اثر عصاره هیدروالکلی بنه بر بافت بیضه و هورمون تستوسترون در موش صحرایی نر نژاد ویستار

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

مقاله 7، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 49، فروردین 1399، صفحه 75-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

الهام مقتدایی^{* 1}؛ محمد حسین ایزدی مطلق²

¹هیات علمی گروه پاتوبیولوژی

²دانش اموخته

چکیده

زمینه و هدف : در سال‌های اخیر مطالعات متعددی بر روی خواص گیاهان دارویی انجام شده است. یکی از گیاهان بومی ایران که بسیار مورد توجه پژوهشگران بوده ، پسته وحشی نام دارد. مطالعات داخلی اخیر نشان دادند که عصاره برگ این گیاه می‌تواند سبب کاهش قند خون در موش‌های دیابتی شود.لذا هدف از این مطالعه بررسی اثر عصاره این میوه بر بافت بیضه می باشد.

روش کار: رت‌های نر نژاد ویستار با وزن تقریبی یکسان خریداری ودر اتاق مخصوص حیوانات دانشگاه نگهداری شدند. حیوانات به 5 گروه 5تایی در قالب 3 گروه تجربی و یک گروه کنترل و یک گروه شاهد دسته‌بندی شدند. گروه‌های تجربی عصاره بنه را با دوز 100 و 200 و 400 میلی‌گرم به صورت خوراکی دریافت کردند و گروه کنترل نرمال سالین و شاهد چیزی دریافت نکرد .
یافته ها: در گروه کنترل و شاهد لوله‌های اسپرم‌ساز با تراکم زیاد، فاصله کم و بسیار مرتب در بافت بیضه دیده شد و اختلاف معنی داری مشاهده نگردید . در حالی که در گروه تجربی دریافت کننده دوز mg/kg400 عصاره بنه تعداد لوله‌های اسپرم‌ساز کاهش پیدا کرده بود.میزان هورمون تستوسترون در گروهmg/kg ۴۰۰نسبت به سایر گروه‌ها به جز شاهد نیز کاهش یافته بود.
نتیجه گیری : نتایج به دست آمده در این تحقیق نشان داد که عصاره هیدروالکلی گیاه بنه در موش‌ها باعث کاهش میزان هورمون تستوسترون و از دست دادن حالت طبیعی در بافت بیضه این موش‌ها می‌شود.
.

کلیدواژه‌ها

: بنه؛ تستوسترون؛ بیضه؛ اسپرم

اصل مقاله

مقدمه

 

