تحلیل گفتمان انتقادی در حکایت «درآمدن حمزه در جنگ، بی‌زره» با تکیه بر نظریۀ نورمن فرکلاف

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 16، شماره 59، تیر 1399، صفحه 131-152   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

رقیه موسوی^{* 1}؛ علی محمد پشت دار²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور واحد تهران جنوب

²دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور واحد تهران جنوب

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی، مجموع گفتارها و کنش‌هایی است که به‌ وسیلۀ بازنمودهای ایدئولوژیک یک فرد یا گروه، با نگرشی انتقادی و تحلیلی به قلمروهای گوناگون اجتماعی، فرهنگی و دینی می‌پردازد. در این مقاله «حکایت درآمدن حمزه در جنگ، بدون زره» از دفتر سوم مثنوی معنوی با تکیه بر نظریة نورمن فرکلاف و در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین بررسی می‌شود. مقاله به روش توصیفی‌ ـ ‌تحلیلی فراهم شده و درصدد است به ساختار صوری و معنایی کلام راوی و مولد گفتمان دست یابد تا از این طریق میزان تسلط او به مخاطب و همچنین نوع تعامل گفتمانی در کنش‌های متقیدانه در قالب پند و موعظه معلوم شود. نتیجه قابل پیش‌بینی این است که مولوی با تکیه بر جمله‌های استوار و متأکد و استعانت از قرآن و آموزه‌های دینی و اخلاقی، در پی تشکیل دایرۀ گفتمانی خاصی است که ژرف‌ساخت آن از عنصر مهم «مرگ اختیاری و بی‌ارزش بودن حیات جسمانی» خبر می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

تحلیل گفتمان انتقادی؛ فرکلاف؛ مولوی؛ مرگ اختیاری؛ مثنوی

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

ایران‌منش، زهرا. 1396. «بررسی تطبیقی حکایتی از مثنوی معنوی (داستان جزع نکردن شیخی بر مرگ فرزندان خود) بر اساس رویکرد فرکلاف». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س13. ش49. صص74ـ49.

پاینده، حسین. 1393. داستان کوتاه در ایران. ج3. چ2. تهران: نیلوفر.

پورنامداریان، تقی. 1392. در سایۀ آفتاب. چ4. تهران: سخن.

حسینی سروری، نجمه. 1393. «تحلیل انتقادی گفتمان قصیده‌ای از سنایی». کهن‌نامۀ ادب فارسی. س5. ش1. صص89ـ67.

شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. 1389. تازیانه‌های سلوک. تهران: آگه.

شمیسا، سیروس. 1377. معانی. چ5. تهران: میترا.

صفوی، سیّدسلمان. 1386. «ساختار کلی دفتر سوم مثنوی». آینه میراث. ش38. صص180ـ156.

فاولر، راجر و همکاران. 1394. زبان‌شناسی و نقد ادبی. ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده. چ5. تهران: نشر نی.

فرکلاف، نورمن. 1379. تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمۀ فاطمه شایسته‌پیران و همکاران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

ماتسون، دونالد. 1392. گفتمان‌های رسانه. ترجمۀ عبدالحسین کلانتری و بهزاد احمدی. تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه.

محمّدپور، محمّد؛ بازرگان، نوید و امیرحسین ماحوزی. 1394. «تولد ‌آسمانی با ‌مرگ نفسانی، مرگ اختیاری به روایت مثنوی معنوی». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش39. صص363ـ301.

مولوی، جلال‌الدین محمّد. 1393. مثنوی معنوی. دفتر سوم. تصحیح کریم زمانی. چ27. تهران: اطلاعات.

ناصری، زهره‌سادات و همکاران. 1394. «تحلیل گفتمان انتقادی داستان مرگ بونصر مشکان بر اساس رویکرد نورمن فرکلاف». علم زبان. س3. ش4. صص110ـ86.

هاوکس، ترنس. 1380. استعاره. ترجمۀ فرزانه طاهری. چ2. تهران: نشر مرکز.

همایی، جلال‌الدین. 1369. مولوی چه می‌گوید. ج1. چ7. تهران: هما.

یاحقی، محمّدجعفر و مهدی پرهام. 1387. «طلیعة شعر زهد در زبان فارسی». نامة فرهنگستان. س10، ش2. صص43ـ25.

یارمحمّدی، لطف‌الله. 1391. درآمدی به گفتمان‌شناسی. تهران: هرمس.

یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس. 1389. نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نشر نی.

English Sources

Fowler, Roger. 1996. Linguistic Criticism. 2^nd edition. Oxford: Oxford University Press.

Fairclough, Norman. 1989. Language and Power. London: Longman.