کاربست سنت های نظری کنش اجتماعی در خوانش سطوح فضایی با تأکید بر مولفه های «زندگی روزمره»

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 2، دوره 9، شماره 33، اسفند 1398، صفحه 27-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

میترا حبیبی¹؛ مژده جمشیدی²

¹دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه هنر تهران

²دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، دانشگاه هنر تهران (پردیس بینالمللی فارابی)

چکیده

در دوران معاصر نگاه انتقادی به مسائل فضایی، لزوم نقد و دگرگونی روش­های برخورد با فضا را (نظری و عملی) بدنبال داشته­است. خوانش انتقادی فضا به عنوان روشی برای توصیف، تفسیر و نقد «زندگی روزمره» و شناسایی مسائل فضایی از این منظر شناخته می­شود. خوانش فضا در اولین گام در سنت­های نظری و مولفه­های موثر بر آن تجلی می­یابد. در نیم قرن اخیر، به موازات «چرخش فضایی» نظریه­های اجتماعی، «زندگی روزمره» محور مطالعات فضا و روش­های شناخت آن قرار می­گیرد. تعبیر فضا به امری اجتماعی، چندلایه­ای و رابطه­ای، پیش‌فرض­هایی از این چرخش است. در این دوران نظریات به مثابه­ی یکی از نیروهای سازنده‌ی فضا در نظریه­ی «تولید اجتماعی فضا» مطرح می­شود. همین امر ما را بر آن داشت که ضمن بررسی کلی انواع نظریات اجتماعی به سطح­بندی آن­ها در خوانش فضا بپردازیم؛ تا از این طریق دیدگاه جامع­تری برای شناخت، تحلیل مسائل و ارائه­ی راهکارهای فضایی داشته­ باشیم. از این رو نخست به بررسی پیش­فرض­های نظریات اجتماعی (سطح کلان و خرد با تأکید بر فضا، زندگی روزمره و کنش) و سپس با محوریت مفهوم کنش؛ به مثابه­ی یکی از مهم­ترین لایه‌های فضایی؛ به سه نظریه­ی نمایشنامه، پرکتیس و تناقض می­پردازیم. در نهایت این نظریه­ها برای کاربست در خوانش فضا سطح­بندی و ابعاد گوناگون آن­ها بررسی می­شود.  ازاین­رو کلیات هر نظریه؛ با استناد به متون، اسناد کتابخانه­ای و اینترنتی؛ در یک چارچوب توصیفی-تحلیلی مبتنی بر استدلال منطقی توضیح داده­ می­شود.یافته­ های پژوهش حاکی از آن است که هر یک از نظریه‌های مورد بررسی در سطحی از خوانش فضا کاربرد و کارایی دارد.

کلیدواژه‌ها

سنت نظری اجتماعی؛ خوانش فضا؛ تولید فضا؛ زندگی روزمره؛ کنش

مراجع

- افروغ، عماد. (1394). فضا و جامعه؛ فضای شهری و نابرابری اجتماعی: ارائۀ الگویی برای جدایی گزینی فضایی و پیامدهای آن. تهران: نشر علم.

- تانکیس، فرن. (1388). فضا، شهر و نظریۀ اجتماعی: مناسبات اجتماعی و شکل شهری.ترجمه: حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- تاجبخش، کیان. (1386). آرمان شهر (فضا، هویت و قدرت در اندیشۀ اجتماعی معاصر). تهران: نشر نی.

- جین، مارک. (1395). شهرها و مصرف. ترجمه:مرتضی قلیچ. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

- حبیبی،  میترا، و برزگر،  سپیده. (1397). پویش چند لایه ای زندگی روزمره در فضای شهری از منظر ضرباهنگ کاوی. جستارهای شهرسازی، 49(2)، 146–162.

- ریتزر، جورج. (1393). نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر.ترجمه:محسن ثلاثی.تهران: نشر علم.

- ریتزر، جرج.، و جی.گودمن، داگلاس. (1390). نظریه­ی جامعه شناسی مدرن.ترجمه:خلیل میرزایی و  عباس لطفی­زاده. تهران: انتشارات جامعه شناسان.

- ژیلنیتس، آندرژی. (1393). فضا و نظریۀ اجتماعی. ترجمه: محمود شورچه. تهران: انتشارات مدیران امروز.

- ستاری، علی. (1394). دیالکتیک سه‌گانه‌ی تولید فضای هانری لوفور. جستارهای فلسفی. 29 (11). (ص­ص85-114).

- سوجا، ادوارد. دبلیو. (1396). پسا کلان شهر: مطالعات منطقه ای شهرها و مناطق. ترجمه: نرگس خالصی­مقدم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

- شمولی، اندرو. (1393). کلیت، هژمونی، تفاوت: هانری لوفور و ریموند ویلیامز. ،ویراستاران: کانیشکا گونواردنا، ا. کیفر، ر. میلگرام، کریستین اشمید،ترجمه: افشین خاکباز، و محمد فاضلی، کتاب فضا، تفاوت، زندگی روزمره: خوانش هانری لوفور(ص­ص.395-421). تهران: انتشارات تیسا.

- فراستخواه، مقصود. (1396). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر «نظریۀ بر پایه». تهران: نشر آگاه.

- فرهمندفر، مسعود. (1393). «جایگاه آستانه­ای فرهنگ»: هومی بابا و نظریۀ پسا استعماری. مطالعات انتقادی ادبیات، 1(4).

- کاپن، سمیتا. (1388). مبانی نظری معماری غرب (جلد اول).ترجمه: ع. یاران. تهران: انتشارات شهیدی.

