مقایسه عرفان شیعی بانوی عارف ام سلمه بیگم نیریزی با قطب الدین نیریزی

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 1، دوره 12، شماره 43، فروردین 1399، صفحه 7-18   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نسرین خدابنده^* ؛ مهین پناهی

دانشگاه الزهرا(س) تهران، گروه زبان و ادبیات فارسی، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر مقایسه عرفان شیعی در جامع‌الکلیات اثر ام سلمه بیگم نیریزی بانوی عارف با فصل‌الخطاب اثر قطب‌الدین نیریزی بود. جامعة مورد پژوهش کتاب های عرفان شیعی می باشد. نمونه مورد بررسی کتاب جامع الکیات و کتاب فصل‌الخطاب است. طرح پژوهش تحلیلی-توصیفی بود. اطلاعات با روش کتابخانه‌ای جمع آوری و به صورت کیفی تحلیل شد.نتایج نشان داد که: محتوای دو اثر دقیقاً با هم منطبق نیستنند، هرچند هردو نویسنده سیروسلوک معنوی را با تکیه بر مکتب عرفانی اهل بیت و احادیث شیعی قابل دسترسی دانسته‌اند؛ اما به صورت کلی مفاهیم مشترکی که بین آنها وجود دارد، بیشتر مربوط به مباحث خداشناسی و معرفت ذات الهی می‌باشد. هم چنین باوجود آن که هردو اثر از مکتب عرفانی مولوی، عطار و شبستری متاثر بوده‌اند اما به دلیل نگارش عربی کتاب فصل‌الخطاب ، قطب‌الدین نتوانسته از آثار این بزرگان ادب فارسی در اثر خود استفاده کند ولی ام سلمه از اشعار این شاعران بسیاراستفاده کرده است. با وجود آن که هردو اثر عرفانی- فلسفی هستند اما اثرام سلمه بیگم در مقایسه با اثر قطب‌الدین به جنبه‌های عرفانی توجه بیشتری دارد و در اثر قطب‌الدین جنبه‌های فلسفی پررنگ‌تر می‌باشد. با وجود شباهت این دو اثر به یک دیگر، به سبب وجود مطالب عمیق عرفانی، جامع‌الکلیات یک اثر مستقل است و نه تقلیدی از فصل الخطاب که حاصل ذهن توانای این بانوی فرهیختة ایرانی است.

کلیدواژه‌ها

عرفان شیعی؛ ام سلمه بیگم نیریزی؛ قطب‌الدین نیریزی

مراجع

- قرآن مجید.

- امّ سلمه بیگم. جامع الکلیات. تصحیح و تعلیق: مهدی افتخار. (1393). قم: آیت اشراق.

- حیدری، سید کمال. عرفان شیعه. ترجمه محمدعلی سلطانی. (1392). تقریرات حیدری به عربی به اهتمام شیخ خلیل رزق، ویرایش و بازنگری دکتر مسعود فکری، چاپ اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

- خویی، ابوالقاسم. میزان الصواب در شرح فصل الخطاب قطب الدین نیریزی. تصحیح و تنقیح محمد خواجوی. (1384). جلد دوم، چاپ اول، تهران: مولی.

.- خویی، ابوالقاسم. میزان الصواب در شرح فصل الخطاب قطب الدین نیریزی. تصحیح و تنقیح محمد خواجوی. (1396). جلداول، چاپ چهارم، تهران: مولی.

- دلریش، بشری. (1375). زن در دورة قاجار. چاپ اول، تهران: حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

- رجبی، محمد حسن. (1374). مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی. چاپ اول، تهران: سروش.

- رودگر، محمد جواد. (1394). عرفان شیعی و شاخصه­های آن. فلسفة دین، 12، 458-227. 

- رودگر، محمد جواد، شاکری راد، مائده. (1392). علامه طباطبائی و عرفان شیعی. فصلنامة پژوهش های اعتقادی–کلامی،3(9)، 76-49.

- طاهری، زهرا. (1390). حضور پیدا و پنهان زن در متون صوفیه: زنان صوفی از آغاز سده­های نخستین هجری تا دوران قبل از انقلاب مشروطه. چاپ اول، تهران: نشر ثالث.

- طباطبایی، سید محمد حسین. (1354). شیعه در اسلام. چاپ ششم، تهران: کتابخانة بزرگ اسلامی.

- علی بن ابیطالب(ع). نهج البلاغه. ترجمه سید جعفر شهیدی. (1378). چاپ پانزدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

- فنائی اشکوری، محمد. (1389). شاخصه های عرفان ناب شیعی. فصلنامة شیعه شناسی، 8(33)، 29-7.

- کریمی زنجانی اصل، محمد. (1393). عرفان شیعی به روایت سید حیدر آملی. تهران: اطلاعات.

- مطهری، مرتضی. (1382). آشنایی با قرآن. جلد اول، چاپ هجدهم، تهران: صدرا.

- نیریزی، قطب­الدّین. قصیدة عشقیه در حقیقت عشق الهی. مقدمه ترجمه تصحیح و تعلیق محمد ذاکر عباسعلی. (1383). ج.اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

- ورمرزیار، مرضیه. (1392). گزارشی تحلیلی از کتاب شاخصه های عرفان ناب شیعی. معرفت، 22(193)، 108-99.