ﺗﺄثیر بیانیه‌های سازمان اوپک بر نوسانات قیمت نفت‌‌خام

مدلسازی اقتصادی

مقاله 6، دوره 14، شماره 49، اردیبهشت 1399، صفحه 119-134   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/eco.2020.674206

نویسندگان

فریبا شاه بداغلو¹؛ علی اصغر اسماعیل نیاکتابی^{* 2}؛ آزاده محرابیان²؛ رویا سیفی پور²

¹دانشجوی دکتری‌ اقتصاد نفت ‌و گاز، دانشکده اقتصاد و حسابداری، ‌واحد تهران‌ مرکزی، دانشگاه‌ آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف این مقاله بررسی تأثیر بیانیه‌های سازمان اوپک (اعم از افزایش، کاهش و یا عدم تغییر عرضه) بر نوسانات قیمت نفت در بازارهای نفت‌ خام است. بدین منظور، از مدل‌های واریانس ناهمسانی شرطی و لحاظ متغیر کنترلی برای بررسی تأثیر بیانیه‌ها بر نوسانات قیمت نفت‌خام برنت و WTI طی دوره 1987 - 2019 بر مبنای رهیافت تحلیل رویداد استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد بیانیه‌های سازمان اوپک بر متلاطم شدن بازار نفت، تأثیر معناداری داشته و نوع این بیانیه‌ها بر نوسانات بازار نفت ‌‌خام متفاوت بوده و این تأثیرگذاری در طول زمان کاهش یافته است. بر اساس نتایج، هم‌بستگی اعضا در زمینه برنامه‌ریزی و اجرای هماهنگ تصمیم‌ها برای تأثیرگذاری حداکثری بر بازار نفت‌ خام پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

طبقه‌بندی JEL:.G14؛ G15؛ L10 واژگان کلیدی: بیانیه‌های ‌سازمان اوپک؛ نوسانات قیمت نفت ‌خام؛ تحلیل رویداد؛ بازدهی غیرعادی؛ مدل‌های‌ واریانس ناهم

اصل مقاله

1.‌ مقدمه

افزایش قابل توجه قیمت‌های جهانی نفت‌خام در سال‌های اخیر و شدیدتر شدن دامنه نوسانات قیمت ایـن کالای استراتژیک بیش از گذشته اذهان مختلف را درگیر تحلیل دلایل این پدیده‌هـا کرده اسـت. پـیش‌بینـی قیمت‌های نفت و تحلیل دلایل نوسان در این قیمت‌ها و اصولاً تحلیل بازار جهانی نفت کار دشواری است؛ زیرا عوامل متنوعی بر بازار و قیمت‌های جهانی نفت تأثیر می‌گذارند؛ افزون بـر ایـن، در چنـد سـال گذشته تحولات جدیدتری نیز، صنعت جهانی نفت را تحت تأثیر خود قـرار داده‌اند.

یکی از مهم‌ترین موارد مؤثر بر قیمت نفت طی سال‌هایی که سازمان اوپک ﺗﺄسیس شده است؛ بیانیه‌های این سازمان مبنی بر نحوه سطح تولید اعضا بوده است که در طی ادوار مختلف یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر نوسانات بازار نفت ‌خام در کنار سایر عوامل اقتصادی، روانی و سیاسی بوده است.

سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)[1] در سال ۱۹۶۰ از سوی کشورهای کویت، عراق، عربستان سعودی، ونزوئلا و ایران تشکیل شد و با گذشت بیش از پنجاه سال، در حال حاضر با افزایش شمار اعضا، کشورهایی چون ایران، کویت، عربستان سعودی، عراق، ونزوئلا، آنگولا، اکوادور، جمهوری کونگو، گابن، گینه استوایی، لیبی، امارات، الجزایر و نیجریه را دربر می‌گیرد.

مطابق با جدیدترین گزارش اوپک (2019) [2] سازمان اوپک با تولید حدود ۳۰ میلیون بشکه نفت در روز، تقریباً یک‌ سوم نیاز جهان به نفت‌‌ خام را تأمین می‌کند و به ‌عنوان یک کارتل مهم نفتی[3] در بازار نفت مطرح است.

اگرچه، امروزه محتوای قراردادهای نفتی شاخص مهمی در تعیین بهای نفت در بورس‌های جهانی محسوب می‌شوند؛ اما، سهم اوپک در قیمت‌گذاری بهای نفت را نمی‌توان نادیده گرفت. هرچند اوپک نقش کم‌تری در تعیین بهای نفت ایفا می‌کند؛ تصمیم‌گیری اعضا برای سقف تولید روزانه از ﺗﺄثیر برجسته‌ای بر میزان تولید و عرضه جهانی این محصول برخوردار است. از سوی دیگر، این سازمان، برای کنترل بازار راهبردی نفت در جهان از ابزارهای قوی سیاسی و اقتصادی بهره‌مند می‌باشد. تولیدکنندگان و صادرکنندگان اصلی نفت ﻣﺘﺄثر از تصمیم‌های اوپک بوده و شرایط سیاسی و اقتصادی کشورهای عضو آن را به ‌دقت زیر نظر دارند (ادلمن[4]، 2002).

