ولایت حاکم شرع بر تزویج و طلاق سفیه و مجنون از نظر امامیه و اهل سنت

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 5، دوره 16، شماره 59، خرداد 1399، صفحه 115-140   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2020.673324

نویسندگان

عبدالجبار زرگوش نسب^{* 1}؛ محدثه آبیار²

¹دانشیار دانشگاه ایلام

²کارشناس ارشد رشته فقه , مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ایلام

چکیده

حاکم شرع قیم است و شرعاً می‌تواند شخصی را قائم مقام خود به‌ عنوان قیّم برای محجورین مانند سفیه ومجنون منصوب کند، وقیمومیت نوعی ولایت است که با نصب حاکم شرع یا دادگاه، به‌منظور حمایت از محجورین واداره امورشان آغاز می‌شود. در این پژوهش که به روش توصیفی_تحلیلی صورت گرفته است، به اختلاف ­نظر میان فقهای امامیه و اهل سنت در ولایت حاکم بر تزویج و طلاق سفیه و مجنون می­پردازد. میان مذاهب چهارگانه­ی اهل سنت نیز تضارب آرا وجود دارد. نظریه­ی مختار نویسندگان پژوهش حاضر، این است که حاکم، تنها بر تزویج و طلاق از جانب مجنون ولایت دارد و آن ­هم در صورتی است که مجنون، اولیای دیگری نظیر پدر، جد پدری و وصی آن دورا نداشته باشد؛ اما درباره‌ی تزویج و طلاق سفیه، به نظر می‌رسد حاکم هیچ ولایتی ندارد؛ زیرا مقصود اصلی از ازدواج و طلاق، مال نیست که سفیه را در این دو امر، محجور بدانیم. در مواردی که حاکم، ولایت دارد، رعایت مصلحت و غبطه لازم است.

کلیدواژه‌ها

ولایت حاکم؛ قیم؛ سفیه؛ مجنون؛ ازدواج؛ طلاق

مراجع

قران کریم

1. ابن‌ادریس حلّى،محمد،(1410‍ ق)، السرائر، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

2. ابن‌بابویه، محمد­بن­علی،(1403 ق‌)،معانی الأخبار‌، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

3. ابن‌بابویه، محمد­بن­علی،( (1413 ق)،من لایحضره الفقیه‌، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

4. ابن­جنید اسکافى،محمدبن­احمد،(1416 ق)،‌مجموعة فتاوى ابن جنید، دفتر انتشارات اسلامى ، قم.

5. ابن­قدامه مقدسی،عبدالله،(1388 ق)، المغنی، مکتبة القاهرة، قاهرة.

6. ابن­نجیم مصری،زین­الدین،(بی‌تا)، البحر الرائق ، دار الکتاب الإسلامی، بیروت.

7. اصفهانى،محمد،(1416 ق‌)،کشف اللثام ، دفتر انتشارات اسلامى ، قم.

8. امام خمینى، روح­اللّه‌،(بی‌تا)، تحریر الوسیلة‌، مؤسسه دار العلم‌، قم.

9. بحرانى،حسین،(بی‌تا)، الأنوار اللوامع ، مجمع البحوث العلمیة‌، قم.

10. بحرانی،یوسف،(1405 ق‌)، الحدائق الناضرة، دفتر انتشارات اسلامى ، قم.

11. بحرالعلوم، محمد،(1403 ق)، بلغة الفقیه‌، منشورات مکتبة الصادق، تهران.

12. بهوتی، منصور،(1420 ق)، کشاف القناع، دار الفکر، بیروت.

13. بهوتی، منصور،( (1427ق)، المِنَحُ الشَّافِیات ، دارکنوز إشبیلیا، السعودیة.

14. جبعی عاملى، زین­الدین­بن­على‌،(1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، کتابفروشى داورى‌، قم.

15 .جبعی عاملى، زین­الدین­بن­على‌،( (1413ق‌)،مسالک الافهام‌، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم.

