس از طریق گفت‌وگوی مشارکان، آن‌ها را تفسیر می‌کند و در نهایت در جایگاهِ پیر، به بیان مفاهیم انتزاعی می‌پردازد. 

کلیدواژه‌ها

تجارب عرفانی؛ تجربه‌گر؛ فرانقش اندیشگانی؛ رسائل سهروردی

مراجع

کتابنامه

اسدپور، رضا. 1389. «نماد شناخت ایران باستان در رسائل فارسی سهروردی». پژوهشنامة ادیان. س4. ش7. صص29ـ1.

پورحسن، قاسم و ملیحه آقایی. 1393. «وجود نفس و سیر غایت استکمال آن با تأکید بر آثار رمزی سهروردی». پژوهش‌های هستی‌شناختی. س3. ش5. صص47ـ23.

پورخالقی چترودی، مه‌دخت و شمسی پارسا. 1390. «بررسی صور ابهام و عوامل آن در رسائل عرفانی سهروردی». جستارهای ادبی. ش172. صص47ـ29.

پورنامداریان، تقی. 1375. رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.

تقوی، محمّد. 1376. حکایت­های حیوانات در ادب فارسی. تهران: روزنه.

جمشیدیان، همایون و همکاران. 1395. «بررسی مکاشفات عرفانی عطّار در غزلیات، براساس نظریة ویلیام جیمز». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س12. ش43. ص41ـ11.

حمیدی، سیّدجعفر و اکبر شامیان. 1384. «سرچشمة تکوین و توسعة انواع تمثیل». نشریة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش197. صص103ـ75.

حیدری نوری، رضا. 1391.«تجارب مینوی در نظام فکری سهروردی». مجلة الهیات تطبیقی. س3. ش7. صص130ـ115.

رضویان، حسین و شیوا احمدی. 1395. «نگاهی به نقش جنسیت نویسنده در ارائة جزییات داستان بر اساس دستور نقش‌گرا». دوماهنامة جستارهای زبانی. ش34. صص370ـ343.

ستاری، جلال. 1372. مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: نشر مرکز.

سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. 1375. مجموعة مصنفات شیخ اشراق. ج1، 2 و 3. تصحیح هانری کربن. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ــــــــــــــــــــــــــ . 1391. حکمة‌‌الاشراق. تطبیق و نقد یحیی یثربی. قم: بوستان کتاب.

طاهری، محمّد و همکاران. 1392. «بررسی و تحلیل کهن‌الگوی پیر فرزانه در رساله‌های سهروردی». پژوهش‌های ادب عرفانی. ش24. ص134ـ105.

فتوحی، محمود. 1386. بلاغت تصویر. تهران: سخن.

گودرزی، کوروش و همکاران. 1395. «بررسی تجلی زمان و مکان مقدّس اساطیری در عرفان (با توجه به متون برگزیده نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم هجری». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س12. ش45. ص248ـ217.

محمّدی کله­سر، علیرضا. 1395. «داستان تمثیلی؛ ساختار، تفسیر و چندمعنایی». دوفصلنامة زبان و ادبیّات فارسی. س24. ش81. صص273ـ257.

مظاهری، عبدالرضا. 1386. «رمز در داستان­های رمزی شیخ شهاب­الدین سهروردی». ادیان و عرفان. ش13. ص28ـ13.

میرباقری‌فرد، علی‌اصغر و معصومه محمّدی. 1395. «عبارت و اشارت در زبان عرفان». پژوهشنامة عرفان. ش15. صص216ـ193.

نصر، سیّدحسین. 1386. سه حکیم مسلمان. چ6. تهران: امیرکبیر.

نویا، پل. 1373. تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمة اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

وفایی، عباسعلی و سمیه آقابابایی. 1392. «بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی». پژوهشنامة ادبیّات تعلیمی. ش18. صص46ـ23.

هلیدی، ام ای کی و رقیه حسن. 1393. زبان، بافت و متن؛ ابعاد زبان از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی. ترجمۀ محسن نوبخت. تهران: سیاهرود.

همازاده، مهدی و سیّدابوالقاسم حسینی­ژرفا. 1394. «رمزگشایی از نمادها در داستان­های سهروردی بر پایة مبانی فلسفی حکمت اشراق». آیین حکمت. ش25. ص231ـ205.

همدانی، امید. 1387. «حماسه، اسطوره و تجربة عرفانی خوانش سهروردی از شاهنامه». فصلنامة نقد ادبی. س3. ش7. صص164ـ137.

یزدان­پناه، سیّدیدالله. 1389. حکمت اشراق. ج1 و 2. تحقیق مهدی علی‌پور. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.