از دوران قدیم انسان برای رفع نیاز‌های خود مثل خوراک، پوشاک و سرپناه از طبیعت استفاده می‌کرده است. یکی از حلقه‌های ارزشمند زندگی انسان گیاهان می‌باشند. با توجه به این که امروزه داروهای گیاهی به اشکال مختلفی از جمله دم‌کرده، جوشانده، عصاره، پودر، شربت، پماد، ضماد و اسانس مصرف می‌شوند. نکته مهم در رابطه با مصرف این داروها میزان دوز مورد استفاده آن‌هاست. در کشورهای در حال توسعه که طب سنتی نقش مهمی در حفظ سلامت مردم دارد، منبع عمده‌ای از داروهای مصرفی را گیاهان تشکیل می‌دهند. گیاهان دارویی از هزاران سال قبل در کل جهان توسط ملل مختلف شناخته شده و طی قرن‌های متمادی به دلیل امنیت استفاده از آن‌ها، کارآمدی، مقبولیت فرهنگی و عوارض جانبی کم‌تر نسبت به داروهای شیمیایی مورد استفاده مردم اغلب جوامع و کشورهای مختلف قرار می‌گیرند و از دیرباز داروهای گیاهی در سراسر جهان به علت مزایای ممتاز خود مشهور شده‌اند. یکی از گیاهان بومی ایران که بسیار مورد توجه پژوهشگران بوده و مورد مطالعه قرار گرفته است، پسته کوهی یا بنه نام دارد. خاستگاه بنه ایران است. درخت بنه متعلق به خانواده سماق است. پنج گونه‌ی فراوان این گیاه شامل پسته، پسته وحشی، سقز، مصطکی و بنه یا همان پسته کوهی می‌باشند(۳،۴،۵). در طب سنتی قسمت­های مختلف این جنس به دلایل دارا بودن خواصی چون محرک جنسی، ضدمیکروبی، کاهنده فشار خون و هم چنین جهت درمان بیماری‌ها و عوارض دهان و دندان، بیماری‌های گوارشی، کبدی، اختلالات مجاری ادرار و سیستم تنفس کاربرد داشته است(۶). یافته­های بررسی­های علمی اخیر برخی از این خواص از جمله خواص آنتی­اکسیدانی(۸)، ضدمیکروبی(۱۰)، ضدویروسی(۱۱)، آنتی­کولین استراز(۱۲)، ضدالتهابی(۱۳)، ضددرد(۱۴)، کاهنده قند خون(۱۵)، ضد سرطانی(۱۶)، کاهنده چربی­های خون(۱۷)، حفاظت قلبی و کبدی(۱۸) و هم چنین سودمندی آن بر اختلالات سیستم گوارش را تایید کرده‌اند(۱۹). البته بیشتر تحقیقات اشاره شده خواص میوه بنه را مورد ارزیابی قرار داده‌اند. مطالعه بر روی دیگر اجزاء این گیاه اندک صورت گرفته است. مطالعه­های انجام شده بر روی پوست، برگ و میوه سبز این گیاه نشان داده است که پوست آن دارای خاصیت آنتی­اکسیدانی و ضدمیکروبی، برگ و میوه آن دارای اثرات ضدسرطانی است(۱۳). هم­اکنون رایج‌ترین موارد مصرف این گیاه نزد طب سنتی استفاده از میوه این گیاه جهت تقویت اعصاب، رفع کم­خونی، نرمی استخوان و از صمغ این گیاه به‌عنوان ملین در درمان ناراحتی­های گوارشی استفاده می‌شود(۲۲). هم­اکنون رایج‌ترین موارد مصرف این گیاه نزد طب سنتی استفاده از میوه این گیاه جهت تقویت اعصاب، رفع کم­خونی، نرمی استخوان و از صمغ این گیاه به‌عنوان ملین در درمان ناراحتی­های گوارشی استفاده می‌شود(۲۰).صائب و همکاران در سال 2005 بر روی بررسی تاثیر روغن پسته وحشی بر چربی­ها و لیپوپروتئین­های سرم خون در خرگوش­های ماده تحقیقاتی انجام دادند. در این تحقیق از 35 قطعه خرگوش ماده سالم به­عنوان نمونه استفاده گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که مصرف روغن پسته وحشی به دلیل داشتن درصد قابل­توجهی از اسیدهای چرب غیراشباع و اسیدهای چرب ضروری، احتمالا برای پیش­گیری از بیماری­های قلبی-عروقی و آترواسکلروزو کاهش مرگ و میر ناشی از این بیماری­ها مفید و سودمند است. مصرف روغن پسته وحشی سبب کاهش LDL-کلسترول و افزایش HDL-کلسترول سرم می­شود. این تغییرات در غلظت لیپوپروتئین­های سرم برای پیش­گیری از بروز بیماری­های قلبی-عروقی اهمیت دارد(۸). حیدریان و همکاران نیز در سال 2009 بر روی بررسی تاثیر پودر پسته وحشی بر فعالیت آنزیم فسفاتیدات فسفوهیدرولاز کبد و میزان چربی­ها و لیپوپروتئین­های سرم موش صحرایی تحقیقاتی انجام دادند. این آزمایش تجربی در یک دوره­ی 15 و 60 روزه بر روی 2 گروه 6تایی از موش­های صحرایی انجام گرفت. نتایج پژوهش حاکی از وجود یک یا چند ماده موثر در پسته وحشی است به­طوری که در کوتاه مدت باعث افزایش کلسترول در کلیه فراکسیون­های لیپوپروتئینی می­شود. نهایتاً محققان پیشنهاد کردند که می­توان از پسته وحشی در درمان کبد چرب از طریق جداسازی و تخلیص اجزاء موثر آن استفاده کرد(۴). در سال 2016نیز تحقیقی بر روی بررسی اثربخشی پسته وحشی در بهبود پای دیابتی انجام دادند. طبق یافته­های به­دست آمده در این تحقیق، میانگین مدت بستری و بهبودی گروه مداخله نسبت به گروه کنترل معنی­دار بود. قرمزی و ترشح در گروه مداخله پس از ترخیص به­طور معنی­داری کمتر از گروه کنترل بود. نهایتاً محققان بیان کردند که استفاده از عصاره بنه مانع رشد گروهی از باکتری­ها در زخم پای دیابتی شده و مدت زمان بهبودی و بستری را کاهش می­دهد(۲۷). تستوسترون با ترکیب شیمیایی C₁₉H₂₈O₂ از هورمون­های استروئیدی مهم موجود در بدن پستان‌داران ازجمله انسان(در هردو جنس) می‌باشد که اثرات آندروژنیک(جنسیتی) و آنابولیک(سازنده، رشد دهنده) دارد. لذا مطالعه­ی حاضر با هدف بررسی اثر عصاره هیدروالکلی گیاه پسته وحشی(بنه) بر بافت بیضه و هورمون تستوسترون در موش­های صحرایی انجام گردید.

