تأثیر چرخه عمر واحد تجاری بر مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 5، دوره 12، شماره 46، مرداد 1399، صفحه 107-131   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا مهربان پور^{* 1}؛ حمید آذر خوش²؛ محمود حسن زاده کوچو³؛ مهران عربی⁴

¹گروه حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

²گروه حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران.

³گروه حسابداری، دانشگاه قم، قم، ایران.

⁴گروه حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر چرخه عمر واحد تجاری بر مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است. جهت دستیابی به این هدف با استفاده از روش غربالگری، 70 شرکت از جامعه پژوهش به‌عنوان نمونه انتخاب و موردبررسی قرار گرفتند. چرخه عمر واحد تجاری به سه مرحله رشد، بلوغ و افول تفکیک شده است. فرضیات فرعی پژوهش بر اساس شاخص‌های سنجش مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی تدوین و به کمک رگرسیون چندگانه مورد آزمون قرار گرفتند. نتـایج نشان می‌دهد مدیریت شرکت در مرحله بلوغ، از طریق هزینه تولید غیرعادی دست به مدیریت سود می‌زند. همچنین شرکت‌های در حال افول در سال‌های پایانی عمر شرکت از طریق جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی، دست به مدیریت سود می‌زنند و این موضوع، به این معنی است که هر چه شرکت به سال‌های پایانی عمر خود نزدیک‌تر می‌شود، از جریانات نقدی عملیاتی بیشتر از سایر موارد مدیریت سود واقعی استفاده می‌کند
The main objective of this research is to examine impact of the life cycle of a business unit on earnings management through the real activities. To achieve the research objectives, using the method of screening, 70 Iranian listed companies from the research population was chosen as sample. The Eviews and Microfit statistical packages were utilized for running the analysis. The Subsidiary research hypotheses were investigated based on three indicators for assessing the earnings management through real activities and was tested by multiple regression. The results of this study show that the extent of using earnings management through real activities in Iranian listed companies in different stages of the company’s life cycle is different. With regard to testing the first and second hypotheses, the results showed that management proceed to earnings management activities at the stage of maturity more than other steps, through unusual production costs of the comply. Also the results of testing third hypothesis shows that Iranian listed companies that are on the wane in the final years of the life, are proceed to earnings management activities through unusual operational cash flows which means that when a company is close to the final years of its life, uses operational cash flows, more than other kinds of real earnings management.

کلیدواژه‌ها

چرخه عمر واحد تجاری؛ مدیریت سود؛ هزینه‌های اختیاری غیرعادی؛ هزینه‌های تولید غیرعادی؛ جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی

اصل مقاله

تأثیر چرخه عمر واحد تجاری برمدیریتسود از طریق فعالیت‌های واقعی

 

 

محمدرضا مهربان پور

تاریخ دریافت: 17/01/1399            تاریخ پذیرش: 19/03/1399

[1]

حمید آذرخوش[2]

محمود حسن‌زاده کوچو[3]

مهران عربی[4]

 

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر چرخه عمر واحد تجاری بر مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است. جهت دستیابی به این هدف با استفاده از روش غربالگری، 70 شرکت از جامعه پژوهش به‌عنوان نمونه انتخاب و موردبررسی قرار گرفتند. چرخه عمر واحد تجاری به سه مرحله رشد، بلوغ و افول تفکیک شده است. فرضیات فرعی پژوهش بر اساس شاخص‌های سنجش مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی تدوین و به کمک رگرسیون چندگانه مورد آزمون قرار گرفتند. نتـایج نشان می‌دهد مدیریت شرکت در مرحله بلوغ، از طریق هزینه تولید غیرعادی دست به مدیریت سود می‌زند. همچنین شرکت‌های در حال افول در سال‌های پایانی عمر شرکت از طریق جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی، دست به مدیریت سود می‌زنند و این موضوع، به این معنی است که هر چه شرکت به سال‌های پایانی عمر خود نزدیک‌تر می‌شود، از جریانات نقدی عملیاتی بیشتر از سایر موارد مدیریت سود واقعی استفاده می‌کند.

واژه‌های کلیدی: چرخه عمر واحد تجاری، مدیریت سود، هزینه‌های اختیاری غیرعادی، هزینه‌های تولید غیرعادی، جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی

1- مقدمه

پژوهش حاضر به دنبال بررسی تأثیر چرخه عمر واحد تجاری بر انگیزه‌های مدیران برای تحریف سودهای گزارش شده به وسیله آنان است. با درنظرگرفتنتئوریتضادمنافعمیانمدیرانومالکان،مدیرانواحدهایتجاریمی‌توانندازانگیزهلازم برایمدیریتسودبهمنظورحداکثرکردنمنافعخودبرخوردار باشند.پژوهش‌های مختلفی به بررسی مدیریت سود پرداختند ولی هیچ پژوهشی تأثیر چرخه عمر شرکت‌ها را بر مدیریت سود واقعی نسنجیده است.

گسترشفرآیند فعالیت‌هایاقتصادیوپیچیدگیروزافزونآن‌هاازیک‌سوولزوم توجهبهاطلاعاتدقیقحسابداریوگزارشگریمالیازسوییدیگر،منجربهایجاد تغییراتنهادیمهمدرتفکرونظریه‌هایحسابداریوبهوجودآمدنروش‌هایتحلیلیو مدیریتینویندرحسابداریشدهاست.یکیازمهم‌تریناینتغییرات،تأکیدوتوجهبیشتربه‌صورتسودوزیان در مقابل تأکید بر روی ترازنامهاستکهقبلاً صورت می‌گرفت.اینامر منجربهایجادمقوله‌ایبهناممدیریتسودگردید (تقوی، جبارزاده و خدایار یگانه، 1389). مدیریت سود به‌عنوان یک ابزار مؤثر برای گمراه کردن عملکرد اقتصادی بکار گرفته می‌شود.

امروزهمدیریتسودیکیازموضوعاتبحث‌انگیزوجذابدرپژوهش‌های حسابداریبهشمارمی‌رود،بهدلیلاین‌کهسرمایه‌گذارانبه‌عنوانیکیازفاکتورهایمهم تصمیم‌گیری،توجهخاصیبهرقمسوددارند.پژوهش‌هانشاندادهاستکهنوسانکمو پایداریسودحکایتازکیفیتآندارد.به‌این‌ترتیبسرمایه‌گذارانبااطمینانخاطر بیشتری،اقدامبهسرمایه‌گذاریدرسهام شرکت‌هاییمی‌کنندکهروندسودباثبات‌تریداشتهباشند.دراینراستا،مدیریتسودرامی‌توانروشیبرایآرایشاطلاع‌رسانیوضعیتمالیمطلوبشرکت‌هادانستکهازطریقمداخلهمدیریتدرفرآیند تعیینسودبهانجاممی‌رسد (نوروش، نیکبخت و سپاسی، 1384).

در دهه‌های اخیر عواملی موجب شدند تا مدیران، مدیریت سود واقعی را به مدیریت سود تعهدی ترجیح دهند: یکی از این عوامل، تصویب قانون ساربینز آکسلی بود که مقررات سفت و سختی را برای شرکت‌ها تحمیل کرد (یو، 2008). از دیگر عوامل روی آوردن شرکت‌ها به مدیریت سود واقعی به جای مدیریت سود تعهدی، احتمال اندک کشف آن توسط حسابرسان و مراجع قضائی می‌باشد (ناظمی اردکانی، 1388). سومین عاملی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که هزینه‌های به‌کارگیری مدیریت سود تعهدی بیشتر از هزینه‌های مدیریت سود واقعی می‌باشد؛ اما از جمله عوامل مهمی که موجب می‌شود مدیران به مدیریت سود واقعی روی آورند چرخه عمر واحد تجاری است. نگرش کوتاه‌مدت به علت فشار رقابتی، مدیران را مجبور به دستکاری کردن سود می‌کند تا بر ادراک بازار از طریق عملکرد کوتاه‌مدتش در جذب کردن تأمین مالی تأثیر بگذارد (کارونا و تیان، 2012). از آنجا که مدیریت سود واقعی نسبت به مدیریت سود تعهدی نگرش کوتاه‌مدت‌تری دارد (یو، 2008) و از طرفی دیگر چون مدیران در چرخه عمر شرکت‌ها در دوران ابتدایی نگرش فرصت‌طلبانه‌تری دارند بنابراین چرخه عمر نیز نگرش کوتاه‌مدت دارد. در نتیجه، تمایل به بررسی مدیریت سود واقعی و چرخه عمر لازم و ضروری به نظر می‌رسد.