بر این اساس، سوال اصلی این است که این بیانیه‌ها چگونه و با چه مکانیسمی می‌تواند بر نوسانات قیمت نفت در جهان تأثیرگذار باشد؟

برای پاسخ بدین پرسش، مقاله به این شکل سازماندهی شده است که بعد از مقدمه، ادبیات موضوع مرور می‌شود؛ بخش سوم، روش پژوهش را بررسی می کند. بخش چهارم، به یافته‌ها تحقیق می‌پردازد و بخش پنجم به نتیجه‌گیری و پیشنهادها اختصاص یافته است.

 

2.‌ ادبیات موضوع

2-1. مبانی نظری

الگوی رفتاری سازمان اوپک از دهه 1970 میلادی توسط محققان و اقتصاد‌دانان مختلف مورد بحث قرار گرفته است. به طور کلی، رویکردهای مرتبط با الگوسازی رفتاری سازمان اوپک به دو دسته کلی تقسیم می‌شود؛ نظریات کارتلی و نظریات غیرکارتلی. گفتنی است رویکرد اول از قدمت بیش‌تری برخوردار بوده و الگوسازی رفتار اقتصادی اوپک با دیدگاه کارتلی آغاز شده است. به تدریج این دیدگاه مورد انتقاد قرار گرفته و موجب تاکید برخی محققان بر رویکرد دوم شده است.

به طور کلی ادبیات مرتبط، الگوهای کارتلی مختلفی را ارائه می‌دهد. الگوی کارتل انحصاری[5] در تحقیقات سالانت[6](1976)، گیلبرت[7] (1978) و پندیاک [8](1978) مورد ارزیابی قرار گرفته است. در این الگو، یکی از فروض اصلی، اتحاد میان اعضای اوپک است؛ در حالی که بر اساس شواهد تاریخی، در بسیاری مواقع چنین اتحادی مشاهده نشده است.

بر همین اساس، الگوهای دوگروهه[9] توسط محققانی چون تورک[10](1977)، هنیلزا و پندیاک[11](1976) و ال‌یوسف[12](1998) مطرح شد. طبق این نظریه، اوپک متشکل از دو گروه پس‌اندازکنندگان و خرج‌کنندگان است و قیمت بهینه بستگی به قدرت چانه‌زنی دو گروه دارد.

مدل کارتل سه گروهه، توسط محققانی مانند هوتاکر[13](1979)، گریفین و استیل[14](1986) و دالی، جورج، گریفین، جیمز و هنری استیل[15](1982) برای نخستین ‌بار ارائه شد که رفتار اوپک را شامل اعضای اصلی (عربستان، کویت، قطر، امارات، لیبی)، اعضای حداکثرکننده قیمت (ایران، الجزایر و ونزوئلا) و اعضای حداکثرکننده مقدار تولید (عراق، نیجریه و اندونزی) دانسته است.

الگوی کارتل چهار گروهه توسط گروسکی، ای. ام، اولف و دی. ‌تی، ‌اولف[16](1987) ارائه شد که در این الگو، سازمان اوپک به چهار گروه، عربستان، تولیدکنندگانی با ظرفیت جذب درآمدی بالا، تولیدکنندگانی با ظرفیت جذب درآمدی پایین و تولیدکنندگان حاشیه‌ای تقسیم می‌شوند. هم‌چنین، کارتل انحصار چندجانبه توسط نظریه بازی‌ها و رویکرد کارتل سهمیه‌بندی بازار نیز ارائه شده است.

به طور کلی، تحلیل نتایج الگوهای کارتلی اوپک موفق نبوده و مطالعات نیز گسترش نیافته  است. به همین دلیل، در چارچوب مدل‌های غیرکارتلی دسته گسترده‌ای از مطالعات صورت گرفته است که فرض آنها بر این است که سازمان اوپک یک کارتل نیست و عوامل دیگری در تعیین قیمت نفت‌خام و عملکرد این سازمان مؤثر است.