مواد و روش ها

گروه بندی حیوانات: نمونه‌های مورد آزمایش ۲۵ سر موش نر نژاد ویستار بود. موش‌ها از مرکز حیوانات آزمایشگاهی دانشگاه آزاد شهرکرد تهیه شده و به مدت دو هفته به‌منظور سازگاری با محیط در شرایط حیوان‌ خانه واحد شهرکرد قرار گرفت، در مدت نگهداری و تزریقات، موش‌ها در شرایط استاندارد(دمای 2±23 درجه سانتی‌گراد، رطوبت 70-65 درصد و میزان نور کافی یعنی 12 ساعت روشنایی، 12 ساعت تاریکی) قرار داده شدند. تغذیه موش‌ها توسط غذای دستی آماده‌ی استاندارد و بدون محدودیت در آب و خوراک انجام شد تا به وزن مورد دلخواه 25±250 گرم برسند. یک هفته قبل از شروع تزریقات، 25 نمونه موش به‌طور تصادفی به گروه کنترل(5/0 میلی­لیتر نرمال سالین دریافت نمودند)، گروه شاهد(عدم دریافت دارو)، دارونما(در شرایطی مشابه با تیمارهای تجربی به‌جای عصاره ml 5/0 نرمال سالین به‌منظور بررسی اثر احتمالی، شوک احتمالی حاصل از تزریق دریافت کردند)، تیمار اول(ml 5/0 عصاره‌ی هیدرو الکلی بنه با دوز ml/kg 100 تزریق شد)، تیمار دوم(ml 5/0 عصاره هیدرو الکلی بنه با دوز ml/kg 200 تزریق شد(۲). تیمار سوم ml 5/0 عصاره هیدرو الکلی بنه با دوز ml/kg 400 تزریق شد و هر گروه در قفس جداگانه قرار گرفت. هم­چنین عصاره به مدت 15 روز، روزانه به صورت گاواژ به موش­ها خورانده شد. پروتکل این تحقیق بر اساس قوانین بین‌الملل در مورد حیوانات آزمایشگاهی و هم‌چنین کمیته اخلاق کار با حیوانات آزمایشگاهی واحد شهرکرد انجام گرفت. 12 ساعت بعد از آخرین تزریق عصاره‌ی بنه و خارج ساختن غذا از دسترس آن‌ها، حیوانات بیهوش شده و بیضه­ها خارج شدند. نمونه­های خون در لوله بدون ماده ضدانعقاد ریخته شده و سرم آن­ها جهت جداسازی تستوسترون جدا گردید.