ازجمله عواملی که بر مدیریت سود مؤثر است ویژگی‌های اقتصادی است. یکی از این ویژگی‌ها چرخه عمر واحد تجاری است. طبق نظریه چرخه عمر، شرکت‌ها در مراحل مختلف چرخه عمر ازنظر مالی و اقتصادی دارای رفتارهای خاصی هستند؛ به این معنی که ویژگی‌های مالی و اقتصادی واحد تجاری تحت تأثیر مرحله‌ای از چرخه عمر است که واحد تجاری در آن قرار دارد (آنتونی و رامش، 1992)[i]. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر چرخه عمر واحد تجاری بر مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی می‌باشد.

 

2- پیشینه نظری و تجربی پژوهش

همهموجوداتزنده،ازجملهنباتات،جانورانو انسان‌ها،همگیازمنحنیعمریاچرخهعمر پیروی می‌کنند. این‌گونهموجوداتمتولدمی‌شوند،رشد می‌کنند،بهپیریمی‌رسندودرنهایتمی‌میرند. این سیستم‌هایزندهدرهرمرحلهازچرخهعمرخود دارایالگوهایرفتاریخاصبه‌منظورچیرگیبر مسائلآندورهومشکلاتمربوطبهانتقالاز دوره‌ایبهدورهدیگرهستند. تئوریچرخهعمر شرکتچنینفرضمی‌کندکهشرکت‌هاوبنگاه‌های اقتصادی،همچونتمامیموجوداتزندهکهمتولد می‌شوند،رشدمی‌کنندومی‌میرند،دارایمنحنیعمر یاچرخهعمرهستند (آدیزس، 1989).

درحوزهحسابدارینیزبرخیازمحققانبه بررسیتأثیرچرخهعمرشرکتبراطلاعات حسابداریپرداخته‌اند (جنکینز، کان و ولوری، 2004)[ii].

این محققانچهارمرحلهرابرایتوصیفچرخهعمر شرکتبهشرحذیلتبییننموده‌اند (کرمی و عمرانی، 1389):

• مرحله تولد یا ظهور[iii]
• مرحله رشد[iv]
• مرحله بلوغ[v]
• مرحله افول یا سکون[vi]

درمرحلهظهورمعمولاًمیزاندارایی‌ها(اندازه شرکت) درسطحنازلیقراردارد،جریان‌هاینقدی حاصلازفعالیت‌هایعملیاتیوسودآوریپایین استوشرکت‌هابرایتأمینمالیوتحقق فرصت‌هایرشدبهنقدینگیبالایینیازدارند. نسبت سودتقسیمیدراینشرکت‌هامعمولاً،حداکثر 10% بودهونرخبازدهداخلیدرقیاسبانرختأمینمالی ناچیزاست؛بهعبارتیرابطه(IRR≤ K) برقرار است (کرمی و عمرانی، 1389).

در مرحله رشد اندازه شرکت بیش ‌از اندازه شرکت‌های در مرحله ظهور بوده، میزان فروش و درآمدها نیز نسبت به مرحله ظهور بیشتر است. منابع مالی نیز بیشتر در دارایی‌های مولد سرمایه‌گذاری شده و شرکت از انعطاف‌پذیری بیشتری در شاخص‌های نقدینگی برخوردار است. نسبتسود تقسیمی در این طیف از شرکت‌ها معمولاً بین 10% و 50% در نوسان است. نرخ بازده داخلی نیز در اغلب موارد بر نرخ هزینه تأمین مالی فزونی دارد؛ به عبارتی رابطه (IRR> K) برقرار است (همان، 1389).

در مرحله بلوغ شرکت‌ها فروش باثبات و متعادلی را تجربه نموده، نیاز به وجوه نقد در اکثر موارد از طریق منابع داخلی تأمین می‌شود. اندازه دارایی‌های این شرکت‌ها نیز به‌تناسب بیش‌ازاندازه شرکت‌های در مرحله رشد بوده، نسبت سود تقسیمی نیز در این شرکت‌ها معمولاً بین 50% و 100% در نوسان است. به دلیل وفور نقدینگی و کاهش اتکا به سیاست تأمین منابع مالی از خارج، معمولاً نرخ بازده داخلی در این شرکت‌ها معادل یا بیش از نرخ تأمین مالی است؛ به عبارتی رابطه (IRR ≥ K) برقرار است (همان، 1389).

در مرحله افول فرصت‌های رشد عموماً بسیار ناچیز است. شاخص‌های سودآوری، نقدینگی و ایفای تعهدات روند نزولی داشته و شرکت در شرایط رقابتی بسیار سخت محاط شده است؛ ضمن اینکه هزینه تأمین مالی از منابع خارجی بالاست به‌گونه‌ای که در اغلب موارد نرخ بازده داخلی کمتر از نرخ تأمین مالی است؛ به عبارتی رابطه (IRR< K) برقرار است (همان، 1389).

دراینتحقیق،بهعلتغیرفعالبودنمعامله (خریدوفروش)سهامیاغیربورسیبودن شرکت‌هاینوظهور،مراحلچرخهعمربهسهشکل رشد،بلوغوافولتعریف‌شدهوازمرحلهتولدیا ظهورچشم‌پوشیشدهاست.

بین مدیریت و مالکیت یک رابطه نمایندگی وجود دارد. بابرقراریرابطه نمایندگی،هریکازطرفینبهدنبالحداکثرکردنمنافعشخصیخودمی‌باشند.ازآنجایی‌کهتابعمطلوبیتمدیرانبامالکانیکساننیست،بنابراینبینآن‌هاتضادمنافعبه وجودآمده کهباشکل‌گیریرابطهنمایندگیوبه‌واسطهوجودتضادمنافع،هزینه نمایندگیایجادمی‌شود (جنسن و مکلینگ، 1976)[vii].

لذابا درنظرگرفتنتئوریتضادمنافعمیانمدیرانومالکان،مدیرانواحدهایتجاری می‌توانندازانگیزهلازمبرایمدیریتسودبه‌منظورحداکثرکردنمنافعخودبرخوردار باشند.محتوایشواهدتجربیموجوددرادبیاتپژوهشمربوطبهرابطههزینه‌های نمایندگیومدیریتسودتااندازه‌ایمبهمودوپهلومی‌باشد،چراکهمدیریتسود توسطمدیرانبااهدافمتفاوتانجاممی‌گیرد. درصورتی‌کهمدیریتسودبااهداف فرصت‌طلبانهتوسطمدیرانانجامشود،درآنصورتشرکت‌هاییکههزینه‌های نمایندگیبیشتریدارند،مدیریتسودبالاییرانشانخواهندداد.به‌عبارتی‌دیگر،میزان مدیریتسودباشدتتضادنمایندگیرابطهمثبتیدارد؛ امادرصورتی‌کهمدیریتسود درجهتمنافعشخصیمدیراننباشد،درآنصورتانتظارمی‌رودکهشرکت‌هایدارای هزینه‌هاینمایندگیبالا،ازمدیریتسودپایینیبرخوردارباشند،بدین دلیل که مدیران مدیریتسودرادرجهتمنافعشخصیخودانجامنمی‌دهند (تقویو همکاران، 1389).

مدیریت سود مبتنی بر فعالیت‌های واقعی، دربرگیرنده تلاش‌های مدیریت جهت تغییر در سود گزارش‌شده از طریق تغییر زمان‌بندی و میزان فعالیت‌های تجاری واقعی می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر، شرکت‌ها از مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی به‌عنوان جایگزینی برای گزینه‌های حسابداری و تعهدی استفاده می‌کنند. ویژگی منحصربه‌فرد مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی این است که از طریق دست‌کاری فعالیت‌های واقعی، مانند مخارج تحقیق و توسعه، سرمایه‌گذاری‌ها، تولید، فروش و کنارگذری دارایی‌ها و... صورت می‌پذیرد. مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی هنگامی رخ می‌دهد که مدیریت برای دست‌کاری سود اقداماتی را انجام می‌دهد که فراتر از رویه‌های معمول تجاری است. در مقایسه با مدیریت سود مصنوعی، مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی با ابهام بیشتری همراه بوده و کشف آن برای سهامداران، حسابرسان و مقامات قانونی دشوارتر است؛ بنابراین تبعات قانونی بعدی آن احتمالاً کمتر خواهد بود (جی و کیم، 2010)[viii].

