نگرشی بر جامعیت قرآن از روزنه تربیت عقلانی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 3، دوره 11، شماره 42، تیر 1399، صفحه 53-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علیرضا زکی‌زاده رنانی¹؛ فاطمه طائبی اصفهانی²

¹استادیار دانشگاه اصفهان

²طلبه سطح 4 حوزه علمیه

چکیده

نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف تبیین تربیت عقلانی قرآنی و بیان نظر قرآن در جمع کردن میان دین و عقل به مبحث جامعیت نگاه نموده است. در حقیقت قرآن با روش‌های متعدد به پرورش اندیشه در مخاطبین ذوی العقول توجه نموده است. این کتاب سراسر حکمت، نه عقل‌گرایی افراطی را می‌پذیرد و نه عقل‌ستیزی را؛ تربیت عقلانی قرآنی معطوف به وسیع‌ترین مخاطبان و با تمام جوانب عقلانیت می‌باشد. در این پژوهش تربیت عقلانی در هر سه بعد عقلانیت مورد بررسی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد در قرآن همه این اقسام مورد تربیت واقع شده است. عقلانیت بنیادین با استدلالات و براهین قرآنی و عقلانیت ارزش‌ها با انتقادات به بینش‌ها و روش‌های نادرست و ارائه نمونه‌های اخلاقی والگوهای عملی و عقلانیت ابزاری با شرایط خاص خود مورد توجه تربیت قرآنی بوده است؛ که این مسأله مصداق بارز جامعیت این کتاب شریف می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

تربیت عقلانی؛ تقابل عقل و دین؛ جامعیت؛ عقلانیت بنیادین

مراجع

ابن سینا. 1383ش، رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات، چ2، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، چ 3، بیروت: دار صادر.

اخوان الصفا. 1412ق، رسائل اخوان الصفاء وخلان الوفاء، بیروت: الدار الاسلامیة.

امین، سیده نصرت. 1361ش، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.

ایازی، سید محمد علی. 1380ش، جامعیت قرآن، چ3، قم: کتاب مبین.

ایازی، سید محمد علی. 1381ش، قرآن اثرى جاویدان‏، رشت: کتاب مبین.

باقری، خسرو. 1389ش، در آمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران، ج1، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

باقری، خسرو. 1394ش، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ج1، چاپ سی و نهم، تهران: انتشارات مدرسه.

بحرانی، سید هاشم. 1416ق، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.

جوادی آملی، عبدالله. 1386ش، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1389ش، تفسیر تسنیم، قم: اسراء.

حسینی همدانی، سید محمد حسین. 1404ق، انوار درخشان، تهران: کتابفروشی لطفی.

حکیمی، محمد رضا. 1380ش، الحیاة، احمد آرام، ج2، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

خانی، رضا حشمت الله ریاضی. 1372ش، ترجمه بیان السعادة فى مقامات العبادة، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام‏نور.

دلشاد تهرانی، مصطفی. 1376ش، سیری در تربیت اسلامی، تهران: مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن، دمشق- بیروت: دار العلم- الدار الشامیة.

رحیم پور ازغدی، حسن. 1388ش، عقلانیت بحثی در مبانی جامعه شناسی توسعه، تهران: طرح فردا.

سیوطی، جلال الدین. 1421ق، الإتقان فی علوم القرآن‏، چ دوم‏، بیروت: دار الکتاب العربی.

طباطبائی، سید محمد حسین. 1374ش، ترجمه المیزان، موسوی همدانی، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.

طباطبائی، سید محمد حسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طریحی، فخر الدین. 1375ش، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.

طیب، سید عبد الحسین. 1378ش، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چ دوم، تهران: انتشارات اسلام.

عرفان‏، حسن. 1379ش، اعجاز در قرآن کریم‏، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

غفاری، سید محمد خالد. 1380ش، فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق‏، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.‏

فراهیدی، خلیل بن احمد. 1410ق، کتاب العین، چ دوم، قم: انتشارات هجرت.

فولادوند، محمد مهدی. 1380ش، قرآن‏شناسى،‏ تهران: الست فردا.

قاسمی ندوشن، حمید رضا. 1379ش، الگوهای تربیتی در قرآن، تهران: مؤسسه انتشارات آرمان.

قرائتی، محسن. 1383ش، تفسیر نور، چ11، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.

قرشی، سید علی اکبر. 1371ش، قاموس قرآن، چ ششم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

قرضاوی، یوسف و عبد العزیز سلیمی. 1382ش، قرآن منشور زندگى، تهران: احسان‏.

گروهی از نویسندگان. 1390ش، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، تهران: انتشارات مدرسه.

مترجمان. 1377ش، تفسیر هدایت، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

مصباح یزدی، محمد تقی. 1380ش، قرآن‏شناسى، چ دوم‏، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.‏

مطهری، مرتضی. 1358ش، مجموعه آثار استاد مطهری، تهران: صدرا.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه‏، تهران: دار الکتب الإسلامیه. ‏

مؤدّب، سید رضا. 1390ش، روش‌های تفسیر قرآن، قم: انتشارات مدرسه.

نجاتی، محمد عثمان. 1385ش، علم النفس، ترجمه سعید بهشتی، تهران: رشد.

هالفیش، هنری گوردون و فیلیپ اسمیت. 1389ش، فکر منطقی روش تعلیم و تربیت، ترجمه علی شریعتمداری، چ8، تهران: انتشارات سمت.

 

مقالات و پایان نامه‌ها

اسدپور، سارا و محمد مزیدی. 1393ش، «بررسی صورت‌های عقلانیت و کارکردهای آن در برنامه درسی»، پژوهش‌های برنامه درسی، شماره2، دوره چهارم.

حاجی، حمزه و مهریزی، مهدی. 1391ش، «کیفیت جامعیت قرآن در پرتو آرای اندیشمندان و مفسران مسلمان»، فصلنامه مطالعات قرآنی، ش 10.

حسینی، سید معصوم. 1392ش، «جامعیّت قرآن از نگاه علاّمه طباطبائی»، پژوهشنامه معارف اسلامی، ش14.

ساجدی، ابوالفضل و حسین خطیبی. 1392ش، «مفهوم تربیت عقلانی در سبک اسلامی تربیت دینی»، مجله معارف، شماره 97.

طائبی اصفهانی، فاطمه. 1396ش، «آئین نقد و انتقاد در قرآن»، پایان نامه سطح3، جامعه الزهرا(سلام الله علیها).

علوی، سید حمید رضا. 1393ش، «تربیت عقلانی»، مجله پژوهش‌های تعلیم و تربیت اسلامی، ش 9.

همامی، عباس و حامد علی اکبر زاده. 1391ش، «عقل و نقش آن در تفسیر از نگاه مکتبتفکیک»، پژوهش‌های دینی، ش24.