بررسی رابطه پردازش دیداری فضایی و حافظه فعال با خلاقیت و اضطراب ریاضی : نقش میانجی‌گری خودکارآمدی ریاضی و هوش اجتماعی

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

مقاله 1، دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 36، خرداد 1399، صفحه 1-34   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

زهرا مهدوی نجم آبادی¹؛ پروین کدیور^{* 2}؛ علی اکبر ارجمندنیا³؛ کامبیز پوشنه⁴

¹گروه روان‌شناسی تربیتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادروان‌شناسی تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

³دانشیار روانشناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران‏

⁴استادیار گروه روشهای تربیت و مشاوره، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف : دراین پژوهش به بررسی رابطه پردازش دیداری فضایی و حافظه فعال با خلاقیت و اضطراب ریاضی با میانجی‌گری خودکارآمدی ریاضی و هوش اجتماعی دانش‌آموزان دختر پرداخته شده است. روش‌شناسی: روش تحقیق همبستگی از نوع تحلیل مسیر است. از کلیه دانش‌آموزان دختر پایه پنجم ابتدایی مدارس دولتی شهر تهران در سال تحصیلی 98-1397 تعداد 477 نفر به شیوه تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. دانش‌آموزان موردبررسی پرسشنامه‌های خلاقیت غیرکلامی تورنس فرم الف، مقیاس اضطراب ریاضی MARS-R، آزمون حافظه فعال برای کودکان (حاف بک)، خودکارآمدی ریاضی لیو، کویرالا و می، هوش اجتماعی ترومسو (TSIS) و تست پردازش دیداری فضایی بینه را تکمیل کردند. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل روش‌های آماری: از همبستگی پیرسون و تحلیل مسیر استفاده شد. یافته‌ها: بر اساس مدل ارائه‌شده (001/0 =RMSEA) در این مطالعه متغیر پردازش دیداری فضایی تنها بصورت غیر مستقیم با میانجی گری متغیر های هوش اجتماعی و خودکارآمدی ریاضی بر اضطراب ریاضی (05/0P-value<، 143/0-=β) و با میانجی گری هوش اجتماعی با خلاقیت (05/0P-value<، 013/0=β) رابطه نشان داد. همچنین متغیر حافظه فعال نیز بصورت مستقیم (03/0=P-value، 099/0=β) با خلاقیت رابطه نمایش داد. نتیجه‌گیری: با توجه به تایید هدف اصلی این مطالعه، می‌توان جهت افزایش خلاقیت و کاهش اضطراب ریاضی از دو متغیر هوش اجتماعی و خودکارآمدی ریاضی به عنوان متغیرهای تاثیر گذار اولویت‌های مداخله‌ای نظام آموزشی استفاده نمود.

کلیدواژه‌ها

خلاقیت؛ اضطراب ریاضی؛ پردازش دیداری فضایی؛ حافظه فعال؛ هوش اجتماعی خودکارآمدی ریاضی

مراجع

آقایی، سمیه. (1393). بررسی رابطه­ی خودپنداره ریاضی، خودکارآمدی ریاضی، عملکرد ریاضی در دانش­آموزان سوم راهنمایی رشت. پایان نامه کارشناسی ارشد. رشته روان­شناسی. دانشکده الهیات و علوم انسانی. دانشگاه ارومیه.

آقاجانی، سیف اله؛ خرمایی، فرهاد؛ رجبی، سعید؛ رستم اوغلی خیاوی، زهرا. (1391). ارتباط حرمت خود و خودکارآمدی با اضطراب ریاضی دانش آموزان.‎ مجله‌ی روان‌شناسی مدرسه، دوره 1، شماره‌ی. 3.

ارجمند نیا، علی­اکبر. (1396). مجموعه آزمون حافظه فعال برای کودکان (حاف بک). تهران:انتشارات رشد فرهنگ، چاپ اول.

امیری، محمد. (1394). نقشواسطه­ایخودکارآمدی ریاضیدرارتباطادراکازمحیطکلاسومهارت‌هایمطالعه ریاضیباعملکردریاضیدانش­آموزاندختروپسراولمتوسطه­یشهرجغتای. دانشگاهتهران. دانشکده‌یعلومتربیتیوروانشناسی. پایان‌نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته تحقیقات آموزشی.