دستکاری فعالیت‌های واقعی، انحراف از روش‌های عملیاتی عادی بوده و انگیزه مدیران از انجام آن گمراه کردن برخی افراد ذینفع است، به صورتی که باور کنند اهداف گزارشگری مالی از طریق فعالیت‌های عادی محقق شده است. مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی از طریق روش‌هایی مانند اعطای تخفیف قیمت و کاهش مخارج اختیاری مانند مخارج تحقیق و توسعه انجام می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد معمولاً شرکت‌ها علی‌رغم اثر معکوسی که مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی بر جریان نقدی آتی دارد، به انجام این شکل از مدیریت سود برای تحقق اهداف کوتاه‌مدت سود تمایل دارند (پرتوی و آبشیرینی، 1392).

رحمانی،مسجد موسوی و قیطاسی (1390) نتیجه‌گیری کردند کهمتغیرهایچرخهعمرواندازهشرکتعواملتأثیرگذاردررابطهبینسودآوریوبازده می‌باشندوباعثافزایشضریبتعیینتعدیل‌شدهمی‌شوند.

بولو، پارسیان و نعمتی (1391) نشان دادند کهبینسودتقسیمیوجریاننقد آزادشرکت‌هادرمرحلهرشدوافولرابطهمثبتوجوددارد،درحالی‌کهدرمرحلهبلوغ بینسودتقسیمیوجریاننقدآزادرابطهمنفیوجوددارد.

استا و قیطاسی (1391) نشاندادند کهمیزاناستفادهازاقلامتعهدیاختیاری درمراحلمختلفچرخهعمرمتفاوتاست؛به‌طوری‌کهمیزاناستفادهازاقلامتعهدیاختیاریدرمرحلهرشد،نسبتبه مرحلهبلوغوافولبیشترومیزاناستفادهازایناقلامدرمرحلهبلوغنسبتبهمرحلهافولکمتراست.

بنی مهد و محسن آبادی (1391) نتیجه گرفتند مدیریت سود با سودآوری آتی شرکت رابطه مثبتی دارد. همچنین میان اندازه و نسبت اهرمی شرکت‌ها با سودآوری آتی رابطه معنی‌دار اما منفی وجود دارد. به علاوه نتایج پژوهش رویکرد کارایی نظریه اثباتی حسابداری را درباره مدیریت سود تأیید می‌کند.

یافته‌های پژوهش رستمی، سیدی و سلمانیان (1392) نشان داد که میانگین معیارهای ارزیابی کیوتوبین و بازده دارایی‌ها در مراحل مختلف چرخه عمر شرکت‌ها با یکدیگر تفاوت معنی‌داری دارند. بررسی‌های بیشتر نشان داد که میانگین کیوتوبین در دو مرحله رشد و افول تفاوت معنی‌داری با یکدیگر داشته و میانگین معیار مذکور برای شرکت‌های در مرحله افول بیشتر از شرکت‌های در مرحله رشد است. همچنین نتیجه آزمون مشابه در مورد مقدار بازده دارایی‌ها نیز نشان داد که این معیار در مراحل رشد و بلوغ و همچنین مراحل رشد و افول تفاوت معنی‌داری با یکدیگر دارند.

مهرانی، تحریری و فرهادی (1393) نتیجه‌گیری کردند چرخه عمر شرکت بر رابطه بین ساختار سرمایه و ارزش شرکت مؤثر می‌باشد؛ به‌گونه‌ای که این رابطه در شرکت‌های در حال رشد نسبت به شرکت‌های بالغ دارای شدت بیشتری می‌باشند. به‌عبارت‌دیگر، قدرت توضیح دهندگی الگوی شرکت‌های رشدی از الگوی شرکت‌های بالغ بیشتر می‌باشد.

سرلک، فرجی و بیات (1394) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که علی‌رغم تفکیک چرخه عمر شرکت‌ها بهمراحل رشد، بلوغ و افول، تفاوتی در نحوه تأمین مالی آن‌ها مشاهده نشد. شرکت‌ها در هر سه مرحله ازچرخه عمرشان تأمین مالی از طریق بدهی را ترجیح می‌دهند؛ به عبارت دیگر، شرکت‌ها در تأمین منابعمالی مورد نیاز خود از تئوری سلسله مراتبی پیروی می‌کنند.

پژوهش مهام و محمدی (1394) نشان داد که بین مدیریت سود و دوره تصدی مدیر عامل رابطه معنی‌داری وجود دارد. همچنین بین مدیریت سود و عملکرد جاری و آتی شرکت‌ها نیز رابطه معنی‌داری وجود دارد؛ یعنی بین مدیریت سود با افزایش امنیت شغلی مدیر عامل رابطه وجود دارد.

زارع بهنمیری، فاطری و ملکیان کله بستی (1394) به رابطه بین مدیریت سود واقعی و تعهدی و هزینه سرمایه در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج حاکی از آن است که میان مدیریت سود اقلام تعهدی و فعالیت‌های واقعی با هزینه سرمایه رابطه مثبت و معنادار دارد.

رضایی و صابرفرد (1395) به بررسی تأثیر سطوح اهرم مالی بر مدیریت سود واقعی شرکت‌ها پرداختند. نتایج نشان داد در شرایطی که شرکت‌ها دارای سطح اهرم مالی بالا باشند، تأثیر اهرم مالی بر هر یک از معیارهای مدیریت سود واقعی و همچنین بر برآیند معیارهای آن معکوس و معنادار بوده؛ از طرفی در شرکت‌های دارای اهرم مالی پایین، تأثیر اهرم مالی هم بر برآیند معیارهای مدیریت سود واقعی و هم بر هر یک از معیارهای جداگانه آن به استثنای زمانی که معیار مدیریت سود واقعی جریان‌های نقد عملیاتی غیرعادی بود، نشان از اثری معکوس و معنادار داشت.

وانگ (2009)[ix] در پژوهشیبیان کردکهپرداخت سودسهامدرواحدهایتجاریجوان‌ترباتوانرشدبالااماسودآوریپایین،منجر بهتوزیع سودبهشکلسودسهمینسبتبهسودنقدیمی‌شود. زمانیکه واحدهایتجاریبالغ‌ترمی‌شوند،توانرشدپایینوسودآوریبالا،منجربهتوزیع بیشترسودنقدیدرمقابلسودسهمیاست.

کوهن و زاروین (2010)[x] بابررسیهردونوعمدیریتسود دریافتندکهدرزمانعرضهفصلیسهام،مدیرانانگیزه‌هاینسبتاًزیادیدارندتاسودهایجاری رابه‌طورمصنوعیمتورمسازند. کوهن اذعان می‌دارد که مدیریت سود مبتنی بر فعالیت‌های واقعی احتمالاً برای سهامداران پرهزینه‌تر از مدیریت سود مبتنی بر ارقام حسابداری تمام شود. وی معتقد است که مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی به‌طور مداوم از سال 1987 تا قبل از سال 2002 - که قانون ساربینز آکسلی به تصویب رسید ـ افزایش و مدیریت واقعی سود کاهش داشته است، اما بعدازاین تاریخ، مدیریت واقعی سود به شکل چشم‌گیری افزایش نشان می‌دهد.

گوهاراستپانیان (2010)[xi] به بررسیچرخهعمرواحدتجاریونوع پرداختسودسهاممی‌پردازد. دراینپژوهش سه گروهمتفاوتازواحدهایتجاریتوزیع‌کنندهوجه نقدشاملبازخریدسهام،سودنقدیوترکیبیازسود نقدیوبازخریدسهامدرنظرگرفته‌شدهاست. بازخریدسهامدرمرحلهرشدسریع،بسیارمحتملاست وعلامتکیفیتواحدتجاریبرایسرمایه‌گذاران است. پرداختسودنقدیبهسهامداران،در واحدهایتجاریبالغافزایشمی‌یابدوتمایلمدیران برایگسترشیاحفظاندازهواحدتجارینسبتبه رفاهسهامدارانافزایشمی‌یابد. سرانجاماستفاده ترکیبیازسودنقدیوبازخریدسهام،درواحدهای تجاریکهبالغ‌ترهستند،صورتمی‌گیرد. اینمطالعه نشانمی‌دهدکهچرخهعمرواحدتجاریاز مهم‌تریندلایلبرایانتخابروش‌هایپرداختسود سهام است.

