آمایش فضایی قلمروهای مرزی با استفاده از مدل AHP (نمونه‌ی موردی: شهرستان‌های مرزی استان سیستان و بلوچستان)

آمایش محیط

مقاله 2، دوره 13، شماره 48، خرداد 1399، صفحه 21-40   

نویسنده

افشین متقی^*

(دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی تهران)

چکیده

آمایش فضایی یکی از شیوه­های مناسب و جامع برای مدیریت و برنامه­ریزی مکان­ها محسوب می‌شود. با توجه به اهمیت استراتژیک مناطق مرزی، پژوهش حاضر کوشیده است تا به تحلیل فضایی شاخص­های اقتصادی-اجتماعی در 9 شهرستان مرزیِ زابل، زابلی، زاهدان، زهک، سیب­ و ­سوران، سرباز، سراوان، خاش و هیرمند در استان سیستان و بلوچستان بپردازد.پژوهش حاضر، از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت، عِلّی- مقایسه­ای است. برای رتبه­بندی و سطح­بندی شهرستان­های مرزی استان از لحاظ میزان برخورداری از شاخص مورد بررسی، از روش تحلیل سلسه­مراتبی (AHP) استفاده شده است. نتایج این پژوهش، نشان می‌دهد که شهرستان زاهدان به عنوان مرکز اداری- سیاسی استان سیستان و بلوچستان، به عنوان تنها گزینه­ی برخوردار، رده­ی نخست توسعه­ی اقتصادی-اجتماعی را در میان شهرستان­های مرزی استان سیستان و بلوچستان از آن خود کرده است. از سوی دیگر، فاصله­ی شهرستان زاهدان با وجود سطح توسعه­یافتگی در مقایسه با دیگر شهرستان­های مرزی چندان چشمگیر نیست و نسبت محرومیت میان مناطق نیمه­محروم و محروم نیز بسیار بالا است.
 

کلیدواژه‌ها

مرز؛ آمایش­ سرزمین؛ تحلیل سلسله­ مراتبی؛ سیستان و بلوچستان

مراجع

:

