پهنه‌بندی سطح پایداری اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: استان قم)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 15، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 51، تیر 1399، صفحه 581-594   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

هادی قراگوزلو^{* 1}؛ عبدالرضا رحمانی فضلی²؛ فرهاد عزیزپور³؛ حمید جلالیان⁴

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

²دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

³دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

⁴دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

پایداری سکونتگاه‌های روستایی در گرو پویایی اقتصاد آن است، تا آنجا که امروزه توسعه اقتصادی پایدار به عنوان اصلی رین هدف اقتصادی در برنامه‌ریزی کشورهای در حال توسعه مطرح است. پیش شرط اساسی برنامه‌ریزی برای پایدارسازی اقتصادی روستاها آگاهی از جایگاه و توانایی آنها است. پژوهش حاضر به دنبال واکاوی و سنجش سطوح فضایی پایداری اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی واقع در استان قم می‌باشد. پژوهش حاضر بر اساس هدف،کاربردی و روش پژوهش توصیفی – تحلیلی است. نرم افزار هایEXCEL و SPSS و MATLAB بعنوان ابزار تحلیل مورد استفاده قرار گرفتند. داده‌های مورد نیاز به روش اسنادی بدست آمده است. محدوده مورد مطالعه استان قم و جامعه آماری پژوهش روستاهای دارای سکنه استان قم هستند. وزن‌دهی به شاخص‌های پژوهش با استفاده از مدل F’ANP و تحلیل داده ها با استفاده از روش تصمیم گیری چند معیاره WASPAS انجام شد. برای طبقه‌بندی روستاهای مورد مطالعه از جنبه سطوح پایداری از روش تحلیل خوشه‌ای و نرم افزار GIS و برای تحلیل عوامل مؤثر بر پایداری از رگرسیون خطی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که سکونتگاه‌های روستایی استان قم از نظر پایداری اقتصادی در وضعیت مطلوبی قرار ندارند؛ از نظر سطوح پایداری نیز روستاهای مورد مطالعه تفاوت قابل توجهی با یکدیگر داشته که نشان‌دهنده نابرابری فضایی از جنبه سطوح پایداری اقتصادی است. همچنین میزان تأثیرگذاری عوامل مورد بررسی نیز به یک میزان نبوده است، به نحوی که عامل "بهره‌مندی خانوارها روستایی از زمین" و "برخورداری از منابع تولید زراعی و باغی" تأثیر گذاری بالاتری بر پایداری اقتصادی روستاهای مورد مطالعه داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

توسعه پایدار روستایی؛ پایداری اقتصادی؛ مدل F’ANP؛ استان قم

مراجع

Afrakhteh, H., Riahi, V., & Javan, F. (2015). Economic Sustainability of Rural Settlements of Rezvanshahr County. Journal of Iranian Geographic Society, 13 (46), 93-117. (In Persian)

Anabestani, A. A., Khosrow Beigi, R., Taghilou, A. A., & Shamsuddini, R. (2011). Leveling of Rural Sustainability, Using Conflict Multi-Criterion Decision Technique, A Case Study: Komijan Villages. Journal of Human Geography, 3 (2). 107-126. (In Persian)

Anabestani, A.A., Shayan, H., Shamsodini, R., Taghilou, A.A., & Zarei, A. (2012), Assessment of Economic Sustainability in Rural Areas, Case Study: Jafar Abad County, Qom Province, Journal of Geography and Environmental Studies, 1 (4), 118-140. (In Persian)

Asgarzadeh, M. (2002). Sustainable Landscape, Journal of Architecture, 2 (3), (In Persian)

Basiago, A.D. (1999). Economic, social, and environmental sustainability in development theory and urban planning practice, The Environmentalist 19, 145-161.

Baumgärtner, S., & Quaas, M. (2010). What is sustainability economics? Ecological Economics 69, 445– 450.

Bell, N., Schuurman, N., & Hayes, M. (2007). Using GIS-based methods of multi criteria analysis to construct socio-economic deprivation indices, International Journal of Health Geographic, 72, 6- 17.

Boggia, A., Rocchi, L., Paolotti, L., & Greco, S. (2014). Assessing Rural Sustainable Development potentialities using a Dominance-based Rough Set Approach, Journal of Environmental Management, 144, 160-167.

Boron, V., Payán, E., MacMillan, D., & Tzanopoulos, J. (2016). Achieving sustainable development in rural areas in Colombia: Future scenarios for biodiversity conservation under land use change, Land Use Policy, 59, 27-37.

Cai, Y.P., Huang. G.H., Yang. Z.F., Sun. W., Chen, B. (2009). Investigation of public’s perception towards rural sustainable development based on a two-level expert system, Expert Systems with Applications 36. 8910–8924.

