الگوی شکل‌گیری بحران‌های ژئوپولتیکی در خاورمیانه پس از 11 سپتامبر 2001

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 28، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 47، تیر 1399، صفحه 575-596   

نوع مقاله: ترویجی

نویسندگان

پیروز کوهستانی¹؛ محمدحسن نامی^{* 2}؛ کیومرث یزدان‌پناه درو³

¹دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی- جنوب غرب آسیا ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران، ایران

²دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه فارابی،تهران، ایران (نویسنده مسئول)

³استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران ، تهران ، ایران

چکیده

خاورمیانه همواره از مهم‌ترین مناطق ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک دنیا بوده است. این منطقه از سابقۀ دیرینه‌ای از بی‌ثباتی، بحران و ناامنی برخوردار است و همواره از مهم‌ترین کانون‌های منازعات و ایجاد بحران‌های ژئوپولیتیکی به شمار می‌رفته است. هدف پژوهش حاضر تبیین الگوی شکل‌گیری بحران‌های ژئوپولیتیکی در خاورمیانه پس از 11 سپتامبر 2001 می‌باشد. این پژوهش کیفی با استفاده از روش گراندد تئوری و مصاحبۀ عمیق با صاحب‌نظران نهادهای مرتبط در سال 1398 انجام گرفته است. با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند پس از مصاحبه با 10 تن خبره، پژوهش به اشباع داده‌ها رسید. روش جمع‌آوری داده‌ها، مصاحبۀ عمیق نیمه‌ساختاریافته و مشاهده بوده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که مهم‌ترین عامل علّی و سبب‌ساز در شکل‌گیری بحران‌های ژئوپولیتیکی در خاورمیانه، وجود انرژی و منابع سرشار آن است که قدرت‌های بزرگ جهانی را همواره به تلاش برای کنترل آن بر‌می‌کشاند. از مهم‌ترین عوامل زمینه‌‌ای، فساد دولت‌های رانتیر شناسایی شده است و از مهم‌ترین عوامل مداخله‌گر، رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای جهت توسعۀ هژمونی خود را می‌توان برشمرد. راهبردهای این شرایط و عوامل در سه دستۀ راهبردهای انقلابی؛ راهبردهای تنش‌زدایانه؛ و راهبردهای سیاست درهای باز قابل تقسیم هستند که با توجه به ابعاد گوناگون هر دسته از این راهبردها، پیامدهای واگرایی بیشتر و یا همگرایی منطقه‌ای قابل پیش‌بینی است. با توجه به دیاگرام فرایند و الگوی شکل‌گیری بحران‌های خاورمیانه که در این پژوهش به دست آمد و شرایط و ابعاد آن، قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در شرایطی الزام‌آور که در نهایت مبتنی بر بقای خود است، ناگزیر به گزینش راهبردهای تنش‌زدایانه هستند.

کلیدواژه‌ها

بحران ژئوپولیتیکی؛ راهبرد انقلابی؛ راهبرد تنش‌زدایی؛ سیاست درهای باز؛ 11 سپتامبر 2001

مراجع

 

Refrences

 

 

Abbasi, Ebrahim., & Naghash, Saiedeh. (2014). regional divergence and regional convergence factors in the relationships between Turkey and Islamic Republic of Iran (2002-2012). Diplomatic and international Researches. Vol 5. No 20. pp 35-52. [in Persian].

Abolhasan Shirazi, Habibollah., Ghorbani SheikhNeshin, Arsalan., & Simber, Reza. (2012). Politics and Government in the Middle East. Tehran: Samt publishing. [in Persian].

Agnew, John. (1994). Global Hegemony Versus National Economy. Chapter 15 From Recording the world. Edited by: Georg J. Demko and William B. Wood. USA: Westview Press.

Azghandi, AliReza., & AghaJani, Mahdi. (2013). The mediation of regional divergence factors on the relation between Iran and Arabia. (2005-2011). Politics. Vol 43. No 2. pp 225-243. [in Pesian].

Bagheri, Siamak. (2005). The Greater Middle East project. Tehran: diplomatic of Valli Faghieh. [in Persian].

Barzegar, Keyhan. (2009). Regionalism in foreign diplomacy of Iran. Central Eurasia Studies. Vol 2. No 5. pp 23-40. [in Persian].

Bromley, Simon. 1994. Rethinking Middle East Politics. Cambridge: Politic press.

Dehshiri, Mohammad Reza. (2004). The new regionalism in the Middle East and Western Asia. Tehran: Abrar

Publishing. [in Persian].

Duncan, Raymond & Others. (2004). World politics in the 21^th century. New York: Pearson Education Inc.

Ekhbari, Mohammad., Abdi, Ataollah., & Mokhtari Hashi, Hossein. (2011). The geopolitical situation on Iran and US efforts for hegemony around the world, case study: The greater Middle East. Human geographical research. Vol 43, No 75. pp 87-112. [in Persian].

Ekhbari, Mohammad., & Ayazi, Seyyed MohammadHadi. (2007). The situation of the Middle East in Geopolitical Structure in third millenary. Geopolitics. Vol 3. No 3. pp 35-54. [in Persian].