پهلوانی، پروانه. (1394). رابطه کارکردهای اجرایی و تحریف­های شناختی نوجوانان پرخاشگر و غیر پرخاشگر. پایان­نامه کارشناسی ارشد. روان­شناسی و آموزش کودکان استثنایی. دانشگاه آزاد اسلامی. تهران مرکزی. دانشکده روان­شناسی و علوم اجتماعی.

پورقاز، عبدالوهاب؛ محمدی، امین؛ دوستی، مرضیه. (1391). تأثیر خودکارآمدی تحصیلی و خستگی شناختی بر حل مسائل شناختی دانش آموزان. مجله مطالعات روانشناسی تربیتی، 9 (15)، 68-86.

 تقی زاده، هادی؛ عبدخدائی، محمد سعید؛ کارشکی، حسین. (1393). نقش سبک‌های شناختی، اهداف پیشرفت و خودکارآمدی ریاضی در پیشرفت ریاضی دانش‌آموزان دبیرستان‌های دولتی شهر مشهد. پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی،2(6)، 41-58.

جعفری، فاطمه السادات؛ عابدی، احمد؛ فرامرزی، سالار؛ شیرزادی، پرستو(1394). اثربخشی بازی­های ادراکی – حرکتی بر پردازش بینایی- فضایی کودکان با اختلال هماهنگی رشد. فصلنامه تعلیم و تربیت استثنایی. 15(3)، ۱۲-۵.

جمالی، مکیه؛ نوروزی، طهماسبی (1392). عوامل مؤثر بر خودکارآمدی تحصیلی و ارتباط آن با موفقیت تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بوشهر سال 92-1391. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، (8) 13، 629-641.‎

حسینی، افضل السادات (1386). بررسی تأثیر آموزش خلاقیت معلمان بر خلاقیت، پیشرفت تحصیلی و خود پنداره دانش­آموزان. فصلنامه نوآوری آموزشی،سال ۶، شماره 23.

خالق خواه،علی؛ رضایی­شریف، علی؛ شیخ­الاسلامی، علی؛ پیرقلی­کیوی، معصومه.(1398). رابطه بین هوش اجتماعی و خودکارآمدی با سبک حل مساله­ی خلاق دانش­آموزان.فصلنامه علمی-پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 9(1)، 185-210.

خیاط غیاثی، پروین. (1393)، بررسی تأثیر آموزش راهبردهای خودکارآمدی کلاس محور به دبیران ریاضی بر عملکرد ریاضی، خودکارآمدی ریاضی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر دوره اول متوسطه شهر اهواز، پایان‌نامه دکترای تخصصی (PhD)دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.

دائمی، حمیدرضا؛ مقیمی بارفروش، سیده فاطمه. (1383). هنجاریابی آزمون خلاقیت. تازه­های علوم شناختی. 6(3و4)، 1-8..

رضایی، اکبر. (1389). ساختار عاملی و پایایی نسخه فارسی مقیاس هوش اجتماعی ترومسو. فصلنامه علمی پژوهشی روان­شناسی دانشگاه تبریز، 5(20).

زلفی، وحیده؛ رضایی، اکبر. (1394). اثربخشی مداخله رایانه یار حافظه کاری بر اضطراب ریاضی، حافظه کاری و عملکرد ریاضی دانش آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی. آموزش و ارزشیابی. 8(30)، 75-86.

شکوهی‌ یکتا، محسن؛ لطفی، صلاح الدین؛ رستمی، رضا؛ ارجمندنیا، علی اکبر؛ معتمدیگانه، نگین؛ شریفی، علی (1393). اثربخشی تمرین رایانه ای شناختی بر عملکرد حافظه فعال کودکان نارساخوان. دو ماهنامه شنوایی شناسی.23(3)، 25-56.

شیری­امین­لو، مرضیه؛کامکاری، کامبیز؛ شکرزاده، شهره. (1392). روایی همزمان نسخه نوین هوش آزمای تهران استانفورد - بینه و نسخه دوم مقیاس هوشی وکسلر کودکان در کودکان ناتوان یادگیری. فصلنامه تعلیم و تربیت استثنایی. 13(120)،50-61.

شهنی کرم زاده، مانا؛ حجازی، الهه؛ خان­زاده، علی؛ حجازی، باقر. (1389). نقش خودکارآمدی ریاضی، جهت گیری هدفی و اضطراب ریاضی بر عملکرد ریاضی دانش­آموزان سال دوم متوسطه شهر تهران. مجله دستاوردهای روان­شناختی دانشگاه شهید چمران اهواز.4(2).