Faizie Zadeh, B., Rezaei Banafsheh, M., & Hejazi, M.A. (2012). Leveling of Economic Development of Azarbaijan-e- Gharbi Province by Using Spatial Analysis. Journal of Geographic Space, 12 (40), 1-24. (In Persian)

Farahani, H. (2007). Sustainability Evaluation in Rural Areas with Emphasis on Socio-economic Factors, A Case Study: Tafresh Town. Ph.D. thesis, University of Tehran, Iran. (In Persian)

Faraji Sabokbar, H.A., Badri, S.A., Motiee Langroudi, S.H., & Sharafi, H. (2010). Measuring the Sustainability of Rural Areas Based on Network Analysis Model, A Case Study: Rural Areas of Fasa. Journal of Human Geography, 2 (72), 135 – 156. (In Persian)

Ghadiri Masuom, M., Ziyanoush M.M., & Khorasani M.A. (2010). Economic Sustainability and Its Relation to Spatial Properties A Case Stud:  Rural Settlements in Kohin District, Kaboudarahang Town, Journal of Rural and Development, 13 (2), 1-29. (In Persian)

Hopwood, B., Mellor, M., & Obrien, G. (2005). Sustainable development: mapping different approaches Sustainable, 13 (2), 38-52.

Horlings, L.G. & Kanemasu, Y. (2015). Sustainable development and policies in rural regions; insights from the Shetland Islands, Land Use Policy, 49, 310-321.

Huby, M., Owen, A., & Cinderby. S. (2007). Reconciling socio - economic and environmental data in a GIS context: An example from rural England, Applied Geography, 27 (1), 1-13.

Javedan, M., Farajei Sabokbar, H., Sadeghlou, T., & Sjasei Ghidarei, H. (2016). Presentation of Sustainability Ratio Analysis Model in Rural Areas (A Case Study: Sarband Section of Markazi Province). Journal of Sustainable Development of Geographical Environment, 1(1), 19-35. (In Persian)

Maleki, S., Ahmadi, R., & Davoudi, A. (2014). Measuring and Assessing of the Spatial analysis  and Leveling of Economic Development in khoozestans Town, Journal of Fiscal and Economic Policies, 6 (1), 5-22. (In Persian)

Midmore. P., & Whittaker. J. (2000). Survey economics for sustainable rural systems, Ecological Economics, 35,173–189.

Moles, R.F., Morrissey, W.J., & Oregan, B. (2008). Practical appraisal of sustainable development: methodologies for sustainable measurement at settlement level. Environmental Impact Assessment Review, 28, 2-30.

Nazmfar, H. (2017). Analysis of the Level of Rural Development in Azarbayejane Gharbi districts, Journal of Space Economy and Rural Development, 1 (6), 159-175. (In Persian)

Palmisano, G., Loisi, R., Ruggiero, G., Rocchi, L., Boggia, A., & Roma, R. (2016). Using Analytic Network Process and Dominance-based Rough Set Approach for sustainable requalification of traditional farm buildings in Southern Italy, Land Use Policy, 59, 95-110.

Pasakarnis, G., & Maliene, V. (2010). Towards sustainable rural development in Central and Eastern Europe: Applying land consolidation. Land Use Policy, 27, 545–549.

Plumer, P., Tonts, M., & Argent, N. (2018). Sustainable rural economics, evolutionary dynamics and regional policy. Applied Geography, 90, 308-320.

Pour Taheri, M., Fatahi, A., Nemati, R., & Adinevand, E. (2016). The advantages of using the ispas decision-making model in locating tourist destination villages (A Case Study: Rural of Lorestan province). Journal of Spatial Planning, 20 (3), 113-137. (In Persian)

Roknoddin Eftekhari., A.R, & Agha yari, M. (2007). Leveling of Sustainability of Rural Development, A Case Study of Hier Division. Journal of Geographical Research, 39 (61), 31-44. (In Persian)

Saeidi, A. (1998). Sustainable Development and Rural Development Instability. Journal of Housing and Revolution, 2. (In Persian)

Shakour, A., Shamsuddini, A., Shafiei, Y., & Tayebi, N. (2014). Leveling of rural settlements based on socio-economic affinities, A Case Study: Sarpaniran District of Pasargad County. Journal of New Attitude Survey in Human Geography, 7 (3), 91-104. (In Persian)

Shayan, H., Taghilou, A.A., & Khosrobeigi, R. (2012). The Role of People's Participation in the Sustainability of the Rural Economy, Case Study: Ijroud District. Journal of Geographic and Regional development, 5 (19), 71-94. (In Persian)

Taleshi, M., & Amirfakhriyan, M. (2012). Application of Quantitative Pattern of population Spatial Analysis in Rural settlements, Case Study: Khorasan Razavi Villages, Journal of  Rural Research, 3 (4), 105-128. (In Persian)

Yahya Abadi. A., & Dadfar, A. (2008). An Analysis of Employment in Iran. Journal of Work and society, 5 (7), 77-87. (In Persian)

Yari Hesar, A., Badri, S.A, Pourtaheri, M., & Faraji Sabokbar, H.A. (2011), Exploring and explaining the process of selection of indicators for measuring and assessing the stability of rural settlements in the metropolitan area, with an emphasis on Tehran metropolis. Journal of Geography and Development, 11 (32), 127-148. (In Persian)

You, H., & Zhang, X. (2017). Sustainable livelihoods and rural sustainability in China: Ecologically secure, economically efficient or socially equitable? Resources, Conservation and Recycling 120, 1-13.

Zebardast, E. (2013). Constructing a Social Vulnerability Index to Earth Earthquake Hazards using a Hybrid Factor Analysis and Analytic Network Process F’ANP) Model, Natural Hazards, 65, 1331-1359.

Zolfani, S., & Zavadskas, E. (2013). Sustainable Development of Rural Areas’ Building Structures Based on Local Climate, Procardia Engineering, 57, 1295-1301.