16. جعفری لنگرودی،محمدجعفر،(1386)، حقوق خانواده، گنج دانش، تهران.

17. حرانى، حسن­بن­على،(1404 ق)، تحف العقول، انتشارات جامعه مدرسین، قم.

18. حر عاملی،محمدبن­حسن،(1409 ق)، وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت (ع)، قم.

19. حسینی عاملی،على­بن­محمد،(‌1418 ق‌)، ریاض المسائل، مؤسسه آل البیت (ع)، قم.

20. حکیم، محسن،(1416 ق)، مستمسک العروة الوثقی، مؤسسة دارالتفسیر، قم.

21.حلّى سیوری،مقداد،(1404ق)،التنقیح الرائع ، انتشارات کتابخانه آیة­الله مرعشى، قم.

22. حمدعبدالله، (بی‌تا)، شرح زادالمستقنع، دار صادر، بیروت.

23. حیاتی،علی­عباس،(1391ش)، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، نشر میزان، تهران.

24. خرشی، محمد،(بی‌تا)، شرح مختصرخلیل للخرشی، دارالفکر للطباعة، بیروت.

25. خوانسارى،احمد­بن­یوسف،(‌‌1405ق‌)، جامع المدارک، مؤسسه اسماعیلیان، قم.

26. خویی،سیدابوالقاسم،(1418ق)، موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة احیاء آثارالامام الخوئی، قم.

27. دسوقی،محمد،(بی‌تا)، حاشیةالدسوقی ، دارالفکر، بیروت.

28. رملی، شمس­الدین،(1404 ق)، نهایةالمحتاج ، دارالفکر، بیروت.

29. رویانی، عبدالواحد،(2009 م)، بحرالمذهب، دارالکتب العلمیة، بیروت.

30. ریمی، محمد،(1419 ق)،المعانی البدیعة ، دارالکتب العلمیة، بیروت.

31. زبیدى، محمد،(1414 ق)،تاج العروس ، دار الفکر للطباعة و النشر، بیروت.

32. زحیلی، وهبه،(1405 ق)،الفقه الاسلامی وادلته، دار الفکر، دمشق.

33. زیلعی، عثمان،(1313ق)،تبیین الحقائق یةالشِّلْبِیِّ، المطبعة الأمیریة، بی­جا.

34. سرخسی، محمد،(1414 ق)،المبسوط، دارالمعرفة، بیروت.

35. سعدی،جلال­الدین،(1423 ق)،عقدالجواهرالثمینة ، دارالغرب الإسلامی، بیروت.

36. سفارینی،محمدبن­أحمد،(1428ق-2007 م)،کشف اللثام ، وزارةالأوقاف الإسلامیة،کویت.

37. شربینی،شمس­الدین،(1415 ق)، مغنی المحتاج، دار الکتب العلمیة، بیروت.

38. شیرازى،قدرت­الله انصارى وپژوهشگران،(1429 ق)، موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها‌‌، مرکز فقهى ائمه اطهار (ع)، قم.

39. صفایی،سید حسین،(1348ش)،دوره مقدماتی حقوق مدنی، اشخاص و خانواده، موسسه عالی حسابداری، تهران.

40. طوسى،محمد،(‌ 1407 ق)،الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى ، قم.

41. طوسى،محمد،( (1387 ق‌)،المبسوط فی فقه الإمامیة‌، المکتبة المرتضویة، تهران.

42. عاملى، محمد­بن­على،(1411‍ق‌)، نهایة المرام ‌،دفتر انتشارات اسلامى ، قم.

43.عراقی،ضیاءالدین،(1414 ق)،شرح تبصرة المتعلمین، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

44.علامه حلّى،حسن،(1410 ق)، إرشاد الأذهان ، دفتر انتشارات اسلامى، قم.

45. علامه حلّى،حسن،( (1420 ق‌)،تحریرالأحکام الشرعیة،مؤسسه امام صادق(ع)،قم.