تاناتاوی (2011)[xii] نشان داد که بین جریان نقد آزاد، مراحل چرخه عمر و سیاست تقسیم سود رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد.

چرونکوف (2012)[xiii] به این نتیجه رسید که شرکت‌هایی که در پی زیاد نشان دادن سودشان هستند دارای جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی و یا هزینه‌های اختیاری غیرعادی پایین‌تری هستند ولی بهای تولید بالاتری دارند. از دیگر یافته‌های این پژوهش این بود که داشتن حسابرس فرصت‌های دست‌کاری را کاهش داده و همچنین افزایش در پاداش مدیریت، داشتن تعداد زیاد مدیران اجرایی در هیئت‌مدیره (تعداد کم اعضای غیرموظف هیئت‌مدیره) و اشغال پست مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره توسط یک نفر دارای همبستگی مثبت با میزان دست‌کاری رویدادهای واقعی می‌باشد.

کیم و سان (2013) به بررسی تأثیر مدیریت سود واقعی بر بهای سرمایه پرداختند. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که معیارهای هزینه سرمایه به طور مثبت با میزان مدیریت سود از طریق دستکاری فعالیت‌های واقعی پس از کنترل اثر مدیریت سود اقلام تعهدی همراه است. آن‌ها همچنین دریافتند که این ارتباط مثبت، حاصل از فرصت‌طلبی مدیران و نه خطاهای اندازه‌گیری در مدیریت سود است.

فانگ، هوانگ و کارپف (2015) در پژوهشی به بررسی رابطه بین فروش کوتاه‌مدت و مدیریت سود واقعی پرداختند. نتایج پژوهش آنان حاکی از رابطه مثبت بین دو متغیر است؛ بطوری‌که هر چه فروش کوتاه‌مدت بیشتر باشد مدیریت سود واقعی بیشتر انجام خواهد شد.

بگزیا^[xiv] (2016) به بررسی اثر چرخه عمر واحد تجاری در تعیین نرخ بازده مورد انتظار پرداخته است. یافته اصلی تحقیق حاکی از اثر معنادار مراحل چرخه عمر است. نتایج نشان می‌دهد که مربوط بودن ارزش عوامل ریسک، مشروط به مراحل چرخه عمر واحد تجاری است.

ون، لیلیان،‌ ناتالیا و بوهی (2017)[xv] به بررسی رابطه بین سیاست تقسیم سود و مدیریت سود واقعی پرداختند. نتایج پژوهش نشان دارد که بین دو متغیر رابطه منفی وجود دارد؛ بطوری‌که شرکت‌هایی که سود تقسیم کرده باشند قدرت مدیریت سود واقعی کمتری دارند.

 

3- سؤال و فرضیه‌های پژوهش

سؤال اصلی این پژوهش عبارت است از این‌که: آیا چرخه عمر واحد تجاری بر مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی تأثیر دارد؟

بنابراین، در راستای دستیابی به اهداف پژوهش و همچنین با توجه به مبانی نظری و پیشینه پژوهش، فرضیه اصلی این پژوهش به شرح زیر طراحی و تدوین می‌شود:

• چرخه عمر واحد تجاری بر مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی تأثیر معنادار دارد.

مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی هنگامی رخ می‌دهد که مدیریت برای دست‌کاری سود اقداماتی را انجام می‌دهد که فراتر از رویه‌های معمول تجاری است. روی چودهری (2006)[xvi] با بررسی الگوی هزینه‌های اختیاری، بهای تولید و جریان نقدی عملیاتی، این فرضیه را مطرح نمود که مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی منجر به ایجاد جریان نقدی عملیاتی به‌طور غیرعادی پایین یا بهای تولید به‌طور غیرعادی بالا و هزینه‌های اختیاری به‌طور غیرعادی پایین می‌شود. استدلال او بر این پایه قرار دارد که مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی از طریق دست‌کاری فروش، تولید بیش‌ازحد و کاهش هزینه‌های اختیاری انجام می‌شود (روی‌چودهری، 2006). با توجه به مطالب مذکور فرضیه اصلی پژوهش به فرضیه‌های فرعی زیر تبدیل‌شده و این فرضیه‌ها مورد آزمون قرار خواهند گرفت:

1)      چرخه عمر واحد تجاری با تغییرات هزینه‌های اختیاری غیرعادی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه‌ای معنادار دارد.

2)      چرخه عمر واحد تجاری با تغییرات هزینه تولید غیرعادی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه‌ای معنادار دارد.

3)   چرخه عمر واحد تجاری با تغییرات جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه‌ای معنادار دارد.

 

4- روش‌شناسی پژوهش

پروش پژوهش حاضــر از نــوع اســتقرایی و پــس رویـدادی (بـا اسـتفاده از اطلاعـات گذشـته) و روش آماری آن همبسـتگی مقطعـی؛ یعنـی بررسـی وجـود رابطه بین متغیرها از طریق رگرسیون است.

 

4-1- جامعه و نمونه آماری

ازآنجاکه اطلاعات شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران به‌طور کامل‌تر و آسان‌تر نسبت به شرکت‌های دیگر در دسترس است، بنابراین، قلمرو مکانی و جامعه آماری این پژوهش شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد.

1)   سال مالی منتهی به پایان اسفندماه هرسال باشد.

2)   شرکت طی سال‌های 1388 تا 1394 تغییر سال مالی نداده باشد.

3)   اطلاعات مالی لازم به‌منظور استخراج داده‌های موردنیاز در دسترس باشد.

4)   تا پایان سال مالی 1387 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته‌شده باشد.

5)   جزءشرکت‌هایتخصصیسرمایه‌گذاری،‌ واسطه‌گری مالیو بانکینباشند،زیرااینشرکت‌هاماهیتو طبقه‌بندیاقلامصورت‌هایمالیمتفاوتی دارند.

در نهایت، با توجه به شرایط فوق، داده‌های 70 شرکت بورسی در بازه زمانی 5 سال مورد بررسی قرار گرفتند. قابل ذکر است که تعداد جامعه آماری 484 شرکت بود که پس از اعمال شرایط فوق به ترتیب 90، 102، 78، 80،‌ 64 شرکت از تعداد نمونه کسر و در نهایت تعداد 70 شرکت به منظور بررسی انتخاب شدند.

 

5- متغیرهای پژوهش

5-1- متغیر مستقل: چرخه عمر واحد تجاری

آنتونیورامش(1992) درپژوهشخودبه‌منظور تفکیکشرکت‌هابهمراحلچرخهعمرازچهار متغیررشدفروش،مخارجسرمایه‌ای،نسبتسود تقسیمیوسن(عمر)شرکتاستفادهنمودند (آنتونی و رامش، 1994). مبنایتفکیکشرکت‌هابهمراحلچرخهعمردراین پژوهشنیزمشابهرویه‌هایمورداستفادهدر تحقیقاتآنتونیورامشاست،لیکنبهدلیلاینکه تعیینعمرواقعیبرخیازشرکت‌هابهعلتتحصیل، ادغاموایجادشخصیتحسابداریوگزارشگری جدیدبعدازتحصیلبامشکلمواجهاست،لذامتغیر سن(عمر)شرکتحذف‌شدهوطبقه‌بندیبرمبنای سهمتغیردیگربه شرحزیراست (کرمی و عمرانی، 1389):

1)  ابتدا مقادیر سه متغیر فوق برای هرسال- شرکت محاسبه‌شده، این مقادیر بر اساس چندک‌های آماری به سه‌طبقه پایین، متوسط و بالا تقسیم می‌شوند.

2)   به هریک از مشاهداتی که در این سه‌طبقه قرار می‌گیرند، یک نمره تعلق می‌گیرد (پایین 1، متوسط 2، بالا 3).

3)   سپس برای هر سال - شرکت یک نمره مرکب به دست می‌آید که با توجه به جدول 1 دریکی از سه مرحله رشد، بلوغ و افول طبقه‌بندی می‌گردد.

4)   درنهایت، مشاهداتی که بر اساس متغیرهای مزبور در چارچوب مدل چرخه عمر طبق جدول 1 قرار نمی‌گیرند، از نمونه اولیه حذف می‌شوند و مابقی نمونه نهایی را تشکیل می‌دهند.