ارزیابی آسیب شناسی

نمونه‌های بافت بیضه جهت مطالعات بافت‌شناسی در فرمالین 10 درصد قرار گرفت بعد از فیکس شدن و مراحل تهیه اسلاید با استفاده از میکروسکوپ(Olympus) مدل CX31 ساخت کشور فیلیپین مطالعات هیستوپاتولوژی انجام شد.

آنالیز بیوشیمیایی

خون­گیری از قلب پس از بیهوشی با کتامین( ۱۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم )و زایلازین( ۱۰ میلی گرم بر کیلوگرم با استفاده از نیدل شماره ۲۵ انجام گرفت. در این تحقیق از دستگاه الایزا بیوتک ELX800 محصول کشور آمریکا و هم­چنین کیت مونوبایند الایزا محصول کشور آمریکا برای اندازه­گیری هورمون تستوسترون استفاده گردید.

تحلیل آماری

 تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه‌ی ANOVA در سطح معنی‌داری(05/0P<) توسط نرم‌افزار SPSS  نسخه ۲۵ انجام گرفت.کلیه اطلاعات ارایه شده بر حسب میانگین انحراف استاندارد استMean±SEM))

نتایج

نتایج حاصل از مطالعات میکروسکوپی بافت بیضه

در گروه کنترل لوله­های اسپرم­ساز با تراکم زیاد، فاصله کم و بسیار مرتب در بافت بیضه دیده شد. کلیه لوله­های اسپرم­ساز دارای شکمی گرد و با تراکم سلولی زیاد و آرایشی مرتب بودند. درون لوله­های اسپرم­ساز تمایز سلولی از اسپرماتوگونی تا اسپرم بالغ با نظم و آرایش مرتب بود(شکل 1). تغییرات بافتی در لوله­های اسپرم­ساز گروه شاهد نسبت به گروه کنترل از نظر تعداد، اندازه­ی فضای بینابینی، ساختار لوله­های اسپرم­ساز و تراکم سلول­های درون لوله ها تفاوتی وجود نداشت(شکل2). در گروه تجربی دریافت کننده دوز  100 عصاره بنه نیز همانند گروه کنترل و شاهد لوله­های اسپرم­ساز با تراکم بالا دیده می­شد. مراحل مختلف بلوغ اسپرم­ها در لوله­ها قابل رؤیت بود(شکل 3).در گروه تجربی دریافت کننده دوز 200 عصاره بنه نیز تعداد سلول­های اسپرم ­ساز دارای تراکم بالایی بود و تعداد زیادی اسپرم بالغ در داخل لومن لوله­های اسپرم­ساز قابل مشاهده بود. سلول­های با تراکم و نظم خوبی در لوله­ها دیده شدند(شکل4). در گروه تجربی دریافت کننده دوز 400 عصاره بنه میانگین سلول های اسپرماتوگونی، اسپرماتید، اسپرم و لوله ها ی سمینفر اختلاف معنی دار دیده شد. از نظر میکروسکوپی تعداد لوله­های اسپرم­ساز کاهش پیدا کرده بود و مقدار فضای بینابینی نیز افزایش نشان می داد. هم چنین لوله­ها شکل طبیعی خود را از دست داده و گسستگی در بین لوله­ها و سلول­ها قابل مشاهده بود( جدول ۱، شکل5).

