بررسی تطبیقی انواع عشق عرفانی از دیدگاه ابن عربی و جامی در بهارستان

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 3، دوره 10، شماره 34، اردیبهشت 1399، صفحه 37-48   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه قاسمیان¹؛ پوران یوسفی پور کرمانی^{* 2}؛ آسیه ذبیح نیا عمران³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحدانار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد انار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران.

³دانشیارزبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور یزد، یزد، ایران

چکیده

بهارستان جامى (817- 898 هـ.ق) کتابى محتوی حکایات و اندرزهاى اخلاقى به نثر ساده و مسجع آمیخته با نظم است که در سال (892هـ.ق) نوشته شده­است. جامی این اثر تعلیمی و اندرزی را به تقلید از گلستان سعدی نگاشته ­است. روضۀ پنجم بهارستان جامی در تقریرعشق و حال عاشقان است. محیی الدین بن عربی (560- 638هـ.ق) از عرفای بزرگ اهل اندلس است که اساس مشرب عرفان او حُب و عشق است. در پژوهش حاضر، با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد تطبیقی (آمریکایی)، دیدگاه جامی دربارۀ مؤلّفه­های عشق با نظرات ابن عربی در این باب مقایسه شده­است. عشق مدّ نظر جامی و ابن عربی همسانی­های بسیاری باهم دارد. مقالۀ حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که عشق مورد توجه ابن عربی و جامی کدام است؟ براساس دستاورد تحقیق به نظرمی­رسد، جامی در تبیین عشق، تحت تأثیر ابن عربی بوده و هر دو عشق را فطری و اساس آفرینش می­دانند. از دیدگاه ابن عربی و جامی، اصل اصول عرفان، عشق و وحدت وجود است؛ یعنی که مدار هستی‌بخش و حقیقت هستی حق تعالی است و جز او حقیقتی و وجودی نیست.

کلیدواژه‌ها

ابن عربی؛ بهارستان؛ جامی؛ عشق؛ عرفان

مراجع

ابن عربی، محیی الدین (1408)، الفتوحات المکیه. قاهره: الهیئه المصریه لعامه للکتاب.

--------------- (1293) الفتوحات المکیه. بولاق.

--------------- (1946) فصوص الحکم. به کوشش ابوالعلاء عفیفی، قاهره. 

--------------- (1919) التدبیرات الالهیه، عقله المستوفز، همراه با انشاء الدوائر، به کوشش نیبرگ. لیدن.

اسکندری، بهاء‌الدین (1390)، «جامی و مشکل عشق»، مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، پاییز، دوره 7، شمارۀ 24، صص 37-68.

اسکندری، بهاءالدین، موحدی، محمدرضا (1389)، «جامی و حدیث مکررعشق»، مجلۀ ادب فارسی، دورۀ 1، شمارۀ 3-5، صص 125- 145.

بیگ‌زاده، خلیل و محمد آرتا (1395)، «نقد تطبیقی حکایت‌های بهارستان جامی با داستان‌های مینی‌مالیستی»، متن‌پژوهی ادبی، سال 20، شماره 68، تابستان، صص 142-117

جامی، عبدالرحمن (۱۳۷۱)، بهارستان، تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: اطلاعات.

------------. (1394)، بهارستان نورالدّین عبدالرّحمان جامی، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات هادی اکبرزاده، مشهد: آستان قدس (به نشر).

------------ (1379)، بهارستان، تصحیح اعلاخان افصح زاد، تهران: میراث مکتوب.

------------ (1396)، بهارستان، به کوشش مرجان کشاورزی آزاد، تهران: پیدایش.

جهانگیری، محسن (1375)، محیی‌الدین‌بن عربی چهرۀ درخشان و برجستۀ عرفان اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.

خطیب، حسام (1999)، آفاق الأدب المقارن: عربیّاً و عالمیاً، دمشق: دارالفکر.

زمانی، کریم (1392)، شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: اطلاعات.

رستمی، مسعود (1395)، «آموزۀ عشق افلاطونی در نمایشنامۀ ماسک دار کومس اثرجان میلتون»، مجلۀ متافیزیک، دورۀ 8، شمارۀ 22، پاییز و زمستان. صص 19- 30.

ستاری، جلال (1381)، حالات عشق مجنون، تهران: توس.

صفا، ذبیح‌الله (1364)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد سوم و چهارم، تهران: فردوسی.

عفیفی، ابوالعلاء (1954)، فهرست‌ مؤلفات ابن عربی‌، کلیه الاداب‌، دانشگاه‌ اسکندریه‌، شماره 8.

غزالی، محمدبن محمد (بی تا)،احیا علوم دین، تصحیح عبدالعزیز سیروان، بیروت دارالقلم.

کربن، هانری (1397)، تخیل خلاق در عرفان، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: قم.

کفافی، محمّد عبدالسّلام (1382)، ادبیّات تطبیقی، ترجمۀ سیّد حسین سیّدی، مشهد: آستان قدس رضوی(به­نشر).

معین، محمد ( 1380)، فرهنگ فارسی.تهران: سرایش.

مقری‌، احمد (1968)، نفح‌ الطیب‌، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت.‌

یثربى، سید یحیى (1394)، فلسفۀ عرفان، تهران: نشر بوستان کتاب.

یوست، فرانسوا ( 1386)، «چشم­انداز تاریخی ادبیّات تطبیقی»، ترجمۀ علیرضا انوشیروانی، مجلّۀ مطالعات ادبیّات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، شمارۀ 3، صص 37-60.