در این پژوهش‌ها، موضوع به دو شکل کلی مورد بررسی قرار گرفته است. رویکرد اول در این زمینه بررسی تحلیل رویداد[17] است که در آن، رویدادهای رخ داده در سازمان اوپک هم‌چون یک اتفاق غیرمنتظره در نظر گرفته شده و رفتار قیمت نفت پیرامون آن رویداد بر اساس روش‌های پارامتریک و غیرپارامتریک مورد بررسی قرار گرفته است. این روش با توجه به رشد و توسعه مدل‌سازی مبتنی بر یادگیری ماشین[18] در حال رشد است. در این زمینه می‌توان به رویکرد گوئیدی، راسل و تاربرت^[19](2006)، گوپتا و یوون^[20](2018) و اسپنسر و بردین^[21](2019) مبتنی بر ﺗﺄثیر بیانیه‌های سازمان بر اساس بررسی بازدهی غیرنرمال و نیز در رویکردهای پارامتریک می‌توان به مدل منسی، حموده و یوون^[22] (2014) جهت تبیین ﺗﺄثیر رویداد بر نوسانات بازار نفت اشاره کرد.

بدین ترتیب، تحلیل ساختار رفتاری سازمان اوپک، مبتنی بر تحلیل رویدادهای در حال گسترش بوده که این امر، در ادبیات با عنوان ﺗﺄثیرگذاری از طریق بیانیه‌های سازمان اوپک مطرح شده که این پژوهش نیز به آن پرداخته است. به طور کلی، ادبیات موجود در مورد نشست‌های سازمان اوپک در مورد نفت و محصولات نفتی بر اساس تحلیل رویداد بدون هیچ‌گونه فرض و قیدی در بازار نفت ‌خام مطرح است.

در مورد تأثیر تصمیم‌های اوپک در مورد سطح تولید (افزایش، کاهش یا عدم تغییر) نفت، نظریات مختلفی وجود دارد؛ برخی این تأثیر را ضعیف می‌دانند؛ به خصوص در سال‌های اخیر به دلیل اینکه کشورهای تولیدکننده دیگر (که عضو اوپک نیستند) سهم بازاری خود را افزایش می‌دهند. هم‌چنین بر اساس نظر سایر محققان این تصمیم‌ها و بیانیه‌های سازمان اوپک تأثیری است که قیمت‌ها را از سطح رقابتی خود در هنگام اعمال تغییرها در تولید نفت خود منحرف می‌سازد. در نهایت، برخی از نویسندگان نیز که از دیدگاه حمایت از اوپک در طول زمان به عنوان یک نتیجه از شرایط غالب بازار، حمایت می‌کنند (لوتیا، ملیوس و اندریوساپالس^[23]، 2016).

بررسی تحلیل نشست‌های سازمان اوپک برای اولین‌بار توسط دارپر^[24] (1984) مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس این مطالعه، نشست‌های سازمان اوپک بر تصمیمات سرمایه‌گذاری در حیطه نفت و گاز ﺗﺄثیر مستقیم و معناداری داشته است.

این مطالعه نشان می‌دهد از نظر سرمایه‌گذاران، اطلاعات حاصل از پیش‌بینی قیمت نفت و فرآورده‌های نفتی در آینده برای برآورد بهای نفت و نیز سرمایه‌گذاری در این صنعت بسیار ﺗﺄثیرگذار می‌باشد.

بررسی ﺗﺄثیر رویدادهای سازمان اوپک بر قیمت نفت‌خام توسط گوئیدی و همکاران (2006) توسعه پیدا کرد و این موضوع بر نوع اطلاعیه و بیانیه‌های اعلام شده از سوی سازمان اوپک متمرکز شد. مطالعات این محققان نشان می‌دهد در بین سال‌های 2004 - 1986 نوع تصمیم‌های اوپک بر قیمت نفت‌ خام ﺗﺄثیر معنا‌داری داشته است؛ به طوری که افزایش، کاهش و ثبات سطح تولید در این کشورها بر رفتار بازیگران بازار نفت ‌‌خام و صنایع وابسته به آن ﺗﺄثیرگذار است.    

به طور کلی، بررسی این رویداد در اثرگذاری تصمیم‌های سازمان اوپک بر قیمت بازار نفت عموماً در کوتاه‌مدت مورد بررسی قرار گرفته است؛ بدین ترتیب، اغلب این مطالعات به کلیات نقش سازمان اوپک در بازار نفت با توجه به حجم عرضه کشورهای این سازمان پرداخته‌اند و ساختار بازار عموماً به شکل یک مدل کارتلی است. این موضوع برای دوره‌های بلندمدت بر اساس نقش سازمان اوپک می‌تواند به این موضوع اشاره کند که این سازمان در طول زمان از حالت کارتل خارج شده است یا خیر؛ به طوری که در مطالعات اخیر توسط لوتیا و همکاران (2016) مشخص شده است، این نقش در طول زمان کاهش یافته و در حال حاضر، ﺗﺄثیرگذاری سازمان اوپک با توجه به کاهش روابط بین کشورهای عضو کم‌تر از قرن بیستم می‌باشد.