نتایج آزمایش هورمون تستسترون

جدول(۲) میزان میانگین و انحراف معیار هورمون تستوسترون در گروه­های مختلف را نشان می­دهد. طبق نتایج به­دست آمده از تحلیل آماری میانگین و انحراف معیار گروه کنترل با میزان 2458/0± 386/5 با گروه­های تجربی دریافت­کننده عصاره­ی بنه اختلاف معنی­داری از خود نشان داد. هم چنین گروه تجربی دریافت­کننده دوز 100 میلی­گرم عصاره با میانگین و انحراف معیار 1594/0± 136/4 در مقایسه با گروه­های تجربی دیگر و گروه کنترل اختلاف معنی­داری داشت(0۵/0P<). هم­چنین گروه تجربی دریافت کننده دوز 200 عصاره بنه با میانگین و انحراف معیار 3172/0± 223/4 با گروه­های دیگر به جز گروه شاهد اختلاف معنی­داری را نشان داد(0۵/0P<). در آخر گروه تجربی دریافت کننده دوز 400 عصاره گیاه مذکور با میانگین و انحراف معیار 5451/0± 573/2 با تمامی گروه­های مورد آزمایش به جزء گروه شاهد اختلاف معنی­داری داشت و بیان­گر کاهش هورمون در این گروه بود(0۵/0P<).

 

جدول شماره ۱-تغییرات پارامترهای بافت بیضه در گروه های تجربی، کنترل و شاهد به دنبال تجویز عصاره بنه(M ±SEM)

 

تیمار	اسپرماتوگونی	اسپرماتید	اسپرم	تعداد لوله
کنترل	b2.739±22.000	b15.166±64.000	b14.142±140.000	b6.124±20.000
شاهد	ab5.700±18.000	ab17.889±62.000	b27.386±130.000	ab5.477±19.000
دوز 100 میلی گرم	b8.367±22.000	ab17.889±62.000	b8.944±144.000	ab6.520±19.000
دوز 200 میلی گرم	b4.183±21.000	b14.142±65.000	b21.680±138.000	ab14.142±19.000
دوز 400 میلی گرم	a2.236±11.000	a8.944±34.000	a23.022±84.000	a4.183±9.000
سطح معنی داری	0.014	0.019	0.001	0.032

تیمارها با حروف لاتین متفاوت، اختلاف آماری معنی داری دارند(05/0≥p)

 

 

 

 

 

 

جدول شماره۲ - میانگین و انحراف معیار غلظت هورمون تستوسترون در گروه­های مختلف

 

گروه	تستوسترون
شاهد	6145/0 996±/4
کنترل	a2458/0 ± 386/5
صد	b1594/±0 136/4
دویست	c3172/±0 223/4
چهارصد	d5451/±0 573/2

تیمارها با حروف لاتین متفاوت، اختلاف آماری معنی داری دارند(05/0≥p)

حروف لاتین متفاوت نشان دهنده سطح معنی داری(05/0≥p) بین گروه ها می باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بحث و نتیجه گیری