جدول 1- مدل چرخه عمر واحد تجاری

مراحل چرخه عمر	تغییر در مخارج سرمایه‌ای (CEVit)	نسبت سود تقسیمی (DPR it)	رشد فروش  (SG it)
رشد (G)	3	1	3
بلوغ (M)	2	2	2
افول (S)	1	3	1

منبع: کرمی و عمرانی، 1389

 

نحوه محاسبه متغیرهای فوق به‌صورت زیر است:

SG_it = [(Sale_it / Sale_it-1)-1]*100 DPR_it = (DPS_it / EPS_it)*100

 

CEV_it = (CE_it / VALUE_it)*100 CEV = تغییر در مخارج سرمایه‌ای

CE اضافات (کاهش) دارایی‌های ثابت طی دوره =

VALUE _it = t ارزش بازار حقوق صاحبان سهام شرکت به‌اضافه ارزش دفتری بدهی‌های بلندمدت در سال

 

Sale = درآمد فروش EPS =سود هر سهم DPS = سود تقسیمی هر سهم

 

با توجه به شرایط فوق 70 شرکت (350 سال- شرکت) در طی سال‌های 1389 تا 1393 شرایط فوق را دارا بوده و به‌عنوان نمونـه آمـاری انتخاب‌شده‌اند که از این تعداد مدل رگرسیون را برای سه گروه برازش می‌کنیم. گروه1، شامل شرکت‌های درمراحل رشد و افول، گروه 2، شامل شرکت‌های در مراحل بلوغ و افول و گروه 3شامل شرکت‌های مراحل رشد و بلوغ می‌باشند. برای هر سه گروه نیز مرحله قبل برابر با یک و مرحله بعد برابر با صفر می‌باشد.

 

5-2- متغیر وابسته: مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی

در این پژوهش می‌توان چند معیار مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی مهم و پرکاربرد در پژوهش‌های داخلی را مورداندازه‌گیری قرارداد. با توجه به مطالعات انجام‌شده به نظر می‌رسد سه معیار هزینه‌های اختیاری غیرعادی و هزینه تولید غیرعادی و جریان نقدی عملیاتی غیرعادی در پژوهش‌های داخلی کاربرد بیشتری داشته است. برای اندازه‌گیری این سه معیار به ترتیب از مدل‌های رگرسیونی زیر استفاده می‌شود و در همه آن‌ها جزء باقیمانده معادله رگرسیون (ε) نشان‌دهنده سطح غیرعادی متغیر برآورد شده می‌باشد.

 

5-2-1- هزینه‌های اختیاری غیرعادی

هزینه‌هایی که مدیریت بتواند با تغییر برنامه‌های شرکت آن‌ها را کنترل نماید هزینه‌های اختیاری نامیده می‌شوند. هزینه‌های اختیاری در ایران عبارت‌اند از: هزینه آگهی و تبلیغات، هزینه تحقیق و توسعه، هزینه بازآموزی کارکنان، هزینه‌های حمل‌ونقل و نگهداری و ازآنجاکه هزینه غیر اختیاری ناچیزی باقی می‌ماند، در این پژوهش همانند پژوهش Pan.C درزمینه مدیریت رویدادهای مالی واقعی شرکت‌های ژاپنی در سال 2008 انجام داد ما نیز کل هزینه‌های عمومی، اداری و فروش را، هزینه اختیاری تلقی می‌کنیم (بهار مقدم و حسنی فرد، 1389). لذا بر اساس پژوهش کوهن و زاروین (2010)، هزینه اختیاری غیرعادی از طریق مدل 1 برآورد شده است:

 

 DISEXP_i.t / TA_i.t-1 = α₀ (1 / TA_i.t-1) + α₁ (SALES_i.t / TA_i.t-1) +                (1) ‌

 

DISEXP _it: هزینه اختیاری شرکت i در پایان سال t که برابر است با هزینه‌های عمومی، اداری و فروش.

TA _it-1: جمع کل دارایی‌های شرکت i در پایان سال t-1.

SALES _it: فروش شرکت i در طی سال t. ε _it: باقیمانده مدل

 

5-2-2- هزینه تولید غیرعادی

مشابه با پژوهش کوهن و زاروین (2010)، تولید غیرعادی از طریق مدل 2 برآورد می‌شود:

(2)

PROD_it / TA_it-1 = α₀ (1/TA_it-1) + α₁ (Sales_it/TA_it-1) + α₂ (ΔSales_it/TA_it-1) + α₃ (ΔSales_it-1/TA_it-1) + ε_it

 

PROD _it: هزینه تولید شرکت i در پایان سال t که برابر است با بهای تمام‌شده کالای فروش رفته بعلاوه تغییرات در موجودی کالا.

 Δ SALES_it-1: تغییرات فروش شرکت i در پایان سال t-1.

Δ SALES_it-1: تغییرات فروش شرکت i در پایان سال t. ε _it: باقیمانده مدل

 

5-2-3- جریان نقدی عملیاتی غیرعادی

در این پژوهش، مطابق با پژوهش کوهن و زاروین (2010)، از مدل زیر برای برآورد جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی استفاده می‌شود:

 

(3)

CFO_i.t / TA_i.t-1 =α₀ (1 / TA_i.t-1) + α₁ (SALES_it / TA_i.t-1) + α₂ (ΔSALES_it / TA_i.t-1) + ε_it                

 

CFO _it: جریان‌های نقد عملیاتی شرکت i در پایان سال t. ε _it: باقیمانده مدل

 

5-3- متغیرهای کنترلی

1)      اندازه شرکت (Size_it): با استفاده از لگاریتم طبیعی ارزش بازار شرکت در پایان سال جاری به دست می‌آید.

2)      اهرم مالی (Lev_it): نسبت جمع بدهی‌ها بر جمع دارایی‌ها

3)   سودآوری یا زیان‌دهی (Loss_it): متغیر وضعیت سودآوری یا زیان‌دهی یک متغیر کیفی گسسته است که درصورتی‌که یک شرکت زیان‌ده باشد، معادل یک و در غیر این صورت، صفر در نظر گرفته می‌شود.

 

6- مدل کلی پژوهش

برای بررسی فرضیه 1 از مدل 4 استفاده می‌کنیم (بنت،‌ فیلیپس و دیویس[xvii]،‌ 2017):

(4)

DISEXP_it = α₀ + α ₁ STAGE_it + α₂ SIZE_i,t + α₃LOSS_i,t+ α ₄LEV_i,t + ε _i,t

 

برای بررسی فرضیه 2 از مدل 5 استفاده می‌کنیم (بنت،‌ فیلیپس و دیویس،‌ 2017):

(5)

ABCOST_it = α₀ + α ₁ STAGE _it + α₂ SIZE _i,t + α₃LOSS _i,t+ α ₄LEV_i,t + ε _i,t

 

برای بررسی فرضیه 3 از مدل 6 استفاده می‌کنیم (بنت،‌ فیلیپس و دیویس،‌ 2017):

(6)

ABCASH_it = α₀ + α ₁ STAGE_it + α₂ SIZE_i,t + α₃LOSS_i,t+ α ₄LEV_i,t + ε _i,t

 

که در آن؛

DISEXP_it، هزینه‌های اختیاری غیرعادی شرکت i در سال t؛

ABCOST_it، هزینه تولید غیرعادی شرکت i در سال t؛

ABCASH_it، جریان نقدی عملیاتی غیرعادی شرکت i در سال t؛

STAGE_it، چرخه عمـر واحـد تجـاری (گروه 1: مرحله رشد 1 و مرحله افول 0، گروه 2: مرحله افول 1 مرحله بلوغ 0، گروه 3: مرحله بلوغ 1 و مرحله رشد 0)؛

SIZE_it اندازه شـرکت (لگـاریتم طبیعـی ارزش بـازار حقوق صاحبان سهام)؛

LOSS_it، سودآوری یا زیان‌دهی؛

LEV_it، اهـرم مالی (نسبت بدهی بلندمدت به کل دارایی‌ها)می‌باشد.

 

7- یافته‌های پژوهش

به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، ابتدا آمار توصیفی متغیرها شامل شاخص‌های مرکزی و شاخص‌های پراکندگی در هر یک از مراحل چرخه عمر در جدول 2 ارائه‌شده است.