 

2-2.‌ پیشینه تحقیق

منسی و همکاران (2014) در مطالعه خود به بررسی ﺗﺄثیر بیانیه‌های سازمان اوپک بر نوسانات نفت‌ خام در بازارهای جهانی بر اساس رویکرد واریانس ناهمسانی شرطی و با استفاده از مدل ARMA-GARCH در دوره زمانی 2012-1987 پرداخته‌اند. نتایج نشان داد این بیانیه‌ها در هر سحطی از تصمیم‌گیری ﺗﺄثیر مثبت و معنا‌داری بر نوسانات بازار نفت‌ خام داشته‌اند.

گوپتا و یوون^[25](2018) به بررسی ﺗﺄثیر اخبار سازمان اوپک بر بازدهی و نوسانات بازار آتی نفت‌خام طی دوره 2016– 1990 پرداخته‌اند. این تحقیق با بهره‌گیری از معیار تحلیلی رویداد ﺗﺄثیر این اخبار را در دهک‌های مختلف بازدهی و نوسانات مورد بررسی قرار داده است. یافته‌ها نشان می‌دهد تفاوت معنا‌داری از لحاظ اندازه ﺗﺄثیرگذاری اخبار ناشی از سازمان اوپک درباره نشست‌های سازمان بر دهک‌های مختلف بازدهی و نوسانات قیمت نفت جهانی وجود دارد.

اسپنسر و بردین^[26](2019) در پژوهش خود به بررسی ﺗﺄثیر بیانیه‌های سازمان اوپک بر ساختار بازار نفت‌خام WTI در طی دوره 2017- 1992 پرداخته‌اند. در این تحقیق، افزون بر رویکرد بازدهی غیرعادی انباشت شده از رویکرد ساختاری غیرعادی انباشت شده نیز بهره گرفته شده است. نتایج این بررسی بیانگر ﺗﺄثیر معنا‌دار این بیانیه‌ها برساختار غیرعادی انباشت شده بازار نفت خام WTI می‌باشد.

گفتنی است تاکنون، در داخل کشور، پژوهشی کاربردی در مورد موضوع این پژوهش مشاهده نشده است و این مقاله می‌تواند برای مطالعات کاربردی مرتبط راهگشا باشد.

 

3.‌ روش‌ تحقیق

در این پژوهش از دو رویکرد برآورد نوسانات بر اساس واریانس شرطی تعمیم‌یافته^[27] استفاده شده است. رویکرد اول، مدل واریانس شرطی تعمیم‌یافته (GARCH) می‌باشد که توسط بلرسلو[28](1990) ارائه شده است. در این مدل، معادله واریانس شرطی افزون برq توان دوم خطای گذشته، شاملpوقفه واریانس‏های شرطی گذشته نیز می‌باشد. صورت‌بندی معادله واریانس شرطی در یک مدلGARCH(p, q) به صورت زیر است (حیرانی و روشن‌ضمیر، 1398).

(1)

معادله‏ (1) به صورت تابعی متشکل از سه قسمت عمده می‏باشد:

: به ‌عنوان جزء ثابت، : معرفی‏کننده عبارت ARCH، که نشان‏دهنده اخباری در مورد نوسان از دوره‏های گذشته است و از طریق وقفه‏های توان دوم پسماندهای معادله میانگین محاسبه می‏شود و : معرفی‏کننده عبارت GARCH که نشان‏دهنده واریانس دوره‏های گذشته است.

نلسون^[29] (1989) در مطالعه خود مدل واریانس‏های شرطی ( ) را به صورت لگاریتمی محاسبه می‏کند و بنابراین، مدل از حالت تقارن خارج می‏شود. واریانس شرطی مدل GARCH نمایی به صورت زیر محاسبه می‏شود.

(2)

 

اگر  به صورت معناداری مخالف صفر باشد؛ آنگاه اثر اخبار بر نوسانات نامتقارن است. در این برآورد، اثرات علامت  و اثر حجمی  است. واکنش تغییرات بازار به اخبار و شوک‌های مثبت و منفی با مشتق‌گیری از بخش دوم این عبارت ممکن می‌شود؛ به طوری که حاصل این مشتق‌گیری در صورت مثبت بودن شوک، برابر ( ) و در صورت منفی بودن، برابر ( ) است.

در این پژوهش در بررسی ﺗﺄثیر بیانیه‌های سازمان اوپک صادره بر نوسانات قیمت نفت‌خام در بازارهای جهانی نیز پرداخته خواهد شد. برای دست‌یابی به این هدف از روش ارائه شده توسط منسی و همکاران(2014) با بهره‌گیری از رویکرد AR-EGARCHX استفاده می‌شود. این رویکرد با توسعه مدل رویداد به صورت زیر قابل بیان خواهد بود.