مطالعات نشان داده است که ترکیباتی چون فیتواسترول­ها از طریق افزایش فعالیت لیپازی و لیپوپروتئین ها و کاهش فعالیت آنزیم ۳ هیدروکسی ۳ متیل گلوتاریل کوانزیم آ ردوکتاز باعث کاهش کلسترول تام، کلسترول LDL و تری گلیسیرید­ها می­شود که منجر به کاهش وزن بیضه ها می­گردد(۲۸). استرول­های گیاهی باعث مهار فعالیت سیتوکروم P450SCC شده و از این طریق سبب آتروفی لوله­های اسپرم ساز می­شوند(۲۶). لذا تخریب و کاهش لوله­ها می­تواند به وجود فیتواسترول موجود در میوه بنه باشد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که تزریق عصاره هیدروالکلی بنه باعث کاهش تعداد سلول های اسپرماتوگونی و اسپرماتوسیت شده است. به نظر می­رسد که عوامل موجود در عصاره بنه با اثر بر روی سلول های اسپرماتوگونی مانع از تقسیمات میتوزی شده و تعداد آن کاهش می­یابد و در پی کاهش آن ها تعداد اسپرماتوسیت ها نیز کاهش می­یابد. علاوه بر این احتمالاً وجود فلاوونوئید در بنه موجب مهار همانند سازی DNA و کاهش سلول های اسپرماتوسیت می­گردد(۱). کاهش سلول های اسپرماتوسیت با کاهش تعداد سلول های اسپرماتید و اسپرم همراه است. نتایج تحقیق حاضر نشان می­دهد که همه رده­های سلولی دردوز ۴۰۰ میلی­گرم عصاره کاهش یافته است هرچند کاهش سلول ها در دوز ۱۰۰ و ۲۰۰ میلی گرم از لحاظ آماری معنی­دار نمی­ باشد بنابر این می توان گفت میزان عصاره در کاهش تعداد سلول های اسپرم موثر است و این احتمال وجود دارد که افزایش دوز تزریقی باعث کاهش بیشتر سلول های جنسی نر گردد. تعداد اسپرم یکی از فاکتورهای مهم باروری می­باشد که کاهش تعداد آن ها می­تواند درصد موفقیت باروری در جنس ماده را کاهش دهد .کاهش تعداد که از ناحیه اپیدیدیم و وازودفران جمع آوری می­شود می­تواند به دلایل مختلف از جمله اختلال در فرآیند اسپرماتوژنز، مهار سنتز یا آزاد-شدن گنادوتروپین ها از هیپوفیز ،تخریب سلول های لایدیگ و کاهش تستوسترون باشد(۲۳). علاوه بر این در موش­های صحرایی ماده نشان داده شده است که بتا سیتوسترول که یک فیتواسترول است باغث افزایش فعالیت گوکز ۶ فسفات دهیدروژناز رحمی می­شود و وزن خالص رحم را افزایش می­دهد که این نشان دهنده اثرات استروژنیک فیتواسترول است(۲۵). احتمالاً فیتواسترول ها از طریق اثرات استروژنیک خود باعث کاهش تعداد اسپرم در جنس نر می­شوند. در مطالعه­ای که توسط شریعتی و همکاران برروی گیاه زیره سبز صورت گرفت مشخص شد که تزریق صفاقی عصاره الکلی زیره به مدت ۲۱ روز به موش­های نر سبب کاهش سلول های لیدیگ، اسپرماتوگونی، اسپرماتوسیت، اسپرماتید و اسپرماتوزوئید شده است .به طوری که در گروه تجربی با دوز بالا بیشترین کاهش دیده شده است(۷). قربانی رنجبری و همکاران نیز طی مطالعه­ای تاثیر عصاره هیدرواکسی گزنه بر تغییرات هورمون تستوسترون و اسپرماتوژنز در موش صحرایی پرداختند که نتایج نشان داد میزان ۷۵ میلی گرم بر کیلوگرم از عصاره هیدروالکلی گزنه، سطح تستوسترون خون را در مقایسه با گروه کنترل به طور معنی داری کاهش می­دهد علاوه بر آن که تعداد سلول های جنسی نیز کاهش معنی-داری را نشان می­داد(۹). با توجه به نتایج به دست آمده به نظر می­رسد که عصاره هیدروالکلی میوه بنه از طریق تاثیر مستقیم بر بافت بیضه باعث کاهش عملکرد آن و کاهش اسپرماتوژنز می­گردد. افزایش دوز تزریقی ممکن است منجر به کاهش باروری در جنس نر گردد. هر چند به منظور روشن شدن مکانیسم عمل این ترکیبات به سیستم تولید مثلی انسان نیاز به تحقیقات بیشتری می­باشد. با توجه به اثرات تخریب­گر استفاده از دوز mg/kg400 عصاره بنه بر بافت بیضه، استفاده از چنین دوزی خطرساز به نظر می­رسد. دوز 100 و 200 عصاره بنه نیز می­تواند تا حدی عمل تخریب را آغاز کرده و به شکل خفیفی تاثیرات خود را اعمال کند و میزان هورمون تستوسترون را کاهش دهد. در نتیجه استفاده از این دوز نیز توصیه نمی­شود. دوز mg/kg 100 عصاره بنه می­تواند نسبت به دو مورد قبل، دوزهای ایمن­تری تلقی شوند هر چند که استفاده از این دوزها نیز به دلیل امکان وجود خطرات بالقوه احتمالی پیشنهاد نمی­شود.

