تبیین مازاد مال‌الاجاره در اجاره‌ی دوم در فقه اسلامی

مطالعات فقهی و فلسفی

مقاله 7، دوره 10، شماره 40، دی 1398، صفحه 1-19   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید مسیح حسینی¹؛ احمد مرادخانی^{* 2}

¹دکترای فقه و مبانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

²استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران.

چکیده

با توجه به ماده 466 ق.م «اجاره، عقدی است که به موجب آن مستأجر مالک منافع عین مستأجره می‌شود» و همچنین ماده 474 ق.م مقرر می‌دارد: «مستأجر می‌تواند عین مستأجره را اجاره دهد، مگر اینکه در عقد اجاره خلاف آن شرط باشد»؛ ولی در ماده 10 قانون مالک و مستأجر آمده است: «مستأجر نمی‌تواند منافع مورد اجاره را کلاً یا جزئاً یا به نحو اشاعه به غیر انتقال دهد یا واگذار نماید، مگر اینکه کتباً این اختیار به او داده شود». هرچند در کتاب‌های حقوقی بحث‌های مبسوطی در این موارد شده است، ولی در مورد مازاد اجاره بر عین مستأجره (کلاً یا جزئاً) در عقد اجاره دوم هیچ بحثی نشده یا بعضاً کمتر بحث شده است. لذا در این پژوهش، با توجه به منابع فقهی و روایی امامیه(شیعه) به اقوال فقهای متقدمین و متأخرین و متأخرینِ متأخرین پرداخته شد و در پایان به برخی از فتاوای مراجع فقه شیعه‌ی معاصر در مورد مازاد اجاره که قائل به تفصیل هستند به تفکیک در مورد زمین و غیر زمین اشاراتی شد.

کلیدواژه‌ها

اجاره؛ موجر؛ أجیر؛ مستأجر؛ عین مستأجره؛ منافع؛ مازاد اجاره

مراجع

قرآن کریم.

اراکی، محمدعلی (1371). توضیح المسائل. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.

اصفهانی، شیخ محمدحسین (1409ق). کتاب الاجاره. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

ایزدی‌فرد، علی اکبر (1380). حیله‌های شرعی. مازندران: دانشگاه مازندران.

بحرانی، شیخ یوسف  (1405ق). الحدائق الناضره.قم:مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ج21.

بنی هاشمی خمینی، سید محمدحسن (1386). توضیح المسائل مراجع. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، طبعه خامس عشر، ج2.                  

بهجت، محمدتقی (1377). توضیح المسائل. قم: مکتب سماحة آیة‌الله العظمى بهجت، طبعه سادس عشر.

پارساپور، محمدباقر؛ عیسائی تفرشی، محمد (1395). تحلیل فقهی حقوقی تسلیم منفعت در قرارداد اجاره. پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 20، شماره 2، ص59.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1384). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش، چاپ پانزدهم.

حرعاملی (1104ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ج19، 13، 22.

حکیم، سید محمدسعید (1416ق). منهاج الصالحین. بیروت: دارالصفوه، ج2.

حلی(علامه حلی)، حسن بن یوسف بن مطهر (1418ق). قواعد الأحکام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ج2.

حلی، ابن فهد (1411ق). المهذب البارع. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ج3.

حلی، یحیى بن سعید (1405ق). الجامع للشرایع. قم: مؤسسة سیدالشهداء.

خراسانی، ملا محمدکاظم (1401ق). حاشیه المکاسب. تهران: وزاره الارشاد اسلامی.

خراسانی، وحید (1421ق). توضیح المسائل. قم: مدرسه باقرالعلوم(ع).

خمینی، سید روح‌الله (1385). رساله نجاه العباد. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

خمینی، سید روح‌الله (1372).توضیح المسائل.تهران:سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ.

خوانساری، احمد (1405ق). جامع المدارک. طهران: مکتبة الصدوق، ج3.