(3)

 

این مدل دارای چند مزیت است؛ اول، در این مدل، متغیر وابسته یعنی  به صورت لگاریتمی است و بنابراین، ضرایب متغیرهای سمت راست می­توانند مثبت یا منفی باشند که در هر حالت  مثبت خواهد شد. بدین ترتیب، نیازی به اعمال این محدودیت که ضرایب الزاماً غیرمنفی باشند، وجود ندارد. دوم، در این مدل، اثر شوک­ها در صورت نامتقارن بودن نیز مدنظر قرار می‌گیرد؛ به طوری که اگر  مثبت باشد، نشان می­دهد اثر شوک­های منفی بیش‌تر از اثر شوک­های مثبت است.

در این مدل، بازدهی قیمت نفت بازارهای جهانی شامل قیمت نفت برنت و WTI با استفاده از مدل خودرگرسیون برداری (AR) و بخش واریانس ناهمسانی تعمیم‌یافته (GARCH) با لحاظ متغیر مجازی برای رویدادهای[30] اعلامیه‌های سازمان اوپک ارزیابی خواهد شد.

بدین ترتیب، روزهای قبل و پس از این رویداد بدون هیچ پیش فرضی به عنوان یک متغیر مجازی وارد مدل خواهد شد تا بتوان ﺗﺄثیر این دوره را به عنوان یک رویداد بر نوسانات نفت‌ خام در نظر گرفت. به عبارت دیگر، به جای یک روز، بررسی رویداد با توجه به نقش اخبار قبل و بعد از آن در طی دوره مورد بررسی قرار گرفته است تعریف این متغیرهای مجازی برای اعلامیه‌های عدم تغییر، کاهش و افزایش عرضه به صورت زیر خواهد بود.

 

(4)

 

مطابق معادله (4) متغیر مجازی برابر 1 برای دوره‌های 21 روزه شامل روز انتشار، 10 روز قبل و 10 روز بعد از اعلامیه‌های سه‌گانه (عدم تغییر، کاهش و افزایش عرضه) و برای سایر موارد صفر درنظر گرفته شده است. این مدل در حالت توسعه‌یافته برای رویکرد معرفی شده (منسی و همکاران، 2014) است؛ زیرا متغیر مجازی  تنها برای روز اعلام نبوده و 10 روز قبل و 10 روز بعد از آن نیز قابل ارائه می‌باشد.

 

4.‌ یافته‌های پژوهش 

اطلاعات مورد نیاز برای این پژوهش از سایت رسمی سازمان اوپک و بازار نفت برنت وWTI  در بورس تگزاس گردآوری شده و به صورت روزانه از ابتدای سال‌های 2019- 1987 میلادی گردآوری، استخراج و مورد بررسی قرار گرفته است.

در جدول (1) آمارهای ابتدایی در مورد متغیرهای مورد بررسی خلاصه شده است. هم‌چنین نتایج آزمون اثرات ARCH نشان می‌دهد بازار نفت‌خام جهانی در هر دو بازار WTI و برنت دارای واریانس ناهمسانی شرطی هستند؛ بنابراین، بررسی و مدل‌سازی نوسانات بازدهی نفت در این دو بازار بر اساس مدل‌های ناهمسانی واریانس ممکن است.

 

جدول 1. خصوصیات آماری متغیرهای تحقیق

نفت  WTI	بازدهی نفتWTI	نفت برنت	بازدهی نفت برنت	پارامترها
45/073	0/013	46/121	0/015	میانگین
31/910	0/042	30/460	0/010	میانه
145/310	18/868	143/950	20/255	حداکثر
10/820	-40/640	9/100	-36/121	حداقل
29/495	2/433	33/003	2/262	انحراف معیار
0/852	-0/627	0/906	-0/512	چولگی
2/569	17/436	2/579	16/709	کشیدگی
-	102/23	-	94/78	آماره LM-ARCH
-	000/0	-	000/0	احتمال
8309	8309	8309	8309	تعداد

منبع: یافته‌های پژوهش  

خلاصه تعداد نوع بیانیه‌های اعلام شده از سوی سازمان اوپک در جدول (2) ارائه شده است. طی دوره بررسی در این تحقیق به طور کلی 106 بیانیه اعلام شده است که در آن تعداد 23 بیانیه در مورد کاهش تولید نفت در کشورهای عضو اوپک بوده است؛ در حالی که تعداد 60 بیانیه در مورد عدم تغییر عرضه در بازار و 23 بیانیه در مورد افزایش عرضه نفت در بازار توسط کشورهای این سازمان بوده است.