مراجع

-احمدی، ا.، نصیری نژاد،ف.، .پریور،ک. ۱۳۸۶.اثر عصاره آبی بخش های هوایی گیاه سداب بر اسپرماتوژنز در موش های نابالغBalb/C، مجله دانشگاه علوم پزشکی ایران، شماره۵۶ .ص ۱۳-۲۰.

2-آزاد بخت، ر.، جعفریان دهکردی، م.، خنامانی، س .۱۳۹۷. ارزیابی هماتولوژیک مصرف عصاره هیدروالکلی میوه بنه در موش های نر بزرگ سفید آزمایشگاهی، دو ماهنامه علمی- پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد ۳۴ شماره۶ .ص ۹۳۶ ۹۴۸-

3-بهبودیان، ب. 1395. بررسی اثر عصاره اتانولی و هگزانی گیاه خارخاسک بر روی کیفیت اسپرم و بافت شناسی بیضه‌های موش نر رت. فصلنامه فیزیولوژی و تکوین جانوری، دوره .۱۰ شماره ۱. ص 24-30.

4-حیدریان، ا. 1387. تاثیر پودر پسته وحشی(بنه) بر فعالیت آنزیم فسفاتیدات فسفوهیدرولاز کبد و میزان، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایلام،دوره 16.شماره ۱. ص 47-55.

5-خیابانی، پ.، نصری، س. 1393. تأثیر عصاره هیدروالکلی دانه کرفس بر پارامترهای اسپرم و میزان هورمون تستوسترون در موش سوری، مجله ارمغان دانش،دوره ۱۹. شماره۷ .ص 592-601.

6-سلیمانی مهرنجانی، م.، شریعت زاده، م. 1394. اثر حفاظتی روغن سیاه دانه بر سمیت القاء شده توسط بیس فنول آ بر بافت بیضه موش بالغ NMRI، مجله سلول و بافت،دوره6 . شماره ۱. ص 87-96.

7-شریعتی، م.، مختاری، م.، شهیدیان ،ش. ۱۳۸7.تاثیر عصاره الکلی زیره سبز بر میزان تستوسترون و اثرات ضد باروری آن. فصلنامه فیزیولوژی و تکوین جانوری، دوره 2 8. ص 24-30.

8-صائب، م.، میرزایی، ع. 1383. تأثیر روغن پسته وحشی (بنه) بر چربی‌ها و لیپوپروتئین‏‌های سرم خون خرگوش های ماده، ماهنامه علمی پ‍ژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد،دوره  12.شماره3 .ص 42-50.

9-قربانی رنجبری، ع.، قربانی رنجبری، ن.،  قربانی رنجبری، ز.۱۳۹۳. بررسی تاثیر عصاره هیدروالکلی گزنه بر تغییرات هورمون تستوسترون و اسپرماتوژنز در موش صحرایی، مجله تازه های بیوتکنولوژی سلولی- مولکولی، دوره ۴. شماره ۱۴.ص۳۲-۳۹. 

10-مرتضوی ، ح.، حسن‌زاده، غ.، صفایی، س. 1393. تاثیر عصاره الکلی گیاه بومادران بر روند اسپرماتوژنز در رت. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران دوره ۷۰ . شماره ۱۱.ص 684-690 .  

11.Benamar, H., Rached, W., Derdour, A., Marouf, A. (2010). Screening of algerian medicinal plants for acetyl choline sterase inhibitory activity. Journal of Biological Sciences, 10(1); 1-9.‏

12.Benhammou, N., Bekkara, F. A., Panovska, T. K. (2008). Antioxidant and antimicrobial activities of the Pistacia lentiscus and Pistacia atlantica extracts. African Journal of Pharmacy and Pharmacology, 2(2); 022-028.