- کاظمی، عباس و اباذری، یوسف (1383). زندگی روزمره و مراکز خرید در شهر تهران. نامه­ی انسان­شناسی، 3(6). (ص­ص 97-116).

- گونواردنا، کانیشکا. (1393). مارکسیسم و زندگی روزمره: دربارۀ هانری لوفور و ...، ویراستاران: کانیشکا گونواردنا، ا. کیفر، ر. میلگرام، کریستین اشمید،ترجمه: افشین خاکباز، و محمد فاضلی، کتاب فضا، تفاوت، زندگی روزمره: خوانش هانری لوفور(ص­ص.253-225). تهران: انتشارات تیسا.

- کرنگ، مایک. (1394). آثار، مکان ها و جغرافیاهای نانوشته: در آثار میشل دوسرتو (84-1925). ویراستاران: م. کرنگ، ن. ثریفت،ترجمه: محمود عبدالله­زاده، کتاب  اندیشیدن دربارۀ فضا (ص­ص.172-194). تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.

- کیفر، استفان. (1393). چگونه لوفور گرامشی را شهری کرد.،ویراستاران: کانیشکا گونواردنا، ا. کیفر، ر. میلگرام، کریستین اشمید،ترجمه: افشین خاکباز، و محمد فاضلی، کتاب فضا، تفاوت، زندگی روزمره: خوانش هانری لوفور(ص­ص.359-393). تهران: انتشارات تیسا.

- گافمن، اروینگ. (1392). نمود خود در زندگی روزمره. ترجمه: مسعود کیانپور. تهران: نشر مرکز.

- گلکار، کوروش. (1379). مولفه های سازنده کیفیت طراحی شهری. صفّه، 32، 38–65.

- گیدنز، آنتونی. (1384). مسائل محوری در نظریۀ اجتماعی: کنش، ساختار و تناقض در تحلیل اجتماعی. ترجمه:محمد رضایی. تهران: انتشارات سعاد.

- گیدنز، آنتونی.، و بردسال، کارن. (1389). جامعه شناسی.ترجمه:ح. چاوشیان. تهران: نشر نی.

- لوفور، هانری. (1391). تولید فضا. ترجمه: محمود عبدالله­زاده. تهران: مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران.

- مدنی­پور، علی. (1387). فضاهای عمومی و خصوصی شهر. ترجمه: فرشاد نوریان. تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.

- مدنی­پور، علی. (1392). طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرآیندی اجتماعی-مکانی. ترجمه: فرهاد مرتضایی تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.

- مریفیلد، اندرو. (1393). مکان و فضا: سازش لوفوری. ترجمه: آیدین ترکمه، کتاب درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور (ص­ص.257-292). تهران: انتشارات تیسا.

- نیومن، ویلیام لارنس. (1389). شیوه های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمی (جلد اول). ترجمه: حسن دانائی­فرد و حسین کاظمی. تهران: موسسۀ کتاب

مهربان نشر.

- هاروی، دیوید. (1390). وضعیت پسا مدرنیته: تحقیق در خاستگاه تحول فرهنگی. ترجمه: عارف قوامی­مقدم. تهران: پژواک.

- هاروی، دیوید. (1392). شهر و نظریۀ انتقادی. ترجمه: حسین حاتمی­نژاد و  محمود شورچه،کتاب  شهر و نظریۀ انتقادی (ص­ص.42-68). تهران: پرهام نقش.

- هال، ادوارد. (1396). بعد پنهان. ترجمه: منوچهر طبیبیان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- هیلیر، جین. (1388). سایه های قدرت: حکایت دوراندیشی برنامه ریزی کاربری زمین.ترجمه:کمال پولادی. تهران: جامعۀ مهندسان مشاور ایران.

- یورگنسن، ماریان.، و  فیلیپس، لوِئز. (1394). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه: هادی جلیلی. تهران: نشر نی.

- Anderson، E. (1990). Streetwise: Race، Class، and Change in an Urban Community. University of Chicago Press.

- Carmona، M.، CARMONA، R.، Heath، T.، Oc، T.، & Tiesdell، S. (2003). Public Places، Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design. Architectural Press.

- Cetina، K. K.، Schatzki، T. R.، & Savigny، E. von (Eds.). (2001). The Practice Turn in Contemporary Theory (1 st). london: Routledge.

- Crawford، M. (2016). Public Space Update. Report from the United States. The Journal of Public Space، 1(1)، 11–16.

- de Certeau، M.، Rendall، S.، Giard، L.، & Mayol، P. (1984). The Practice of Everyday Life. University of California Press

- Gehl، J.، & Koch، J. (2006). Life Between Buildings: Using Public Space. Danish Architectural Press.

- Goffman، E. (2009). Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity. Touchstone.

- Goonewardena، K.، Kipfer، S.، Milgrom، R.، & Schmid، C. (2008). Space، Difference، Everyday Life: Reading Henri Lefebvre. Taylor & Francis.

- Lefebvre. H.(1991). The production of Space. (D. Nicholson-smith، Ed.). Oxford، Uk: basil blackwell lrd.

- Lussault، M.، & Stock، M. (2010). “Doing with space”: towards a pragmatics of space. Soc. Geogr.، 5(1)، 11–19.

- Madanipour، A. (2003). Public and Private Spaces of the City. Routledge.

- Schatzki، T. (2015). Spaces of Practices and of Large Social Phenomena. Travaux ،EspacesTemps.Net.

- Stock، M. (2015). Spatial practices، theoretical implications. Travaux ،EspacesTemps.Net.