1. اخباری، م.، نامی، م.ح.1389.جغرافیای مرز با تأکید بر ایران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ اول، 250 صفحه.
2. پور احمد، ا.1380. آمایش سرزمین و ایجاد تعادل در نظام شهر کشور، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، (4) 13، 479-490.
   1. پیشگاهی فرد، ز.، میرزاده کوهشاهی، م.1393.تبیین عوامل مؤثر در بحران­زایی و مدیریت مرزهای ایران و پاکستان، جغرافیا و توسعه، (3) 36، 80-61.
   2. توفیق، ف.1384.آمایش سرزمین و تجربه­ی جهانی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی تهران، چاپ اول، 556 صفحه.
      1. حکمت­نیا، ح.، موسوی، م.ن. 1383. بررسی و تحلیل روند تغییرات سطوح توسعه و نابرابری­های ناحیه­ای در استان یزد، فصل­نامه­ی جغرافیا و توسعه، (2) 12، 101-112.
      2. زاهدی اصل، م.1381. مبانی رفاه اجتماعی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اول، 312 صفحه.
      3. سالنامه­ی آماری استان سیستان و بلوچستان (1394)، زیرگروه شاخص­های بهداشتی به تفکیک شهرستان، مرکز آمار ایران.
      4. شکویی، ح.1384. اندیشه­های نو در فلسفه­ی جغرافیا: جلد دوم، فلسفه­های محیطی و مکتب­های جغرافیایی، انتشارات گیتاشناسی، چاپ دوم، 304 صفحه.
      5. ضرابی، ا.، شیخ­بیگلو، ر.1390.سطح­بندی شاخص­های توسعه­ی سلامت استان­های ایران، فصلنامه­ علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، (1) 42، 128-107.
      6. عزت­پناه، ب.، شگوری، م.، مددی، ا. 1393. مدلسازی مکان­یابی پارکینگ­های طبقاتی با استفاده از روش AHP و شاخص همپوشانی وزنی در GIS (مطالعه­ی موردی: منطقه­ی 2 اردبیل)، فصلنامه­ی آمایش محیط، (7) 27، 20-1.
      7. عندلیب، ع. 1380. نظریه­ی پایه­ی آمایش مناطق مرزی، انتشارات دوره­ی عالی جنگ، چاپ اول، 284 صفحه.
      8. عندلیب، ع.، مطوف، ش. 1388. توسعه و امنیت در آمایش مناطق مرزی ایران، فصلنامه باغ نظر، (4) 6، 76-57.
      9. کلانتری، خ.، عبدالله زاده، غ.1391.برنامه فضایی و آمایش سرزمین، انتشارات فرهنگ صبا، چاپ اول، 496 صفحه.
         1. متقی، ا.، ربیعی، ح.، قره­بیگی، م. 1394. تحلیل فضایی توسعه نواحی مرزی شرق کشور مورد: دهستان­های مرزی استان خراسان جنوبی، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، (14) 21، 167-147.
         2. متقی، ا.، حمیدی، م.ح.، مرادی، ث.، نامی، م. 1394. شناسایی و اولویت­بندی معیارهای مهم در آمایش مناطق مرزی (مورد مطالعه: شهرستان جوانرود)، فصلنامه­ی آمایش و توسعه، 140-123.
         3. متقی، ا.، صادقی، م. 1394. آمایش سرزمین و چالش­های جغرافیای سیاسی پراکنش نامتقارن جمعیت در ایران، فصلنامه­ی آمایش و توسعه، (4) 1، 152-137.
         4. متقی، ا.، متقی، س. 1393. سنجش برخورداری و توسعه­ی مناطق مرزی بر اساس روش‌های تصمیم­گیری چندمعیاره (نمونه­ی موردی؛ شهرستان­های مرزی استان آذربایجان شرقی)، فصلنامه­ی مطالعات مرزی، (3) 2، 82-63.
         5. ملک­حسینی، ع.، صفاری راد، ع.، قاسمی، ا.، رجبی امیرآباد، ر.1394. تحلیل سلسله­مراتب شهری استان گیلان بین سال­های 90-1365 با استفاده از مدل لگاریتمی رتبه- اندازه، منحنی لورنز و ضریب جنینی، فصلنامه­ی آمایش محیط، (8) 30، 135-111.
         6. یحیی­پور، م.، قره­بیگی، م.1394. چالش­های مدیریت آمایشی کلانشهر تهران بر پایه­ی نظریه­ی رئالیسم انتقادی، فصلنامه­ی آمایش محیط، (8) 30، 171-153.
            1. Adshead, F., Thorpea, A., and Rutter, J. (2006). Sustainable development and public health: A national perspective, Public Health (120), 102–115.
            2. Bowen, W. (2014). AHP: Multiple Criteria Evaluation, in Klosterman, R.et al (Eds), Spreadsheet Model for Urban and Regional Analysis, New Brunswick: Center for Urban policy Research, 119P.
            3. Bradley, J. (2002). Economic Development on the Island of Ireland: Differing Experiences of North and South, in C. Mailhes (ed) L’Irlande Aujourd’hui: Renouveau et Tradition, Toulouse: Presses de l’Université des Sciences Sociales de Toulouse, 1-19.
            4. Bucken-Knapp, G. (2013). Shaping Possible Integration in the Emerging Cross-border Øresund Region, European Studies: A Journal of European Culture, History and Politics 19(4), 13-30.
            5. Bufon, M. (2002). Cross-Border Co-operation in the Upper Adriatic, Regional and Federal Studies 12 (4): 177-196. Reprinted in J. Anderson, L. O’Dowd, and T. M. Wilson (eds) (2003) New Borders for a Changing Europe: Cross-border Cooperation and Governance, London: Frank Cass, 177-196.
            6. Busch, B. (2003). Shifting Political and Cultural Borders: Language and Identity in the Border Region of Austria and Slovenia, European Studies: A Journal of European Culture, History and Politics 19 (1), 33-57.
            7. Cizre, Ü. (2001). Turkey’s Kurdish Problem: Borders, Identity and Hegemony, in B. O’Leary, I. Lustick, and T. Callaghy (eds). Right-Sizing the State: The Politics of Moving Borders, Oxford: Oxford University Press, 222-252.
            8. Coakley, J. (2012). National Territories and Cultural Frontiers: Conflicts of Principle in the Formation of States in Europe, West European Politics, 5 (4), 34-49.
            9. Cohen, Y. A. (2009). Social Boundary Systems, Current Anthropology 10 (1), 103-26.
            10. Conversi, D. (2014). Nationalism, Boundaries, and Violence, Millennium, 28, 553-84.
            11. Cunningham, H. (2002). Transnational Social Movements and Sovereignties in Transition: Charting New Interfaces of Power at the US-Mexico Border, Anthropologica XLIV, 185-196.
            12. Distaso, A. (2007). Well-being and/or quality of life in EU countries through a multidimensional index of sustainability, Ecological Economics (64), 163-180.
            13. Donnan, H. (2001). The Border as Limit and Locale: Exclusion and Difference, in L. Leontidou, A. Afouxenidis, H. Donnan, V. Matias-Ferreira, A. Garcia-Lizana, X. Peraldi, A. Gasparini, M. Zago and J. Gow Border cities and towns: Causes of social exclusion in peripheral Europe, Targeted Socio-Economic Research (TSER) SOE2-CT97-3048, Brussels: European Commission, 40-47.