 

جدول 2. انوع بیانیه‌های سازمان اوپک طی دوره تحقیق (2019-1987)

کل	افزایش	عدمتغییر	کاهش	نوعبیانیه
106	23	60	23	تعداد

          منبع: یافته‌های پژوهش

 

با توجه به اینکه طی سال‌های اخیر روند نشست‌های سازمان اوپک و رفتار اعضای آن نسبتاً دچار تغییرات سیاسی شده و با توجه به پدید آمدن منابع جدید در تولید نفت از جمله نفت شیل، روند ﺗﺄثیرات این سازمان به نظر عده‌ای از محققان کاهش داشته است. این موضوع در کنار بحران مالی در دهه ابتدایی قرن 21 میلادی و هم‌چنین شوک نفت در سال 2014 موجب شده است که در این تحقیق جهت بررسی بیش‌تر ﺗﺄثیر این بیانیه‌ها، نتایج در دو بخش مورد بررسی قرار گیرد. این بخش‌ها شامل یک دوره از سال 1987 - 2019 (کل دوره تحقیق) و یک دوره از سال 2000 - 2019(یک دوره 20 ساله) بوده است.

نتایج بررسی ﺗﺄثیر تصمیمات سازمان اوپک بر نوسانات بازار نفت‌ خام طی دوره تحقیق برای مدل AR-EGARCHX  در جدول (3) ارائه شده است. این نتایج نشان می‌دهد در کل دو دوره ﺗﺄثیر بیانیه افزایش عرضه از سوی سازمان اوپک بر نوسانات بازار نفت ‌خام برنت و WTI ﺗﺄثیر مثبت و معنا‌‌داری داشته است. این موضوع نشان می‌دهد ﺗﺄثیر این نوع بیانیه بر بازدهی نفت ‌خام از 10 روز قبل تا 10 روز بعد از اعلام بیانیه موجب پرتلاطم‌تر شدن بازار نفت‌ خام شده است. لذا این نتایج ﺗﺄثیر بیانیه‌ها بر نوسانات بازار نفت ‌خام را تایید می‌کند.

 

 

جدول 3. تاثیر بیانیه‌های سازمان اوپک بر نوسانات بازار نفت خام (مدل AR-EGARCHX)

پارامتر		C	AR(1)	C	Alpha	Beta	Gamma	IN	CUT	NO
نفت خام WTI- کل دوره	ضریب	0/016	-0/057	-0/11	0/181	0/985	-0/010	0/030	0/025	0/012
	آماره t	0/977	-7/308	-15/4	15/188	36/102	-1/984	3/982	3/058	2/248
	احتمال	0/329	0/000	0/000	0/000	0/000	0/047	0/000	0/002	0/025
نفت خام برنت- کل دوره	ضریب	0/007	0/021	-0/11	0/165	0/987	-0/024	0/023	0/019	0/012
	آماره t	0/383	1/929	-14/0	14/110	4/466	-4/488	3/000	2/320	2/258
	احتمال	0/702	0/054	0/000	0/000	0/000	0/000	0/003	0/020	0/024
نفت WTI-  پس از سال 2000	ضریب	0/005	-0/064	-0/05	0/085	0/989	-0/052	0/047	0/016	0/007
	آماره t	0/170	-4/310	-7/02	7/832	4/121	-8/450	6/602	2/513	1/612
	احتمال	0/865	0/000	0/000	0/000	0/000	0/000	0/000	0/012	0/107
نفت برنت- پس از سال 2000	ضریب	-0/006	-0/004	-0/06	0/093	0/993	-0/046	0/023	0/005	0/001
	آماره t	-0/22	-0/250	-7/38	7/674	5/003	-7/967	2/350	0/591	0/236
	احتمال	0/825	0/803	0/000	0/000	0/000	0/000	0/019	0/554	0/813

منبع: یافته‌های پژوهش- در این بررسی پارامتر C به ترتیب نشان‌دهنده عرض از مبدا میانگین و واریانس شرطی، پارامترهای IN، CUT و NO نشان‌دهنده بیانیه‌های افزایش، کاهش و عدم تغییر عرضه نفت از سوی سازمان اوپک، پارامتر alpha نشان‌دهنده اثرات ARCH و پارامترهای beta و gamma به ترتیب نشان‌دهنده اثرات GARCH و اثرات نامتقارن شوک‌هاست.

 

تحلیل نتایج حاصل از ﺗﺄثیر بیانیه کاهش عرضه از سوی سازمان اوپک بر نوسانات بازار نفت‌‌خام برنت و WTI نشان می‌دهد در هر دو بازار این نوع بیانیه بر بازدهی نفت‌‌ خام از 10 روز قبل تا 10 روز بعد از اعلام بیانیه موجب پرنوسان‌تر شدن بازار نفت‌‌ خام می‌گردد. به بیان دیگر، این نوع بیانیه ﺗﺄثیر مثبت و معنا‌داری بر نوسانات بازار نفت‌ خام داشته است. یافته‌های تحقیق طی دوره 2019-2000 نشان داده که بازار نفت‌ خام برنت از این نوع بیانیه‌ ﺗﺄثیر نمی‌پذیرد.  

