طبقه متوسط جدید و گذار به دموکراسی در جمهوری اسلامی ایران

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 7، دوره 7، شماره 24، تیر 1399، صفحه 101-134   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2020.1893493.1228

نویسندگان

عسکری پورحبیب¹؛ علی کریمی مله^{* 2}؛ مجید توسلی رکن آبادی³

¹دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استاد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

³دانشیار، گروه علوم سیاسی، دانشکده الهیات، حقوق و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر تشریح نقش طبقه متوسط جدید در فرایند گذار به دموکراسی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود. در این راستا، سوال اصلی پژوهش این بود که گسترش طبقه متوسط جدید چه تاثیری در روند گذار به دموکراسی در ایران دارد؟ روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و یافته‌ها نشان داد، نوسازی اقتصادی و اجتماعی گسترده بعد از جنگ عراق و ایران، باعث افزایش جمعیت جوان و رشد اقشار تحصیل‌کرده دانشگاهی و گسترش طبقه متوسط جدید در ایران شد که نقش مهمی در پیدایش زمینه‌های مساعد درونی برای گذار به دموکراسی دارند. خواست‌های سیاسی و اقتصادی این طبقه، در مقابل ساختار کشور که توان پاسخگویی به این خواست‌ها را نداشت، تبدیل به نیرویی گردید که موجب بی‌ثباتی‌هایی در دهه‌های اخیر شده است. توسعه‌خواهی طبقه متوسط جدید چالش‌هایی را برای نظام سیاسی کشور همراه آورده که حرکت به سمت دموکراسی را محتمل نموده است.

کلیدواژه‌ها

دموکراسی؛ طبقه متوسط جدید؛ مشارکت سیاسی

مراجع

1. ابراهیمی، پریچهر (1376). طبقه متوسط جدید در جوامع غربی و ایران. علوماجتماعی، 9: 20-50.
2. ازغندى، علیرضا (1389). درآمدى بر جامعه‌شناسى سیاسى‌ ایران‌. تهران: نشر قومس.
3. ایجادی، جلال (1393). آسیب‌ها و دگرگونی‌های جامعه ایران. لندن: اچ اس مدیا.
4. اینگلهارت، رونالد (1389الف). تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی. ترجمه مریم وتر. تهران :کویر، چاپ دوم.
5. اینگلهارت، کریستین ولزل (1389ب). نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی. ترجمه یعقوب احمدی. تهران: نشر کویر.
6. آل‌ احمد‌، جلال (1351). در خدمت و خیانت روشنفکران. تهران: نشر سپهر.
7. برآورد رسمی از رشد و تورم ۹۸. روزنامه دنیای اقتصاد (۱۳۹۸/۱۲/۲۶)، شماره ۴۸۵۱.
8. بررسی تحولات جمعیت باسواد کشور در سه ‌دهه گذشته. دنیای اقتصاد (14/11/1388).  قابل دسترس در:

www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-594159

1. بشیریه، حسین (1394). گذار به دموکراسی. تهران: نگاه معاصر، چاپ پنجم.
2. بشیریه، حسین (1385). دیباچه‌اى بر‌ جامعه‌شناسى‌ سیاسى‌ ایران در دوره جـمهورى اسـلامى ایران. تهران: نشر نگاه معاصر.
3. بهبود وضعیت اشتغال در تابستان ۹۸. ایبنا (۱۷ مهر ۱۳۹۸). قابل دسترس در:

http://www.ibena.ir/news/106564/

1. پنج ‌دهه عملکرد تولید و رشد اقتصادی در ایران. دنیای اقتصاد (21/03/1390). قابل دسترس در:

https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-404845

1. پیتر پاک، کینز (1378). قدم اول. ترجمه علی معظمی جهرمی. تهران:پردیس دانش.
2. توسلی، غلام‌عباس؛ انصاری، ابراهیم (١٣٧٩). ساختار طبقاتی ایران بـین دو انـقلاب مشروطه و اسلامی. تهران: نشر نی.
3. ﺟﻌﻔﺮﭘﻮر ﻛﻠﻮری، رﺷﻴﺪ (١٣٨٩). ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻰ در اﻳﺮان. ﺗﻬﺮان: ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ.
4. حسینی، سید احمد و دیگران (1394). نظارت بر پویایی شهرنشینی در ایران معاصر با استفاده از تصاویر چند زمانه،  .DMSP/OLS اطلاعات جغرافیایی، 24(96): 22-37
5. دانشگاه‌های ایران به روایت آمار و ارقام. خبرگزاری دانشجویان ایران (۹ خرداد ۱۳۹۷). قابل دسترس در:

https://www.isna.ir/news//97030804268

1. سهم زنان از اشتغال. خبرگزاری برنا(1۳۹۸/۰۵/۱۳). قابل دسترس در:

https://www.borna.news/fa/tiny/news-880535

19. سی و هفت درصد واحد ضریب جینی ایران در جدیدترین گزارش توسعه انسانی سازمان ملل. ایبنا (16 فروردین 1396). قابل دسترس در: http://www.ibena.ir/news/17848/37-4