GhasabZadeh, Majid., Ekhbari, Mohammad., & HasanAbadi, Davoud. (2019). Geographical Analysis of Islamic Republic of Irans’ s Geoeconomics in new equation of north western Asia. New Approaches in Human Geography. Vol 12. No 1. pp 131-149. [in Persian].

Hafeznia, Mohammad Reza. (2010).Theory of emerging geopolitical structure of the world. Geopolitics Quarterly, Vol 6. No3. [in Persian].

HafezNia, Mohammad Reza. (2011). Principles and Concepts of Geopolitics. Mashhad: Pepeli Publishing. [in Persian].

Haggett, Peter. (1983). Geography: A Modern Syntheses, New York, HarperCollins College Div.

HeidariFar, Mohammad Raouf. (2016). The new world order, globalization, Case Study: The Middle East. Geopolitical Crisis of The Islam World.  Shahid Beheshti University. Vol 1. pp 261-280. [in Persian].

JafariNejad, Seyyed Mohammad. (2016). The relationships between Turkey and Israel and the influence on regional security. Geopolitical Crisis of The Islam World.  Shahid Beheshti University. Vol 1.  pp 199-220. [in Persian].

KarimiPour, Yadollah., Rabiei, Hossein., & Yaghoubi, Seyyed Mohammad. (2019). The mediation of regional divergence and regional convergence of Iran and Arabia in framework of the geography of the peace. New Approaches in Human Geography. Vol 11. No 1. Pp 307-324. [in Persian].

Kazemi, Hojjat. (2017). Identity rises, fragile governments and geopolitical crisis in the Middle East. Geopolitics. Vol 13. No 1. pp 146-172. [in Persian].

Kohestani, Pirouz. (2014). The influence of Shia on Islamic Republic of Iran politics with neighboring countries. Master of Arts dissertation in Geopolitics. Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran [in Persian].

Mearsheimer, John. (2001). The tragedy of great power politics. New York: Norton Publisher.

Mehrvarz, Asieh. (2011). Examining the changes in NATO’s Defence-Military Doctorine after 9/11 and its impact on I.R Iran’s security environment. Defence Strategy. Vol 9. No 33. pp 1-34.[in Persian].

Milton, Beverly E. (2000). The politics and government in the Middle East. Boulder: Westview Press.

MojtahedZadeh, Pirouz. (2000). Persian Gulf: countries and borders. Tehran: Ataei publishing. Tehran: Ataie Publishing. [in Perisan].

MojtahedZadeh, Pirouz. (2012). Geopolitics; Philosophy and Applications (Concepts & Theories at the Age of Virtual Space). Tehran: Samt publishing. [in Persian]

MosalaNejad, Abbas. (2014). Geopolitical competitions and identity conflicts in the Middle East. Global Diplomacy. Vol 3. No 3. pp 7-34. [in Persian].

Moshiri, F. (2019). Iran: Islamic Revolution Against Westernization. In Revolutions of the Late Twentieth Century (pp. 116-135). Routledge.

PishigahiFard, Zahra., & Rahmani, Mohammad Ali. (2011). Territoriality of Iran and the US in the Middle East. Second publish. Tehran: Geographical Armed Forces Organization.   Second publish. [in Persian].

Rahimi, Ali., Ezzati, Ezzatollah., & Mahdavi Hailouie, Masoud. (2019). The Security Consequences of Geopolitics of Syria on power of Islamic Republic of Iran. New Approaches in Human Geography. Vol 12. No 1. 63-83. [in Persian].

SardarNia, Khalilollah., & Heidari, Mostafa. (2015). The analysis of social movement of Egypt on the framework of the recent theory of social movement and theory of John Foran. Politics. Vol 45. No 3. pp 699-719. [in Persian].

Salimi, Hossein., & Ahar, Leila. (2013). The influence of 11. Sept on the situation of Russia in international system (2001-20110). International Relationships Studies. Vol 1. No 1. pp 179-213. [in Perisan]

Sohrabi, Mohammad., & Jannati, Ehsan. (2015). The priority of foreign diplomacy and security of Israel in the new regional order. Vol 8. No 31. pp 141-174. [in Persian].

Strauss, Anselm. & Corbin, Juliet. (2015). Basics of qualitative research: grounded theory procedures and techniques. 4th ed. (pp 12-86). California: Sage Publications.

Tabatabaie, Seyyed Mohammad., & Hazrati, Razieh. (2014). The influence of 11. Sept on the situation of Russia in international system (2001-20110). International Relationships Studies. Vol 7. No 28. pp 167-197.

Taylor, Peter J. (1994) Political Geography. England: Longman Scientific & Technical.

Taylor, Peter J. & Flint, Colin. (2000). Political Geography. England: Person Education Limited.

YazdanPanah dro, Qiumars., & Namdari, Mohammad Mahdi. (2013). The crisis of Syria; the approach of western system and strategy of Turkey. Islamic Vigilance Studies. Vol 2. No 3. pp 101-117. [in Persian].