بررسی بیانیه‌ عدم تغییر عرضه نتایج نشان می‌دهد در کل دوره این نوع بیانیه ﺗﺄثیر مثبت و معنا‌داری بر نوسانات هر دو بازار نفت ‌خام داشته است. یافته‌ها نشان می‌دهد طی دوره زمانی 2000- 2019 این ضریب بی‌معنا شده است. برخی محققان دلایل آن را عدم هماهنگی سیاسی بین دولت‌های عضو، عدم پایبندی به بیانیه‌ها در شرایط بحرانی، عرضه نفت شیل به بازار جهانی و تغییرات سیاست‌گذاری در ذخایر استراتژیک نفت توسط امریکا دانسته‌اند (لویتا و همکاران، 2016).

گفتنی است در بررسی انجام شده از لحاظ اندازه ضریب، ﺗﺄثیر بیانیه افزایش عرضه از دو بیانیه‌ دیگر بر نوسانات بازار جهانی نفت ‌خام بیش‌تر بوده است. هم‌چنین نتایج نشان می‌دهد که ﺗﺄثیر بیانیه کاهش عرضه از سوی این سازمان نیز از نظر اندازه بیش‌تر از بیانیه عدم تغییر عرضه است. در این بررسی هم‌چنین ضرایب گاما[31] منفی و معنا‌دار شده است. این موضوع نشان می‌دهد که اخبار و شوک‌های مثبت موجب متلاطم‌تر شدن بازار نفت ‌‌خام می‌گردد.

 

5.‌ نتیجه­گیری و پیشنهادها

در این پژوهش ﺗﺄثیر بیانیه‌های اعلام شده در سازمان اوپک و به طور خاص نوع این بیانیه‌ها بر بازار نفت‌ خام طی دوره 2019-1987 با استفاده از مدل‌ AR-EGARCH-X بررسی شد.

به طور کلی، نتایج نشان داد انواع بیانیه‌های متفاوت دارای تاثیرهای مختلفی بر بازار نفت خام جهانی بوده است. یافته‌های این پژوهش با نتایج مطالعات گوئیدی و همکاران (2006)، هیندمن [32](2008)، لین و تاموکیس[33](2010)، منسی و همکاران (2014) و لوتیا و همکاران (2016) سازگار است. هم‌چنین تحلیل نتایج نشان داد این تاثیرگذاری طی دوره مورد بررسی همواره روندی یکسان نداشته بلکه در سال‌های میان 2000 تا 2019 ﺗﺄثیر این بیانیه‌ها بر نوسانات نفت ‌خام در بازار برنت کاهش پیدا کرده است.

بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که قدرت تعیین‌کنند‌گی سازمان اوپک طی سال‌های اخیر کاهش یافته است. این موضوع را می‌توان به عدم هماهنگی و یکپارچگی بین کشورهای عضو این سازمان و هم‌چنین حضور سایر متغیرهای سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی طی این دوره مرتبط دانست. لذا بر اساس نتایج حاصل از یافته‌های پژوهش پیشنهاد می‌شود هم‌بستگی اعضا در زمینه برنامه‌ریزی و اجرای هماهنگ تصمیم‌ها برای تأثیرگذاری حداکثری بر بازار نفت‌ خام صورت پذیرد که در آن صورت این هم‌بستگی می‌تواند بر نقش تعیین‌کننده این سازمان در بازار نفت ﺗﺄثیرگذار باشد. هم‌چنین با توجه جایگاه ایران در سازمان اوپک، برای دست‌یابی به اهداف ملی می‌توان از قدرت چانه‌زنی به صورت بهینه‌تری بهره برد تا بتواند نقش پویاتری را مطابق با اهداف خود ایفا کند. لذا رایزنی و اتخاذ سیاست مناسب می‌تواند به تثبیت بازار نفت و هم‌چنین کم نوسان کردن درآمد نفتی و ایجاد ثبات در ساختار درآمدی دولت کمک نماید.

---

[1] Organization of the Petroleum Exporting Countries (OPEC)

[2] https://www.opec.org (OPEC Monthly Oil Market Report – May 2020)

[3] کارتل (Cartel) شرکت‌ها، سازمان‌ها یا دولت‌ها در کشورهای مختلف هستند که در یک رشته خاص فعالیت می‌کنند و با حفظ استقلال مالی و حقوقی خود با یکدیگر متحد می‌شوند و در مورد تقسیم بازار میان خود و حجم تولید و قیمت کالا با یکدیگر به توافق می‌رسند.

