مبانی فقهی ممنوعیت تخریب انبوه و گسترده محیط زیست در جنگ؛ با تاکید بر نقد گزارش‌های تاریخی مربوط به جنگ‌های نبوی

مطالعات فقهی و فلسفی

مقاله 2، دوره 10، شماره 40، دی 1398، صفحه 1-20   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

احمد احسانی فر^*

استادیار، پژوهشگاه قوه قضائیه، تهران، ایران

چکیده

در پژوهش پیش رو با پیرایش تاریخی جنگ‌های نبوی از تحریفات، زوائد و اغراقات، و با بررسی ادله منع‌کننده تخریب و اتلاف گسترده و انبوه محیط زیست، موضع فقه شیعه در مورد این رفتار جنگی روشن می‌شود. بر مبنای ادله مطرح، در حالت اضطرار و ضرورت جنگی می‌توان به تخریب و اتلاف محدود، کنترل ‌شده و تحت مدیریت عناصر محیط زیست اقدام کرد؛ لکن تخریب انبوه و گسترده محیط زیست امکان‌پذیر نمی‌باشد.

کلیدواژه‌ها

محیط زیست؛ جنگ؛ سنت نبوی؛ یهودیان بنی‌نضیر

مراجع

* قرآن کریم

1. ابن‌ادریس حلی، محمدبن ‌منصور (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج2.
2. ابن‌حزم، ابومحمد علی‌بن‌احمد (بی‌تا). المحلی. بیروت: دارالفکر، ج7.
3. ابن‌رجب، زین‌الدین عبدالرحمن‌بن ‌احمد (1419ق). تقریر القواعد و تحریر الفوائد. تحقیق ابوعبیده مشهور‌بن حسن آل سلمان. عربستان: دار ابن عفان، ج2.
4. ابن‌عاشور، محمدبن‌ طاهر(بی‌تا). التحریر و التنویر (تفسیر ابن‌عاشور). بیروت:مؤسسه التاریخ، ج28.
5. ابن‌قدامه، ابومحمد عبدالله‌بن‌ احمد (بی‌تا). المغنی. بیروت: دارالکتاب العربی، ج10.
6. ابن‌نجیم المصری الحنفی، ابی‌البرکات عبدالله‌بن ‌احمدبن‌ محمود (1418ق). البحر الرائق شرح کنز الدقائق. تحشیه ابن‌عابدین الدمشقی الحنفی؛ تحقیق زکریا عمیرات. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج5.
7. ابن‌هائم، شهاب‌الدین احمدبن‌ محمد (1423ق). التبیان فی تفسیر غریب القرآن. تحقیق ضاحی عبدالباقی محمد. بیروت: دار الغرب الاسلامی.
8. امین عاملی، سیدمحسن (1403ق). اعیان الشیعه. بیروت: دارالتعارف، ج1.
9. آلوسی، سیدمحمود ابوالفضل شهاب‌الدین (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. تحقیق علی عبدالباری عطیه. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج14.
10. بیهقی، ابوبکر احمدبن ‌حسین (1377ق). السنن الکبری. بیروت: دارالفکر، ج9.
11. جوادی آملی، عبدالله (1389). تسنیم. قم: مرکز نشر اسراء، ج10-9.
12. حسینی روحانی، سیدصادق (1412ق). فقه الصادق علیه السلام. قم: دارالکتاب، ج4.
13. حسینی سیستانی، سیدعلی (1414ق). قاعده لاضرر و لاضرار. قم: دفتر آیت‌الله سیستانی.
14. حسینی شیرازی، سیدمحمد (1413ق). الفقه: القواعد الفقهیه. بیروت: مؤسسه امام رضا.
15. حسینی شیرازی، سیدمحمد (بی‌تا). الفقه: کتاب الجهاد، الامر بالمعروف و النهی عن المنکر. قم: دار القرآن الحکیم.
16. حلبی، تقی‌الدین ابوالصلاح (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین.
17. حلی، یحیی‌بن ‌سعید (1405ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسه سیدالشهداء العلمیه.
18. دیار البکری، حسین (بی‌تا). تاریخ الخمیس فی احوال انفس النفیس. بیروت: دارالصادر، ج1.
19. رازی، ابوالفتوح حسین‌بن ‌علی (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. تحقیق محمدجعفر یاحقی، محمدمهدی ناصح. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ج19.
20. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌ محمد (1408ق). مفردات الفاظ القرآن. تحقیق صفوان عدنان داودی. بیروت: دارالقلم.
21. زیدبن ‌علی‌بن ‌الحسین (بی‌تا). مسند الامام زید. بیروت: منشورات دار مکتبه الحیاه.
22. سبحانی، جعفر (1421ق). مفاهیم القرآن. قم: موسسه الامام الصادق، چاپ چهارم، ج7.
23. سبزواری، سیدعبد الاعلی (1409ق). مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن. بیروت: موسسه اهل بیت، چاپ دوم، ج3.
24. سبکی، تاج‌الدین عبدالوهاب‌بن‌ تقی الدین (1411ق). الاشباه و النظائر. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج1.
25. سرخسی، شمس‌الدین محمدبن‌ابی‌سهل (1406ق). المبسوط. بیروت: دار المعرفه، ج10.