فخرآوری، کتایون؛ عبداللهی، محمدحسین و شاهقلیان، مهناز.(1395). رابطه کارکردهای اجرایی (بازداری، به روز رسانی و تغییر پذیری) و خلق مثبت و منفی با میزان خلاقیت دانشجویان. نشریه علمی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6(4) ،127-148.

فتحی­آشتیانی، مینا. (1393). اثربخشی آموزش شناختی بر سرعت پردازش و حافظه فعال کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری. پایان­نامه کارشناسی ارشد روان­شناسی تربیتی. دانشگاه الزهرا. دانشکده علوم تربیتی و روان­شناسی.

فرید، فاطمه؛ کامکاری،کامبیز؛ صفاری­نیا، محمد؛ افروز، ستوده (1393). مقایسه روایی تشخیصی نسخه ی نوین هوش آزمای تهران استانفورد – بینه با نسخه چهارم نسخه­ی هوش وکسلر کودکان در کودکان با ناتوانی یادگیری. مجله ناتوانی یادگیری. دوره­ی4،70(2/83-70)، 70-83.

قاسمی قشلاق، مهسا. (1395). مقایسه اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی و شطرنج بر حل مساله، حافظه عددی و خودکارآمدی ریاضی دانش­آموزان دختر ششم ابتدایی ناحیه یک شهر ارومیه در سال 94-95، پایان­نامه کارشناسی ارشد. روان‌شناسی تربیتی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه ارومیه.

کاظمی، سیده فاطمه.نادری، حبیب الله. هاشمی، سهیلا. میکائیلی،­منیع، فرزانه.(1396). ارائه مدل علی برای خلاقیت دانشجویان بر اساس متغیرهای فردی( خودکارآمدی عمومی، خودکارآمدی خلاق، خردمندی و انگیزش درونی) و اجتماعی(جو دانشگاه). نشریه علمی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 7(1)، 71-100.

کامکاری، کامبیز. (1390). راهنمای کاربردی نسخه نوین هوش آزمای بینه. مدارس کارآمد. تهران: چاپ اول.

کریم زاده، منصوره؛ محسنی، نیک چهره. (1385). بررسی رابطه خودکارآمدی تحصیلی با پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان دختر سال دوم دبیرستان شهر تهران. گرایش‌های علوم ریاضی و علوم انسانی.‎ مطالعات اجتماعی - روان شناختی زنان (مطالعات زنان)، 4(2)، 29-45.

گنجی، کامران. تقوی، سعیده،عظیمی، فتانه.(1394). فراتحلیل متغیرهای همبسته با خلاقیت. نشریه علمی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی.4(4)،1-49.

 محمدزاده، محمد. (1393). نقش واسطه­ای نگرش نسبت به ریاضی و خود کارآمدی ریاضی در رابطه­ی بین ادراک از خوش بینی آموزشی معلم با پیشرفت ریاضی دانش­آموزان متوسطه یزد. دانشگاه بیرجند. پایان نامه کارشناسی ارشد ریاضی.

موحد زاده، بهرام. (1393). تأثیر آموزش مهارت‌های تفکر انتقادی بر خلاقیت، خودکارآمدی تحصیلی و تفکر انتقادی دانش­آموزان پسر دبیرستانی شهر بهبهان. پایان­نامه دکتری روان­شناسی تربیتی.دانشکده علوم تربیتی و روان­شناسی. دانشگاه شهید چمران اهواز. 

موسی­زاده تبریزی، زهره. (1396). مقایسه کارکردهای اجرایی در دانش­آموزان کاشت حلزون شده و عادی. پایان­نامه کارشناسی ارشد روان­شناسی تربیتی. دانشکده روان­شناسی و علوم تربیتی. دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی.

نسائیان، عباس.(1393). بررسی رابطه الگوهای پردازش حسی با کارکردای اجرایی کودکان با اختلال طیف در خود درمانده برای تدوین الگوی مداخله بهنگام. پایان نامه دکتری روان­شناسی و آموزش کودکان استثنایی. دانشگاه علامه طباطبایی. دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی.

نوروزی، موسی.(1393). پیش­بینی پیشرفت ریاضی بر اساس اضطراب ریاضی و سبک­های یادگیری. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.

مباشر، طیبه (1390). بررسی میزان اثرگذاری مشکلات یادگیری ریاضی بر اضطراب و نگرش ریاضی در دانش­آموزان دختر پایه اول دبیرستان ناحیه 1 مشهد. پایان­نامه کارشناسی ارشد ریاضی. دانشگاه فردوسی مشهد.

