دولت «مقتدر مشروطه» در اندیشه ملک‌الشعراء بهار

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 8، دوره 7، شماره 24، تیر 1399، صفحه 53-72   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2020.1896506.1234

نویسندگان

رضا افسرده¹؛ حامد عامری گلستانی^{* 2}؛ لنا عبدالخانی³؛ حامد محقق نیا³

¹دانشجوی دکتری علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز، اهواز، ایران.

²استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز، اهواز، ایران

³استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

وضعیت آشفته و بحرانی ایران پس از مشروطه که از جنگ و بی‌ثباتی سیاسی ناشی می‌شد، موجب گردید تا ایدۀ «دولت مقتدر» پررنگ شود. بسیاری از نخبگان سیاسی و فکری آن زمان با درک شرایط بحرانی، این ایده را دنبال کردند و با ایدۀ «دیکتاتوری منوّر» راه را برای حکومت رضاخان باز نمودند. ملک‌الشعراء بهار از جمله کسانی بود که نخستین‌بار این موضوع را مطرح کرد. در این راستا، پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از روش هرمنوتیک قصدگرای اسکینر، این موضوع را مورد بررسی قرار داد. هدف این پژوهش، فهم اندیشۀ بهار دربارۀ دولت مقتدر و تمایز آن با ایده‌های رایج در سال‌های پایانی عصر قاجار بود، مبنی بر اینکه که بهار حاضر نبود «دولت مقتدر» را بدون مبانی اساسی مشروطه، یعنی آزادی، عدالت و وجود مجلسی قوی بپذیرد. «انگیزۀ» بهار در گرایش به ایدۀ «دولت مقتدر» چه بود؟ و با توجّه به «نیّت» اصلی بهار یعنی «استبدادستیزی»، برداشت او از «دولت مقتدر» چه تفاوتی با برداشت روزگار خود داشت؟ سوالات اصلی پژوهش هستند. در فرضیۀ نخست، مهم‌ترین «انگیزۀ» بهار در گرایش به ایدۀ «دولت مطلقه» تأمین «مصلحت» کشور بود. همچنین بهار با در نظر داشتن اساس مشروطیت در حکومت مقتدر مدّ نظرش، ایدۀ «دولت مقتدر مشروطه» را دنبال می‌کرد.

کلیدواژه‌ها

ملک‌الشعراء بهار؛ دولت مقتدر مشروطه؛ دیکتاتوری منوّر؛ رضاخان؛ دولت مقتدر

مراجع

1. اسکینز، کوئنتین (1393).بینش‌های علم سیاست در باب روش. ترجمه فریبرز مجیدی و علی معظمی. تهران: فرهنگ جاوید.
2. بحرانی، مرتضی؛ شکوری، ابوالفضل (1387). بررسی زبانی نسبت دوستی و ریاست در اندیشۀ سیاسی فارابی. تحقیقات فرهنگی، (1)4: 159-191.
3. بشیریه، حسین (1387).دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران. تهران: نگاه معاصر.
4. بهار، محمدتقی (1332ق). سیاست ایران، قهرمان می‌خواهد. نوبهار، (2)41: 1-2.
5. بهار، محمدتقی (1335ق/الف). استبداد یا روح قانون. زبان آزاد، 11: 1.
6. بهار، محمدتقی (1335ق/ب). لزوم مرکز ثِقل. زبان آزاد، 4: 1-2.
7. بهار، محمدتقی (1336ق). روزنامه نوبهار، (6)327: 1.
8. بهار، محمدتقی (1337ق). روزنامه ایران،(3)375: 2.
9. بهار، محمدتقی (1357). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران. تهران: کتاب‌های جیبی، ج1-2.
10. بهار، محمدتقی (1387).دیوان اشعار ملک‌الشعرای بهار. تهران: نگاه.
11. پوجی، جان فرانکو (1380). تکوین دولت مدرن. ترجمه بهزاد باشی. تهران: آگاه.
12. حسن‌زاده، رسول (1386). حاکمیّت و رهبری در شعر و اندیشۀ بهار. علومِ انسانیِ دانشگاهِ الزّهرا، 16-17(61-62): 1-30.
13. خالقی، علی (1392). تحلیلی بر تفکّر سیاسی فقهای شیعه در عصر ایلخانان. سیاست متعالیه، (1)3: 99-120.
14. روشن، امیر (1387). کوئنتین اسکینر و هرمنوتیک قصدگرا در اندیشۀ سیاسی. رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 14: 11-35.
15. سراج، شهین (1386). قصیدۀ مجلس چهاردهم یا داستان یک سرخوردگی؛ سیری در برخورد شعر بهار با تاریخچۀ مجلس شورا از آغاز تا مجلس چهاردهم. در: یادی از بهار، مجموعه خطابه‌‌ها و مقاله‌های همایش بزرگداشت ملک‌الشعراء بهار. تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
16. شاهی، محمدشریف (1391).بازخوانی مشروطه‌گرایی ایرانی براساس نظریۀ دولت مشروطه. رسالۀ دکتری حقوق عمومی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
17. شکوری، ابوالفضل؛ رضایی، زینت (1387). تجدّد آمرانه و ملک‌الشعراء بهار. پژوهش سیاست، (10)25: 119-146.
18. صیدانلو، امین (1396).نسبت‌یابی دین و سیاست در اندیشۀ سیاسی عبدالکریم سروش براساس روش‌شناسی کوئنتین اسکینر. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم سیاسی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
19. طباطبایی، جواد (1398). ملّت دولت و حکومت قانون جستار در بیان نصّ و سنّت. تهران: مینوی خرد.
20. عزیزی، طاهره (1385). نقش نخبگان و نهادهای سیاسی در اعتلای قدرت رضاخان. مطالعات انقلاب اسلامی، 6-7: 83-108.
21. کدی، نیکی آر. (1381). ایران دوران قاجار‌ و برآمدن‌ رضا‌خان 1175- 1304. ترجمه مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.
22. لک‌زایی، نجف (1380). بحران سلطه و کنترل سیاسی در ایران معاصر. علوم سیاسی، 16: 7-12.
23. مدرّسی، فاطمه؛ فرهادنیا، حسین (1390). موضع محمدتقی بهار نسبت به طرح «جمهوریت» رضاخان. مطالعات تاریخ فرهنگی، (2)8: 89-115.
24. مدیرشانه‌چی، محسن (1386). حیات سیاسی و حزبی بهار، از عرصۀ اندیشه تا صحنۀ عمل. در: یادی از بهار، مجموعه خطابه‌‌ها و مقاله‌های همایش بزرگداشت ملک‌الشعراء بهار. تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
25. موثقی، احمد (1384). نوسازی و اصلاحات در ایران معاصر. سیاست، 69: 225-260.
26. نظری، علی‌اشرف (1386). ناسیونالیسم و هویت ایرانی، مطالعۀ موردی دورۀ پهلوی اوّل. پژوهش حقوق و سیاست، (9)22: 141-173.
27. نوذری، حسینعلی؛ پورخداقلی، مجید (1389). روش‌شناسی مطالعۀ اندیشۀ سیاسی: روش‌شناسی کوئنتین اسکینر. علوم سیاسی، 11: 95-119.
28. وحدت، فرزین (1383). رویارویی فکری ایران با مدرنیت. ترجمه مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.