1. شکاف درآمدی در ایران عمیق‌تر شد. اقتصاد آنلاین (24/06/1397). قابل دسترس در:

https://www.eghtesadonline.com/n/1VJI

1. ﺷﻬﺮامﻧﻴﺎ، اﻣﻴﺮﻣﺴﻌﻮد (1392). جهانی شدن، دموکراسی و جنبش‌های دموکراتیک در ایران. جامعه‌شناسی ایران، 14(3): 52-89 .
2. ﻋﺎﺑﺪی اردﻛﺎﻧﻰ، ﻣﺤﻤﺪ (١٣٩٣). ﺗﻮﺳﻌﻪﻧﻴﺎﻓﺘﮕﻰ از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻧﺨﺒﮕﺎن در اﻳﺮان ١٣٨٤-١٣٦٨.ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻰ، 4: 134-169
3. ﻓﺎﺿﻠﻰ، ﻣﺤﻤﺪ (١٣٨٩). ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎی ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺗﺤﻜﻴﻢ دموکراسی. ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﻨﺪوﻛﺎو.
4. قاضی مرادی، حسن (1397). گذارهای دموکراسی. تهران: نشر اختران.
5. گزارش تکان‌دهنده مرکز پژوهش‌های مجلس: ۴۰ درصد جمعیت کشور زیر خط فقر می‌روند. خبر آنلاین
   (۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۸). قابل دسترس در:  https://www.khabaronline.ir/news/1259564/
6. لیپست، مارتین (1386). جامعه‌شناسی سیاسی. ترجمه محمدحسین فرجاد. تهران: انتشارات توس، چاپ دوم.
7. مـسعودنیا‌، حـسین (١٣٩٠). طـبقه متوسط جدید در ایران:  تهدید یا فرصت. اطلاعات سیاسی اقتصادی‌، ٢٨٣‌: 60-73
8. مطلبی، مسعود (1386). نقش و کارکرد سیاسی طبقه متوسط جدید در جمهوری اسلامی ایران. جامعه‌شناسی، 8 : 80– 101.
9. مور، برینگتور (1369). ریشه‌های دیکتاتوری و دموکراسی. ترجمه حسین بشیریه. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
10. نرخ باسوادی در کشور به مرز ۹۶ درصد رسید. خبرگزاری جمهوری اسلامی (15 بهمن 1398). قابل دسترس در: https://www.iribnews.ir/fa/news/2637601/
11. نرخ مشارکت در سرازیری افول. ایبنا (17 خرداد 1399). قابل دسترس در:

 http://www.ibena.ir/news/114853

1. هانتینگتون، ساموئل (1382). موج سوم دموکراسی در پایان سده بیستم.ترجمه احمد شهسا. تهران: نشر روزنه، چاپ سوم.
2. ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن، ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ (١٣٧٥). ﻣﻮج ﺳﻮم دموکراسی در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ. ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﺷﻬﺴا. ﺗﻬﺮان: ﻧﺸﺮ روزﻧﻪ.
   1. Aristotle, Plotics (Harmondsworth, Middlesex: penguin Books, 1962), pp. 171-173, http://www.iran-emrooz.net/index.php/think/more/40763.
   2. Bell, D.A. (1998). After the Tsunami: Will Economic Crisis Bring Democracy to Asia. New Republic, 218(10): 22–25. 31.
   3. Clark, P.B. & Foweraker, J. (2001). Encyclopedia of Democratic Thought. London: Routledage.
   4. Inglehart, R. & Christian, W. (2009). Political culture, mass beliefs and value change. Oxford: oxford university press.
   5. Inglehart, R. ; Foa, R. ; Welzel, C. & Peterson, C. (2008). Social Change, Freedom and Rising Happiness: A Global Perspective, 1981–2007. Perspectives on Psychological Science, 3: 1776–1780.
   6. Mohammadi, M. (2018). In transition, abnormal, disturbed and trapped (Iranian Society 1357-1397). Collaborative for Civic Education.

https://tavaana.org/sites/default/files/Tavana%2011%20-%2006.pdf.