 

جدول 2- آمار توصیفی متغیرها

مرحله رشد

مرحله بلوغ

مرحله افول

متغیر

نماد

میانگین

میانه

انحراف معیار

چولگی

کشیدگی

میانگین

میانه

انحراف معیار

چولگی

کشیدگی

میانگین

میانه

انحراف معیار

چولگی

کشیدگی

هزینه تولید غیرعادی

ABCASH

071/0-

076/0-

211/0

143/0

134/4

042/0-

096/0-

212/0

703/1

869/7

141/0

048/0-

004/3

273/16

547/266

جریان نقدی عملیاتی غیرعادی

ABCOST

137/0-

108/0-

338/0

442/0-

665/4

093/0-

059/0-

208/0

408/0-

409/4

027/0-

025/0-

234/0

585/3

311/39

هزینه اختیاری غیرعادی

DISEXP

007/0-

017/0-

110/0

678/3

848/20

007/0-

016/0-

047/0

782/1

986/10

008/0-

006/0-

046/0

562/4

643/46

اهـرم  مالی

LEV

557 /0

599/0

155/0

320/0-

073/2

572/0

603/0

158/0

598/0-

247/3

603/0

598/0

232/0

931/2

467/20

سودآوری یا زیان‌دهی

LOSS

088 /0

000/0

287/0

903/2

430/9

050/0

000/0

221/0

089/4

720/17

081/0

000/0

274/0

060/3

361/10

اندازه  شـرکت

SIZE

27/12

11/12

674/0

872/0

704/3

03/12

14/12

584/0

060/0

239/4

84/11

87/11

591/0

001/1

451/5

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

همان‌گونه که در جدول 2 مشاهده می‌کنیم بالاترین میانگین استفاده از اقلام غیرعادی در مرحله افول می‌باشد که چنین استنباط می‌گردد مدیریت در مرحله افول بیشتر از سایر مراحل دست به مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی می‌زند. همچنین این جدول نشان می‌دهد که شرکت‌ها در هر سه مرحله میانگین جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی و هزینه‌های اختیاری غیرعادی بالاتر و بهای تولید پایین‌تری دارند که این خلاف چیزی است که چرونکوف (2012) نتیجه گرفته است.

 

جدول 3- همبستگی بین متغیرهای مختلـف بـه دو روش پیرسون و اسپیرمن

متغیر	نماد	ABCASH	ABCOST	DISEXP	LEV	LOSS	SIZE	STAGE
هزینه تولید غیرعادی	ABCASH	1	*456/0-	072/0-	*446/0-	*407/0-	**217/0	082/0-
جریان نقدی عملیاتی غیرعادی	ABCOST	017/0	1	067/0-	*360/0	*157/0	*263/0-	104/0-
هزینه اختیاری غیرعادی	DISEXP	012/0	003/0-	1	073/0	078/0	024/0-	**147/0-
اهـرم مالی	LEV	083/0	*293/0	049/0	1	**128/0	**233/0-	012/0-
سودآوری یا زیان‌دهی	LOSS	041/0	*128/0	003/0	091/0	1	*129/0-	012/0-
اندازه شـرکت	SIZE	*202/0	*192/0-	042/0-	*0274/0-	*111/0	1	**244/0
چرخه  عمر	STAGE	034/0-	*111/0-	021/0-	040/0-	007/0-	*217/0	1

چپ بالا: ضریب همبستگی پیرسون؛ راست پایین: ضریب همبستگی اسپیرمن.

*، ** به ترتیب معنادار در سطوح% 95 و % 99 اطمینان

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به اینکه مراحل چرخه عمر متغیری ترتیبی است از ضریب همبستگی رتبه‌ای اسپیرمن هم برای به دست آوردن بهتر همبستگی بین متغیرها استفاده شده است. نتایج جدول 3 نشان می‌دهد بین جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی (ABCASH) و هزینه‌های اختیاری غیرعادی (DISEXP) و بهای تولید غیرعادی (ABCOST) رابطه معکوس وجود دارد که نشان‌دهنده این است که درصورتی‌که مدیریت جریان نقدی عملیاتی را پایین بیاورد، بهای تولید و هزینه‌های اختیاری غیرعادی را بالا می‌برد. همچنین بین اندازه (SIZE) و جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی (ABCASH) رابطه مثبت وجود دارد که این امر نشان‌دهنده این است که شرکت‌های بزرگ‌تر جریان نقدی عملیاتی غیرعادی بالاتری نسبت به شرکت‌های کوچک‌تر دارند.

 

7-1- آزمون فرضیات رگرسیون خطی

به‌منظور آزمون همسانی واریانس از آزمون وایت، آزمون توزیع نرمال خطا از (آزمون جارک ـ برا)، (Jarque-Bera) آزمون خودهمبستگی بین خطاها و متغیرهای مستقل از آزمون‌های دوربین-واتسون و LM (ضریب لاگرانژ) و آزمون هم خطی از ضرایب vif استفاده شد. فرضیات فوق در سطح اطمینان 95 درصد مورد آزمون قرار گرفتند.

 

7-2- آزمون فرضیه‌ها

برای آزمون فرضیه‌ها از روش حداقل مربعات معمولی ((OLS از نرم‌افزار Eviews نسخه 9 و Minitab نسخه 17 استفاده شد. همچنین چون توزیع پسماندهای رگرسیون نرمال نبود، بنابراین برای نرمال‌سازی توزیع متغیر وابسته از تبدیل جانسون در نرم‌افزار Minitab استفاده شد. در آزمون دادهای ترکیبی (پانل دیتا) پس از آماده‌سازی متغیرها جهت برآورد معادله رگرسیونی، ابتدا آزمون اف لیمر (چاو) برآورد می‌شود تا مشخص شود که برای برآورد معادله رگرسیونی باید از رگرسیون تجمیعی (تلفیقی) استفاده شود یا از مدل‌های رگرسیونی داده‌های تابلویی. به بیانی دیگر فرضیه صفر آزمون لیمر مناسب بودن استفاده از مدل رگرسیونی تلفیقی را بیان می‌کنند و فرضیه مقابل مناسب بودن استفاده از مدل‌های تابلویی را نشان می‌دهد. نتایج حاصل از آزمون F لیمر برای الگو مزبور در جدول شماره 4 نشان داده شده است. همان‌طور که دیده می‌شود، با توجه به اینکه احتمال آماره بیشتر از پنج درصد است فرضیه صفر را نمی‌توان رد کرد که بیانگر این موضوع هست که اثرات فردی وجود ندارد و همه گروه‌ها یکسان هستند. لذا آزمون هاسمن اجرا نخواهد شد.

 

جدول 4- نتایج آزمون چاو برای مدل پژوهش

فرض صفر: تمام عرض از مبدأها یکسان هستند.
خلاصه نتایج آزمون	آماره F	احتمال	نتیجه آزمون
مدل اول – مرحله رشد و افول	52/0	71/0	تأیید فرض صفر
مدل اول - مرحله بلوغ و افول	57/0	67/0	تأیید فرض صفر
مدل اول - مرحله رشد و بلوغ	96/0	43/0	تأیید فرض صفر
مدل دوم – مرحله رشد و افول	36/1	24/0	تأیید فرض صفر
مدل دوم - مرحله بلوغ و افول	43/1	22/0	تأیید فرض صفر
مدل دوم - مرحله رشد و بلوغ	53/2	53/0	تأیید فرض صفر
مدل سوم – مرحله رشد و افول	72/0	57/0	تأیید فرض صفر
مدل سوم - مرحله بلوغ و افول	40/1	23/0	تأیید فرض صفر
مدل سوم - مرحله رشد و بلوغ	97/0	12/0	تأیید فرض صفر

منبع: یافته‌های پژوهشگر

فرضیه اول: چرخه عمر واحد تجاری با تغییرات هزینه‌های اختیاری غیرعادی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه‌ای معنادار دارد.