13.Bhouri, W., Derbel, S., Skandrani, I., Boubaker, J. (2010). Study of genotoxic, antigenotoxic and antioxidant activities of the digallic acid isolated from Pistacia lentiscus fruits. Toxicology in Vitro, 24(2); 509-515.

14.Birjand, I. (2015). Hypolipidemic activity of aqueous extract of turnip (Brassica rapa) root in hyperlipidemic rats. Ofogh-E-Danesh, 21: 45-51.

15.Bozorgi, M., Memariani, Z., Mobli, M., Salehi Surmaghi, M. H. (2013). Five Pistacia species (P. vera, P. atlantica, P. terebinthus, P. khinjuk, and P. lentiscus): a review of their traditional uses, phytochemistry, and pharmacology. The Scientific World Journal, 70(9); 34-47.

16.Dedoussis, G. V., Kaliora, A. C., Psarras, S. (2004). Antiatherogenic effect of Pistacia lentiscus via GSH restoration and downregulation of CD36 mRNA expression. Atherosclerosis, 174(2); 293-303.

17.Dourandishan, M., Hossieni, M., Malekaneh, M., Bagherzade, G. (2014). Effect of Otostegia persica’s root extract on the blood biochemical factors in diabetic hyperlipidemic rats. The Horizon of Medical Sciences, 20(1); 17-21.

18.Giaginis, C., Theocharis, S. (2011). Current evidence on the anticancer potential of Chios mastic gum. Nutrition and cancer, 63(8);1174-1184.

19.Golbitz, P. (1995). Traditional soyfoods: processing and products. The Journal of nutrition, 125(3); 570S-572S.

20.Hanafi, G. M., Darvishi, H., Darvishi, N., Sayedin-Ardabili, M., Mirahmadi, F. (2012). Antibacterial effect of essential oil of mastic resin on Staphylococcus aureus, Escherichia

 

coli and Clostridium sporogenes. Scientific Journal of Kurdistan University of Medical Sciences, 17(1); 124-132.

21.Hosseinzadeh, H., Behravan, E., Soleimani, M. M. (2011). Antinociceptive and Anti-inflammatory Effects of Pistacia vera Leaf Extract in Mice. Iranian Journal of Pharmaceutical Research: IJPR, 10(4); 821.

22.Kasabri, V., Afifi, F. U., Hamdan, I. (2011). In vitro and in vivo acute antihyperglycemic effects of five selected indigenous plants from Jordan used in traditional medicine. Journal of Ethnopharmacology, 133(2); 888-896.

23.Kholkute, S.(1977).Effect of Hibiscus rosa sinensis on spermatogenesis and accessory reproductive organs in rats. Plantae Med, 31(2);127-135.

24.Ljubuncic, P., Song, H., Cogan, U., Azaizeh, H., Bomzon, A. (2005). The effects  of aqueous extracts prepared from the leaves of Pistacia lentiscus in experimental liver disease. Journal of Ethnopharmacology, 100(1-2); 198-204.

25.Malini,T. (1993). Effects of beta-sinosterol on uterine biochemistry :Acomparative studywith stradiol and progesterone. Biochem Mol Bio-Int,31; 659-668.

26.Moghadasian, Mh.,Nquyen, L.B Shefer, S., Mcmanus, B.M., Frohlich, J.J. (1999). Histological hematological characteristics of apo –deficient Mice:effects of dietry cholesterol and phytosterolsLab. Invest, 79; 355-364.

27.Nikbakht, M. R., Soleimani, Z., Moravveji, S. A., Esalatmanesh, K. (2016). Evaluating the effectiveness of Pistacia atlantica in the improvement of diabetic foot. Feyz, Journal of Kashan Universit of Medical Sciences, 20; 19-26-

28.Yazdanparast, R., Bahramikia, S. (2008). Evaluation of the effect Anethum graveolens L. crude extract on serum lipids and lipoproteins profiles in hyper cholesterololemia rats. Scopus, 16(2);88-94.