46. علامه حلّى،حسن،( (1388 ق)، تذکرة الفقهاء، مؤسسة آل البیت، قم.

47. علامه حلّى،حسن،( (1413 ق)، قواعد الاحکام، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

48.عوفی،عوض،(1423 ق)،الولایة فی النکاح،عمادةالبحث العلمی بالجامعة الإسلامیة،المدینة المنورة.

49.فقعانى،علی،(1418 ق‌)،الدر المنضود ، مکتبة إمام العصر(عج) العلمیة‌، قم.

50.فیض کاشانى،محمدمحسن،(بی‌تا)،مفاتیح الشرائع‌، انتشارات کتابخانه آیة­الله مرعشى ،قم.

51.قاسم‌زاده،سید مرتضی،(1380)،«ازدواج غیر رشید، مجنون و بیمار جسمی یا روحی خطرناک»، فصلنامه دیدگاه‌های حقوقی، دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری، شماره بیست وسوم.

52.کاتوزیان،ناصر،(1388 ش)، دوره حقوق مدنی خانواده، شرکت سهامی انتشار، تهران.

53.کاسانی،علاءالدین،(1406 ق)، بدائع الصنائع ، دارالکتب العلمیة، بیروت.

54.کاشف‌الغطاء،محمد،(1359 ق)،تحریر المجلة‌، المکتبة المرتضویة، نجف اشرف.

55.کرکى،علی،(‌1414 ق)،جامع المقاصد، مؤسسه آل البیت (ع)، قم.

56.کلینى، محمد،(1407 ق‌)، الکافی، دار الکتب الإسلامیة، تهران.

57.لنکرانى،محمدفاضل،(1425 ق‌)،تفصیل الشریعة ،مرکز فقه ائمه اطهار ، قم.

58.ماوردی،ابوالحسن،(1419 ق)،الحاوی الکبیرفی فقه مذهب الإمام الشافعی،دارالکتب العلمیة، بیروت.

59.محقق حلی، نجم­الدین جعفربن­الحسن،(1408 ق)، شرائع الاسلام، مؤسسة اسماعیلیان، قم.

60. محقق حلی، نجم­الدین جعفربن­الحسن،( (1418 ق‌)،المختصرالنافع،مؤسسة المطبوعات الدینیة‌،قم.

61. مرداوی،علاءالدین،(بی‌تا)، الإنصاف ،إحیاء التراث العربی، بیروت.

62. مکارم شیرازی،ناصر،(1424 ق)، کتاب النکاح، انتشارات مدرسه امام علی (ع)، قم.

63. منصور،جهانگیر،(1391 ش)،مجموعه قوانین اساسی و مدنی، نشر دوران، تهران.

64.الموسوعةالفقهیةالکویتیة،(1404 - 1427 ق)، وزارة الأوقاف الإسلامیة، کویت.

65.نجدی،عبدالرحمن،(1397 ق)،حاشیةالروض المربع ، بی­نا، بی­جا.

66.نجفى، محمدحسن‌، (1404‍ ق‌)،جواهر الکلام ‌، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.

67.نراقى،احمد­بن­محمد‌،(1417 ق‌)،عوائد الأیام، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم.

68.نراقى،احمد، (1415 ق‌)،مستند الشیعة، مؤسسه آل البیت علیهم­السلام، قم.

69.نووی، محی­الدین، (بی‌تا)،دقائق المنهاج، دار ابن حزم، بیروت.

70. نووی، محی­الدین، (1412 ق)، روضةالطالبین و عمدةالمفتین، المکتب الإسلامی، بیروت.

71.هندی،علاءالدین،(1405 ق)،کنز العمال، مؤسسة الرسالة، بیروت.

72.یزدی،سید محمدکاظم،(1409 ق)،العروة الوثقی، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات،بیروت

73.یمنی،یحیی،) 1421 ق)،البیان فی مذهب الإمام الشافعی،دارالمنهاج،جدة.