 

جدول 5- نتایج آزمون مفروضات رگرسیون خطی برای فرضیه اول

آزمون	واحدهای تجاری در مرحله رشد و افول	واحدهای تجاری در مرحله بلوغ و افول	واحدهای تجاری در مرحله رشد و بلوغ
نرمال بودن (آماره و احتمال جارک برا)	23/4 12/0	5/70 0/057	3/02 0/22
خودهمبستگی LM (آماره F و احتمال)	0/92 39/0	73/0 47/0	0/45 63/0
ناهمسانی واریانس وایت (آماره F و احتمال)	71/0 84/0	20/1 25/0	0/59 0/92

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 6- نتایج رگرسیونی گروه‌های مختلف برای فرضیه اول

متغیر	ضریب	آماره t	VIF	ضریب	آماره t	VIF	ضریب	آماره t	VIF
عرض از مبدأ	02/0-	29/1-		02/0	72/1		01/0	12/0
چرخه عمر	002/0-	51/4-	05/1	004/0-	41/5-	05/1	002/0-	95/0-	06/1
اندازه شرکت	001/0	11/1	01/1	0003/0-	43/0-	04/1	003/0-	32/0-	27/1
سودآوری	01/0-	25/3-	04/1	007/0	30/3	03/1	06/0-	42/1	07/1
اهرم مالی	01/0	78/1	05/1	002/0	44/2	02/1	04/0	01/2-	14/1
AR(1)	49/0	10/7	04/1	37/0	44/42	01/1	10/0	90/14	22/1
AR(2)	06/0	25/1	05/1	16/0	31/6	03/1	08/0	63/8	21/1
R2 تعدیل‌شده	28/0			50/0			32/0
Durbin Watson	13/2			93/1			64/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

وجود آماره دوربین واتسون بین 5/1 و 5/2 دال بر نبود خودهمبستگی میان خطاهای مدل است. همچنین وجود ضریب وایف کمتر از 10 نشان از عدم هم‌خطی میان داده‌هاست. همان‌گونه که مشاهده می‌شود قدر مطلق آماره‌های t در مرحله رشد و افول و مرحله بلوغ و افول بیشتر از 2 است که نشان‌دهنده رابطه معکوس و معنی‌دار در این دو مرحله می‌باشد و بدین معناست که با افزایش چرخه عمر، مدیریت سود واقعی با کاهش غیرعادی تغییرات هزینه‌های اختیاری همراه است؛ بنابراین فرضیه اول مبنی بر ارتباط داشتن تغییرات هزینه‌های اختیاری غیرعادی با چرخه عمر تائید می‌گردد.

فرضیه دوم: چرخه عمر واحد تجاری با تغییرات هزینه تولید غیرعادی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه‌ای معنادار دارد.

 

جدول 7- نتایج آزمون مفروضات رگرسیون خطی برای فرضیه دوم

آزمون	واحدهای تجاری در مرحله رشد و افول	واحدهای تجاری در مرحله بلوغ و افول	واحدهای تجاری در مرحله رشد و بلوغ
نرمال بودن (آماره و احتمال جارک برا)	91/0 63/0	1/42 0/48	0/03 0/98
خودهمبستگی LM (آماره F و احتمال)	2/66 07/0	23/0 78/0	1/90 15/0
ناهمسانی واریانس وایت (آماره F و احتمال)	30/1 15/0	1/23 0/18	1/31 0/19

منبع: یافته‌های پژوهشگر

                                                                                  

جدول 8- نتایج رگرسیونی گروه‌های مختلف برای فرضیه دوم

متغیر	ضریب	آماره t	VIF	ضریب	آماره t	VIF	ضریب	آماره t	VIF
عرض از مبدأ	45/0	36/3		0/52	51/3		04/0	24/0
چرخه عمر	02/0-	-2/96	04/1	-0/01	22/2-	03/1	02/0-	12/1-	1/03
اندازه شرکت	04/0-	68/3-	18/1	-0/04	49/4-	05/1	-0/03	99/1-	1/18
سودآوری	08/0	09/3	02/1	03/0	25/2	01/1	20/0	95/2	1/04
اهرم مالی	0/32	24/6	11/1	15/0	29/6	05/1	77/0	39/8	26/1
AR(1)	16/0	70/2	25/1	21/0	79/8	13/1	18/0	36/4	26/1
AR(2)	04/0	48/0	32/1	24/0	84/9	13/1	10/0-	2/88	01/1
R2 تعدیل‌شده	48/0			50/0			49/0
Durbin Watson	84/1			93/1			53/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

جدول 8 نشان می‌دهد که ضریب متغیر چرخه عمر (STAGE) منفی و در مرحله بلوغ و افول و رشد و افول در سطح اطمینان 99 درصد معنادار است و بدین معنی است که با افزایش یک واحدی چرخه عمر یا گذر از یک مرحله به مرحله دیگر، مدیریت از طریق هزینه تولید غیرعادی دست به مدیریت سود می‌زند هرچقدر که سن شرکت بالاتر می‌رود مدیریت سود از طریق کاهش غیرعادی هزینه تولید بیشتر می‌شود.

فرضیه سوم: چرخه عمر واحد تجاری با تغییرات جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه‌ای معنادار دارد.

 

جدول 9- نتایج آزمون مفروضات رگرسیون خطی برای فرضیه سوم

آزمون	واحدهای تجاری در مرحله رشد و افول	واحدهای تجاری در مرحله بلوغ و افول	واحدهای تجاری در مرحله رشد و بلوغ
نرمال بودن (آماره و احتمال جارک برا)	1/28 52/0	0/03 0/98	2/48 0/28
خودهمبستگی LM (آماره F و احتمال)	2/26 10/0	79/2 06/0	0/42 65/0
ناهمسانی واریانس وایت (آماره F و احتمال)	1/14 28/0	1/57 051/0	1/16 0/31

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 10- نتایج رگرسیونی گروه‌های مختلف برای فرضیه سوم

متغیر	ضریب	آماره t	VIF	ضریب	آماره t	VIF	ضریب	آماره t	VIF
عرض از مبدأ	-0/26	-29/54		-0/48	-1/75		10/0	67/0
چرخه عمر	-0/01	81/1-	1/16	05/0-	-5/67	1/02	-0/003	-0/15	1/04
اندازه شرکت	0/04	13/06	1/07	07/0	3/34	1/05	0/02	0/48	1/23
سودآوری	-0/28	-26/57	1/03	-0/23	-14/00	1/02	-0/43	-5/04	1/07
اهرم مالی	35/0-	41/12	1/15	-0/29	-2/83	1/03	-0/69	-10/63	1/23
AR(1)	16/0	3/22	1/24	41/0	4/74	1/01	19/0	84/3	1/30
AR(2)	10/0	15/23	1/28	07/0	3/59	1/04	05/0-	84/0-	1/25
R2تعدیل‌شده	64/0		1/20	43/0			66/0
Durbin Watson	79/1			83/1			1/86

منبع: یافته‌های پژوهشگر

جدول 10 نشان می‌دهد که ضریب متغیر چرخه عمر (STAGE) در مرحله بلوغ و افول منفی و در سطح اطمینان 99 درصد معنادار است و چنین استنباط می‌گردد که بین شرکت‌های در مرحله بلوغ و افول در مدیریت سود از طریق جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی تفاوت معنی‌داری وجود دارد و بدین معنی است که با افزایش عمر شرکت مدیریت سود از طریق کاهش جریانات نقدی عملیاتی همراه است.

 

8- بحث و نتیجه‌گیری

هدف این پژوهش، بررسی اثر چرخه عمر واحـد تجـاری بـر مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی اسـت. در این پژوهش نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل آماری مربوط به 70 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سال‌های 1389 تا 1393 مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش از روش آنتــونی و رامــش (1992) به‌منظور طبقه‌بندی واحدهای تجاری در مراحل مختلف چرخه عمر و به‌منظور اندازه‌گیری مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی از مدل کوهن و زاروین (2010) استفاده شده است. به‌طور خلاصـه، نتـایج تحقیق نشان داد که میـزان اسـتفاده از مدیریت سود از طریق فعالیت‌های واقعی در مراحـل مختلـف چرخـه عمـر متفـاوت است. با توجه به آزمون فرضیه اول و دوم، نتـایج نشـان می‌دهد در مرحله بلوغ نسبت به سایر مراحل، مدیریت از طریق هزینه تولید غیرعادی دست به مدیریت سود می‌زند که مطابق با نتایج پژوهش چرونکوف (2012) است. همچنین نتایج آزمون فرضیه سوم نشان می‌دهد که شرکت‌های در حال افول در سال‌های پایانی عمر شرکت از طریق جریان‌های نقدی عملیاتی غیرعادی دست به مدیریت سود می‌زنند و بدین معنی است که هر چه شرکت به سال‌های پایانی عمر خود نزدیک‌تر می‌گردد، از جریانات نقدی عملیاتی بیشتر از سایر موارد مدیریت سود واقعی استفاده می‌کند.

اهداف به‌کارگیری استراتژیک ارقام پیش‌بینی سود مدیریت، در کوتاه‌مدت متفاوت از اهداف آن در بلندمدت است. از این ‌رو، اجرای پژوهش حاضر بر مبنای اطلاعات سه ماهه و مقایسه آن با نتایج دوره یکساله می‌تواند موضوع پژوهش‌های آتی قرار بگیرد.