[4] Adelman

[5] Monolithic Cartel

[6] Salant

[7] Gilbert

[8] Pindyck

[9] Two-Block Cartel

[10] Tourk

[11] Hnyilicza and Pindyck

[12] Al-Yousef

[13] Houthakker

[14] Grifin and Steele

[15] Daly, Griffin and Steele

[16]Geroski, Ulph and Ulph

[17] Event Study

[18] Machine Learning

[19] Guidi, Russell & Tarbert

[20] Gupta  and Yoon

[21] Spencer and Bredin

[22] Mensi, Hammoudeh, & Yoon

[23] Loutia, Mellios, & Andriosopoulos

[24] Draper

[25] Gupta  and Yoon

[26] Spencer and Bredin

[27] Generelized Autoregressive Conditional Hetero skedasticidy

[28] Bollerslev

[29] Nelson

[30] منظور از رویدادها، نشست‌های رسمی و غیر رسمی سازمان اوپک می‌باشد.

[31] Gamma

[32] Hyndman

[33] Lin & Tamvakis

مراجع

منابع

-        حیرانی، مهرداد، روشن‌ضمیر، نسیم (1398). مدل‌سازی سری‌های زمانی مالی در R، انتشارات سازمان بورس اوراق بهادار ایران، تهران.

-         Adelman, M. A., (2002). World oil production and prices 1947–2000. Quarterly Review of Economics & Finance, 42(2): 169–191.

-         Al- Yousef, N. (1998). Economic models of OPEC behavior and the role of Saudi Arabia Department of Economics, University of Surrey.

-         Bollerslev, T. P. (1990). Generalized autoregressive conditional heteroskedasticity with applications in finance. University of California, Diss. -San Diego.

-         Daly, G. et al. (1982). Recent Oil Price Escalation for OPEC Stability, in OPEC Behavior and World Oil Prices by Griffen G. M. and Teece D. J. George Allen & Unwin (Publishers) Ltd, UK: 64-93.

-         Draper, D. W. (1984). The behavior of event-related returns on oil futures contracts. Journal of Futures Markets, 4(2): 125-132.

-         Geroski, P. A. Ulph, A. M., and Ulph, D. T. (1987). A Model of the crude oil market in which market conduct varies. The Economic Journal (New York), 97 : 77-86.

-         Gilbert, R. J. (1978). Dominant firm pricing policy in a market for an exhaustible resource. The Bell Journal of Economics, 9(2): 385-395.

-         Griffin, J. M., & Steele, H. (1986). Energy, economics, and policy. Orlando, Fla: Academic Press.

-         Guidi, M. G. D., Russell, A., & Tarbert, H. (2006). The effect of OPEC policy decisions on oil and stock Prices. OPEC Review, 30(1): 1-18.

-         Gupta, R., & Yoon, S. -M. (2018). OPEC news and predictability of oil futures returns and volatility: Evidence from a nonparametric causality-in-quantiles approach. The North American Journal of Economics and Finance, 45: 206-214.

-         Hnyilicza, E., Pindyck, R. S., & M. I. T. World Oil Project. (1976). pricing policies for a two-part exhaustible resource cartel: The case of OPEC. Cambridge: Massachusetts Institute of Technology, Energy Laboratory in association with the Sloan School of Management and the Department of Economics.

-         Houthakker, H. (1979). The political economy of world energy. Harvard Institute of Economic Research. Discussion paper No 716.

-         Hyndman, K. (2008). Disagreement in bargaining: An empirical analysis of OPEC. International Journal of Industrial Organization, 26(3): 811-828.

-         Lin, S. X., & Tamvakis, M. (2010). OPEC announcements and their effects on crude oil prices. Energy Policy, 38(2): 1010-1016.

-         Loutia, A., Mellios, C. , & Andriosopoulos, K. (2016). Do OPEC announcements influence oil prices? Energy Policy, 90: 262-272.

-         Mensi, W., Hammoudeh, S., & Yoon, S. -M. (2014). How do OPEC news and structural breaks impact returns and volatility in crude oil markets? Further evidence from a long memory process. Energy Economics, 42: 343-354.

-         Nelson, D. B. (1989). Conditional heteroskedasticity in asset returns: A new approach. Chicago: Center for Research in Security Prices, Graduate School of Business, University of Chicago.

-         Pindyck, R., & Massachusetts Inst. of Tech., Cambridge. (1978). Gains to producers from the cartelization of exhaustible resources. Rev. Econ. Stat,  60(2) : 238-251.

-         Salant, S. W. (1976). Exhaustible resources and industrial structure: A nash-cournot approach to the world oil market. Journal of Political Economy, 84(5): 1079-1093.

-         Spencer, S., & Bredin, D. (2019). Agreement matters: OPEC announcement effects on WTI term structure. Energy Economics, 80: 589-609.

-         Tourk, K. (1977). The OPEC cartel: A revival of the dominant firm theory. The Journal of Energy and Development, 2(2): 321-328.