26. شافعی، ابوعبدالله محمدابن ‌ادریس (1403ق). کتاب الام. بیروت: دارالفکر، چاپ دوم، ج4.
27. شربینی، محمدبن ‌احمد (1377ق). مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج4.
28. صادقی تهرانی، محمد (1365ق). الفرقان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ج3، 28.
29. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1428ق). العروه الوثقی مع التعلیقات. قم: انتشارات مدرسه امام علی‌بن‌ابی طالب علیه السلام، ج1.
30. طباطبائی حکیم، سیدمحسن (1416ق). مستمسک العروه الوثقی. قم: مؤسسه دارالتفسیر، ج1.
31. طبرسی، ابوعلی الفضل‌بن ‌حسن (1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج2.
32. طبری، ابوجعفر محمدبن‌ جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن(تفسیر طبری). بیروت: دارالمعرفه، ج28.
33. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌ حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، چاپ سوم، ج2.
34. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌ حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج1.
35. عاملی(شهید اول)، محمدبن ‌مکی (1417ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ج2.
36. علامه حلی، حسن‌بن‌ یوسف (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، ج14.
37. علامه حلی، حسن‌بن ‌یوسف (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج1.
38. علامه حلی، حسن‌بن ‌یوسف (1414ق). تذکره الفقهاء. قم: مؤسسه آل البیت، ج9.
39. عمید زنجانی، عباس‌علی (1383). فقه سیاسی. تهران: انتشارات امیرکبیر، ج5.
40. فخر رازی، محمدبن‌ عمر (1420ق). مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر). بیروت:دار احیاء التراث العربی،چاپ سوم،ج5، 29.
41. فضل‌الله، سید محمدحسین (1419ق). تفسیر من وحی القرآن. بیروت: دارالملاک، ج22.
42. قرطبی، ابوعبدالله محمدبن‌احمد (1405ق).الجامع لأحکام القرآن(تفسیر القرطبی).بیروت:دار إحیاء التراث العربی، ج18.
43. کاسانی، علاء‌الدین (1409ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. پاکستان: المکتبه الحبیبیه، ج7.
44. کرکی، علی‌بن‌ حسین (محقق ثانی) (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم:مؤسسه آل البیت، چاپ دوم، ج3.
45. کلینی، ابوجعفر محمدبن‌ یعقوب (1429ق). الکافی. قم: دارالحدیث، ج9، 12.
46. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403ق). بحارالأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار. بیروت: موسسه الوفاء، چاپ دوم، ج20.
47. محقق حلی، نجم‌الدین (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ج1.
48. مدرسی یزدی، سید محمدرضا (1429ق). دراسه حول الافساد فی الارض. فقه اهل البیت، ج52، سال13، ص61-100.
49. مرتضی عاملی، سیدجعفر (1426ق). الصحیح من سیره النبی الاعظم. قم: دارالحدیث، ج25، 8.
50. مصطفوی، حسن (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز الکتاب، ج12،9.
51. معروف الحسنی، هاشم (1416ق). سیره المصطفی. بیروت: دارالتعارف.
52. مغنیه، محمدجواد (بی‌تا). التفسیر المبین. قم: بنیاد بعثت، چاپ سوم، ج1.
53. مقریزی، تقی‌الدین (1420ق). امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفده و المتاع. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج1.
54. مکارم شیرازی، ناصر (1421ق). الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل. قم: مدرسه امام علی‌بن ‌ابی‌طالب، ج18.
55. منتظری، حسین‌علی (بی‌تا). العروه الوثقی مع تعلیقات المنتظری. بی‌جا: بی‌نا، ج1.
56. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. تحقیق عباس قوچانی، علی آخوندی. بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج21.
57. نووی، ابی‌زکریا محیی‌الدین یحیی‌بن‌ شرف (بی‌تا). روضه الطالبین. تحقیق عادل أحمد عبدالموجود، علی محمد معرض. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج7.
58. واقدی، محمدبن ‌عمر (1409ق). المغازی. بیروت: اعلمی، ج1-2.