همچنین، مدیریت انتظارات با تمرکز بر اندازه عددی پیش‌بینی سود مدیریت مورد بررسی قرار گرفت. استفاده از سایر روش‌ها مانند زمان‌بندی گزارش پیش‌بینی سود مدیریت و نیز تعدیلاتی که مدیران در پیش‌بینی‌های خود اعمال می‌کنند نیز برای پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود.

بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش، به سرمایه‌گذاران، تحلیلگران مالی و سایر استفاده‌کنندگان از اطلاعات مالی توصیه می‌شود ارقام سود پیش‌بینی شده را با توجه به مواردی مانند مقایسه سودهای جاری با سودهای دوره گذشته، میزان اقلام واقعی و همچنین با در نظر گرفتن فعالیت‌های مدیریتی که منجر به افزایش سود می‌شوند، بکار گرفته و از اتکای صرف بر رقم سود پیش‌بینی شده اجتناب نمایند.

از آنجایی که از نتایج پژوهش برآمده است با افزایش عمر شرکت میزان مدیریت سود افزایش پیدا می‌کند بنابراین پیشنهاد می‌شود میزان تغییرات هزینه‌های تولید، جریانات نقدی و هزینه‌های اختیاری با افزایش سن شرکت،‌ بیشتر مورد بررسی قرار گیرد تا میزان مدیریت سود کاهش پیدا کند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1- گروه حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران، (نویسنده مسئول)  [e-mail]  

2- گروه حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران.

[3]- گروه حسابداری، دانشگاه قم، قم، ایران.

[4]- گروه حسابداری،  دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

---

[i] Anthony & Ramesh

[ii] Jenkins, Kane & Velury

[iii] Start-up or Emerging Stage

[iv] Grow-up or Growth Stage

[v] Maturity or Stability Stage

[vi] Decline or Stagnation Stage

[vii] Jensen & Meckling

[viii] Ge & Kim

[ix] Wang

[x] Cohen & Zarowin

[xi] Stepanyan, G

[xii] Thanatawee

[xiii] Chervenkov

[xiv] Bixia

[xv] Wen, Lilian, Nataliya and Bohui

[xvi] Roychowdhury

[xvii] Bennett, Phillips and Davis

مراجع

1)     استا، سهراب و روح الله قیطاسی، (1391)، "اثر چرخه عمر واحد تجاری بر اقلام تعهدی اختیاری"، پژوهش‌های حسابداری مالی، دوره 1، شماره 4، صص 104- 89.

2)     بولو، قاسم، حسین پارسیان و رضا نعمتی، (1391)، "تأثیر جریان نقدی آزاد بر سیاست‌های تقسیم سود طی چرخه عمر شرکت‌ها"، پژوهش‌های کاربردی و گزارشگری مالی، دوره 1، شماره 1، صص 74-51.

3)     پرتوی، ناصر و الهام آبشیرینی، (1392)، "بررسی رابطه بین مدیریت واقعی سود و مدیریت حسابداری سود از دیدگاه هموارسازی سود"، نشریه تحقیقات حسابداری و حسابرسی، سال 4، شماره 17، صص 158- 144.

4)     تقوی، مهدی، جبارزاده، کنگرلوئی و سعید خدایار یگانه، (1389)، "تبیین رابطه هزینه‌های نمایندگی و ارزش شرکت با مدیریت سود در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران"، مجله مهندسی مالی و مدیریت پرتفوی، دوره 1، شماره 3، صص 109-133.

5)     بنی مهد، بهمن و حامد کاظمی محسن آبادی، (1391)، "رابطه بین شاخص مدیریت سود و سطح سود سال آتی"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 4، شماره 15، صص 20-1.

6)      رحمانی، علی، میرسجاد مسجد موسوی و روح اله قیطاسی، (1390)، "بررسی رابطه سودآوری و بازده با توجه به چرخه عمر و اندازه شرکت"، تحقیقات حسابداری و حسابرسی، دوره 3، شماره 9، صص 1-18.

7)     رستمی، وهاب، امید سیدی و لیدا سلمانیان، (1392)، "چرخه عمر شرکت و معیارهای ارزیابی عملکرد"، دانش حسابداری مالی، دوره 1، شماره 3، صص 150- 136.

8)     رضایی، فرزین و امید صابرفرد، (1395)، "تأثیر سطوح اهرم مالی بر مدیریت سود واقعی شرکت‌ها"، راهبرد مدیریت مالی، دوره 6، شماره 1، صص 205- 222.

9)     زارع زاده بهنمیری، محمد جواد، علی فاطری، مصطفی ملکیان کله بستی، (1394)، "بررسی رابطه مدیریت سود واقعی و تعهدی و هزینه سرمایه در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق و بهادار تهران"، راهبرد مدیریت مالی، دوره 3، شماره 1، صص 141- 159.

10) کرمی، غلامرضا و حامد عمرانی، (1389)، "تأثیر چرخه عمر شرکت بر میزان مربوط بودن معیارهای ریسک و عملکرد"، پژوهش‌های حسابداری، دوره 2، شماره 3، صص 64-49.

11) مهرانی، کاوه، آرش تحریری و سوزان فرهادی، (1393)، "چرخه عمر واحد تجاری، ساختار سرمایه و ارزش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، مجله دانش حسابداری، دوره 5 شماره 17، صص 180- 163.

12) نوروش، ایرج، محمدرضا نیکبخت و سحر سپاسی، (1384)، "بررسی مدیریت سود در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران"، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 2، شماره 22، صص 177 – 165.

13) سرلک، نرگس، امید فرجی و فاطمه بیات، (1394)، "رابطه بین ویژگی‌های مالی شرکت و ساختار سرمایه در مراحل چرخه عمر شرکت"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 7، شماره 27، صص 22-1.

14) مهام کیهان، محمدی صباح بک، (1394)، "رابطه مدیریت سود عملکرد جاری و عملکرد آتی با امنیت شغلی مدیر عامل"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 8، شماره 29، صص 38-19.

15)   Adizes, I. (1989), "Corporate Life Cycle: How and Why Corporations Grow and Die and What Do about it", Englewood Cliffs: NJ.

16)   Anthony, J. H., and Ramesh, K. (1992), "Association between Accounting Performance Measures and Stock Prices: A Test of the Life Cycle Hypothesis", Journal of Accounting and Economics, Vol.15, Issue 1, PP. 203-227

17)   Bennett, DeeDee, Phillips, Brenda D., Davis, Elizabeth, (2017), "The Future of Accessibility in Disaster Conditions: How Wireless Technologies Will Transform the Life Cycle of Emergency Management", Futures, Volume 87, PP. 122–132.

18)   Chervenkov, Y. (2012), "Influence of Corporate Governance Quality on Earnings Management through Real Transaction Manipulations", Master Thesis of accounting, University of Amsterdam.

19)   Cohen, D., and Zarowin, Paul. (2010), "Accrual-Based and Real Earnings Management Activities around Seasoned Equity Offerings", Journal of Accounting and Economics, Vol 50, Issue 1, PP. 2-19

20)   Ge, W., and Kim, J. (2010), "Real Earnings Management and Cost of Debt", CAAA Annual Conference.

21)   Stepanyan, G. (2010), "Firm Life Cycle and the Choice of the Form of Payout", SSRN Electronic Journal, PP.1-45.

22)   Jenkins, D.S., Kane, G. D., and Velury, U. (2004), "The Impact of the Corporate Life Cycle on the Value Relevance of Disaggregated Earnings Components", Review of Accounting and Finance, Vol 4, Issue 3, PP. 5- 20.

23)   Jensen, M., and Meckling, W. (1976), "Theory of the Firm: Managerial Behavior, Agency Costs and Ownership Structure", Journal of Financial Economics, Vol 3, Issue 4, PP. 305-360

24)   Thanatawee, Y. (2011), "Life-Cycle Theory and Free Cash Flow Hypothesis: Evidence from Dividend Policy in Thailand", International Journal of Financial Research, PP. 5-60

25)   Roychowdhury, S. (2006), "Earnings Management through Real Activities Manipulation", Journal of Accounting and Economics 42. PP. 335-370.

26)   Wen, He; Lilian, Ng; Nataliya, Zaiats; Bohui, Zhang. (2017), "Dividend Policy and Earnings Management across Countries", Journal of Corporate Finance, Vol. 42, PP. 267–286.

 

 

یادداشت‌ها