خوئی، سید ابوالقاسم (1412ق). توضیح المسائل. قم: لطفی.

رشتی، میرزا حبیب‌الله (1317). التعلیقه على مکاسب و البیع للشیخ الأنصاری.‏ بی‌جا:  مطبعه خاصه خاندان آقا سید مرتضى طهرانی.

روحانی، سید محمد (بی‌تا). توضیح المسائل. قابل دسترس در: نرم افزار جامع مکتب اهل البیت(ع).

روحانی، سید محمدصادق (1378). توضیح المسائل. بی‌جا: چاپخانه سپهر.

سبحانی، جعفر (1392). درس خارج فقه (قواعد فقهیه). قابل دسترس در: سایت مدرسه فقاهت.               

سیستانی، سید علی (1415ق). توضیح المسائل. قم: چاپخانه مهر، طبعه رابعه.

شهید اول، مکی عاملی (1411ق). اللمعه الدمشقیه. قم: منشورات دارالفکر.

شهید ثانی، جبعی عاملی، زین‌الدین بن علی (1414ق). مسالک الأفهام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، ج5.

شیخ صدوق، ابوجعفر محمد (1415ق). المقنع. بی‌جا: مؤسسة الإمام الهادی(ع).

شیخ طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (1365). تهذیب الأحکام. طهران:دارالکتب الإسلامیة،چاپ چهارم،ج7.

 کلینی، ابوجعفر محمّد بن یعقوب (1367). الکافی. طهران: دارالکتب الإسلامیه، طبعه ثالثه، ج5.

شیخ مفید، ابوعبدالله محمدبن نعمان (1410ق). المقنعه. بی‌جا: مؤسسة النشر الإسلامی.

شیخ طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (بی‌تا). الاستبصار. طهران: دارالکتب الإسلامیة، ج3.

صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1414ق).  توضیح المسائل.قم: دارالقرآن الکریم.

طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1424ق). العروه الوثقی(مع تعالیق عده من الفقها العظام). قم: مؤسسه النشر الاسلامی، ج 5.

طباطبائی ، سید علی (1419ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ج9.

فاضل آبی، عزالدین حسن بن ابی طالب یوسفی (1410ق). کشف الرموز. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعه المدرسین، ج2.

فاضل لنکرانی،ناصر(1423ق).تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة(الإجاره).بی‌جا:مرکز فقه الأئمة الأطهار.

فخرالمحققین (1388). إیضاح الفوائد. قم: المطبعة العلمیة، ج2.

فهیم کرمانی، مرتضی (1381). فقه دانشگاهی. بی‌جا: انتشارات مهر امیرالمومنین، ج1.

فیاض، محمداسحاق (بی‌تا). منهاج الصالحین. بی‌جا: مکتب سماحة الشیخ محمداسحاق الفیاض، ج2.

قاروبی تبریزی، شیخ حسن (1421ق). النضید فی شرح روضة الشهید. قم: انتشارات داوری، ج16.   

کرکی، علی بن الحسین (1410ق). جامع المقاصد. قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ج7.

گلپایگانی، سید محمدرضا (1413ق). مجمع المسائل. قم: دارالقرآن الکریم، طبعه الرابعه، ج2.

محقق حلی حسن بن یوسف بن مطهر (1420ق). تحریر الأحکام. بی‌جا: مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ج3.

محقق حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1409ق). شرائع الإسلام. طهران: انتشارات استقلال،چاپ دوم، ج2.

محقق سبزواری، محمدباقر (1423ق).کفایة الأحکام.قم:مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین،ج1.

میرزای قمی، میرزا ابوالقاسم (1371). جامع الشتات. تهران: انتشارات کیهان، ج3.

نجفی، شیخ محمدحسن (1394). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. طهران: دارالکتب الإسلامیة، ج27.

نوری همدانی، حسین (1373). توضیح المسائل. قم: دفتر تبلیغات إسلامی.