هژبری، امیر. شفیع­زاده، حمید.(1396). رابطه سبک مدیریت کلاس مبتنی بر خلاقیت با کیفیت در مدرسه و اضطراب دانش­آموزان. نشریه علمی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 7(3)،107-132.

هومن، حیدرعلی (1388). راهنمای عملی تدوین پایان نامه تحصیلی. انتشارات پیک فرهنگ.

 

Alloway, T. P. (2010). Working memory and executive function profiles of individuals with borderline intellectual functioning. Journal of Intellectual Disability Research, 54(5), 448-456.

Amabile, T. M.(1993). A Model of Creativity and Innovation in Organizations. Research in organizational Behavior. 10, 123-167.

Addeley, A. (2003). Working memory: looking back and looking forward. Nature reviews neuroscience, 4(10), 829-839.

Baddeley, A. D. (2006). Working memory: An overview. Working memory and education, 1-31.

Bandura, A. & Wessels, S. (1994). Self-efficacy.

Beaty, R. E., & Silvia, P. J. (2012). Why do ideas get more creative across time? An executive interpretation of the serial order effect in divergent thinking tasks. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 6(4), 309.

Benedek, M., Kenett, Y. N., Umdasch, K., Anaki, D., Faust, M., & Neubauer, A. C. (2017). How semantic memory structure and intelligence contribute to creative thought: a network science approach. Thinking & Reasoning, 23(2), 158-183

Cargnelutti, E. Tomasetto, C., & Passolunghi, M. C. (2017). How is anxiety related to math performance in young students? A longitudinal study of Grade 2 to Grade 3 children. Cognition and Emotion, 31(4), 755-764.

De Dreu, C. K. W., Nijstad, B. A., Baas, M., Wolsink, I., & Roskes, M. (2012). Working memory benefits creative insight, musical improvisation, and original ideationthrough maintained task-focused attention. Personality and Social Psychology Bulletin, 38, 656–669

Gilhooly, K. J., & Fioratou, E. (2009). Executive functions in insight versus non-insight problem solving: An individual differences approach. Thinking &Reasoning, 15,355–376

Gilhooly, K., & Webb, M. E. (2018). Working memory in insight problem solving. In Insight (pp. 105-119). Routledge.

Gilhooly, K. J. (2019). Incubation in Problem Solving and Creativity: Unconscious Processes. Routledge.

Hackett, G., & Betz, N. E. (1989). An exploration of the mathematics self-efficacy/mathematics performance correspondence. Journal for research in Mathematics Education, 261-273.

Kenett, Y. N., Beaty, R. E., Silvia, P. J., Anaki, D., & Faust, M. (2016). Structure and flexibility: Investigating the relation between the structure of the mental lexicon, fluid intelligence, and creative achievement. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 10(4), 377

Mednick, S. (1962). The associative basis of the creative process. Psychological review, 69(3), 220.

Mulera, D. M. W., Ndala, K. K., & Nyirongo, R. (2017). Analysis of factors affecting pupil performance in Malawi’s primary schools based on SACMEQ survey results. International Journal of Educational Development, 54, 59-68

Sun, Z., Xie, K., & Anderman, L. H. (2018). The role of self-regulated learning in students' success in flipped undergraduate math courses. The Internet and Higher Education, 36, 41-53.

Sternberg, R. J., Kaufman, J. C., & Roberts, A. M. (2019). 16 The Relation of Creativity to Intelligence and Wisdom. The Cambridge Handbook of Creativity, 337. 

Swanson, H. L., Lussier, C. M., & Orosco, M. J. (2015). Cognitive strategies, working memory, and growth in word problem solving in children with math difficulties. Journal of learning disabilities, 48(4), 339-358.

Rossmann, E., & Fink, A. (2010). Do creative people use shorter associative path ways, Personality and Individual Differences, 49(8), 891-895.

Putwain, D. W., Nicholson, L. J., Connors, L., & Woods, K. (2013). Resilient children are less test anxious and perform better in tests at the end of primary schooling. Learning and Individual Differences, 28, 41-46.

Putwain, D. W., & Daly, A. L. (2013). Do clusters of test anxiety and academic buoyancy differentially predict academic performance? Learning and Individual Differences, 27, 157-162.

Lee, C. S., & Therriault, D. J. (2013). The cognitive underpinnings of creative thought: A latent variable analysis exploring the roles of intelligence and working memory inthree creative thinking processes. Intelligence, 41,306–320