بررسی نقش های زبانی داستان «اردشیر و هفتواد» از شاهنامۀ فردوسی (با رویکرد تمثیلی و بر پایۀ نظریۀ ارتباط کلامی یاکوبسن)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 12، شماره 43، خرداد 1399، صفحه 35-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهرا ابویسانی¹؛ بتول فخراسلام^{* 2}؛ پروین دخت مشهور²؛ مهدی نوروز²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، نیشابور، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، نیشابور، ایران.

چکیده

زبان مجموعه­ای از نشانه­ها، دال­ها و مدلول­هاست که در انسجامی خاص، زمینه­ساز آفرینش ادبی و ارائه دهندۀ افکار بدیع می­شود. فردوسی در پهنۀ حماسه در برخی از داستان­های شاهنامه از جمله داستان «اردشیر و کرم هفتواد» با زبان اسطوره، رمز و تمثیل سخن می­راند که این، ویژگی خوانشی متفاوت و چندلایه از آن پدید آورده است. این پژوهش، ضمن تحلیل نقش­های زبانی و عناصر ارتباطی بر پایۀ الگوی ارتباط کلامی یاکوبسن، به بررسی رمزها و نمادهای نهفته در داستان می­پردازد. به جهت وجود تمثیل­های رمزی در داستان مذکور، اساس کار، بر نقش فرازبانی است. از اهداف مهم این پژوهش، درک و دریافت پیام­های انتزاعی و شناخت معانی ثانویۀ تاریخی، اجتماعی و سیاسی است که به صورت تمثیل و رمز آورده شده است. همچنین، شناخت و دسته­بندی جدید آثار تمثیلی، نمادین و نوع ادب تعلیمی که در بستر حماسه در ضمن داستان­های تاریخی گنجانده شده است. در پایان درمی­یابیم که نقش­های زبانی یاکوبسن شیوه­ای تحلیلی و توصیفی مناسب برای انتقال مفاهیم ارزشمند تعلیمی، رمزی و بازتاب پیام‌های ارجاعی، عاطفی و هم دلی به شمار می‌رود.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ ارتباط کلامی؛ یاکوبسن؛ تمثیل رمزی

مراجع

1. آموزگار، ژاله، تفضلی، احمد، (1382). دینکرد پنجم، تهران: معین.
2. احمدی، بابک، (1370). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز، چ هجدهم.
3. امید سالار، محمود، (1390). کرم هفتواد، فردوسی و شاهنامه سرایی، مندرج در مقالات دانشنامه زبان و ادب فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
4. پور نامداریان، تقی، (1375)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
5. سلدن، رامان، (1372). راهنمای نظریه ادبی معاصر، عباس مخبر: هما.
6. صفوی، کورش، (1380). زبان‌شناسی به ادبیات، جلد اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ هنر اسلامی، چ دوم.
7. علوی مقدم، مهیار، (1377). نظریه نقد ادبی معاصر (صورتگری و ساختار گرایی)، تهران: سمت.
8. فردوسی، ابولقاسم، (1373). شاهنامه فردوسی، سعید حمیدیان، تهران: قطره، چ چهارم.
9. مقدادی، بهرام، (1397). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی: چشمه، چ دوم.
10. واحد دوست، مهوش، (1387). نهادینه های اساطیر در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش، چ دوم.
11. یاحقی، محمد جعفر، (1386). فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
12. طغیانی، اسحاق، صادقیان، سمیه، (1390). هنجار گریزی در مجموعه شعر از این اوستا ادبیات پارسی معاصر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، سال 1، ص 102.
13. قاسمی، علیرضا، کاسی، فاطمه، (1396). خوانش داستان هفتواد از دید تاریخ گرایی نوین و تحلیل گفتمان، فصلنامه پژوهش‌های ادبی شماره 56، سال 14 ص 79.