مطالعه بافت شناسی، هیستوشیمی و هیستومورفومتری پرده صماخ در گاومیش رودخانه‌ای بالغ

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

مقاله 8، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 49، فروردین 1399، صفحه 87-97   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید رشید هاشمی^* ؛ فرهاد سلطانعلی نژاد؛ غلامرضا نجفی؛ رسول شهروز

گروه علوم پایه، دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

زمینه و هدف: گاومیش به  عنوان یک حیوان اقتصادی در مناطق دام­خیز مطرح است. از نظر محیط زیست به دو نوع باتلاقی و رودخانه­ای طبقه­بندی می­شوند. پرده صماخ، غشایی نازک است که گوش خارجی را از گوش میانی جدا می­کند. در رابطه با بافت شناسی و هیستوشیمی این عضو در گاومیش تاکنون مطالعه­ای انجام نشده است.
روش کار: برای این مطالعه 8 سر گاومیش نر و ماده بالغ تهیه و پرده صماخ آن مورد مطالعه عادی بافت شناسی هماتوکسیلین- ائوزین، مطالعه هیستوشیمی با رنگ آمیزی ورهوف، پاس و ماسون تری کروم و هم چنین مطالعه هیستومورفومتری انجام شد.
یافته ها: نتایج این مطالعه نشان داد پرده صماخ دارای سه لایه اپیتلیومی، بافت همبند و لایه مخاطی است. در طبقه اپیتلیومی خارجی بافت پوششی از نوع سنگفرشی مطبق و در طبقه مخاطی داخلی اپیتلیوم سنگفرشی ساده مشاهده شد. لایه همبندی ضخامت زیادی داشت و رشته­های کلاژن از دو نوع شعاعی و مدور در آن دیده شده است. سلول­های همبندی نیز بیشتر از نوع فیبروبلاست بودند. رشته­های الاستیک و کلاژن در هر دو بخش پرده صماخ مشاهده گردید ولی قسمت نرم پرده صماخ برخلاف قسمت سخت دارای مقادیر بیشتری رشته رشته الاستیک می باشد. بیشترین تراکم رشته کلاژن مربوط به پرده صماخ گوش سمت چپ گاومیش ماده و کمترین تراکم مربوط به پرده صماخ گوش سمت چپ گاومیش نر است.
نتیجه گیری: به عنوان نتیجه گیری کلی می­توان اذعان داشت پرده صماخ گاومیش دارای مشابهت­ها و تفاوت­های بافتی با نشخوارکنندگانو سایر حیوانات است.

کلیدواژه‌ها

بافت شناسی؛ هیستوشیمی؛ هیستومورفومتری؛ پرده صماخ؛ گاومیش

اصل مقاله

گاومیش به عنوان یک حیوان اقتصادی در مناطق دام­خیز بویژه کشورهای جنوب آسیا، هند پاکستان، عراق، مصر، و ایران مطرح است که به علت مصرف فراوان شیر و گوشت، دارا بودن قدرت سازگاری با محیط سردسیری و گرمسیری، کار در مزرعه، مقاومت بیشتر نسبت به گاو در برابر بعضی بیماری ها و غیره پرورش آن افزایش یافته است(15، 14، 13 ،1). گاومیش از نظر محیط زیست به دو نوع باتلاقی و رودخانه­ای طبقه­بندی می­شوند. گاومیش آذریایجانی متعلق به گونه رودخانه­ای است(8). پرده صماخ، غشایی نازک است که گوش خارجی را از گوش میانی جدا می­کند. دارای دو بخش است که بخش کوچک بالایی را بخش نرم یا شراپنل و بخش بزرگ تر پایینی را بخش سخت می­نامند. قسمت سخت پرده صماخ رنگ روشن­تری نسبت به قسمت نرم دارد. پرده صماخ به استخوان­های اطراف توسط ساختاری لیفی- غضروفی به­نام حلقه صماخی متصل شده است(7، 6). در مطالعات بافت شناسی صورت گرفته روی پرده صماخ در میمون، گربه و خوکچه هندی گزارش شده است که بافت پوششی در لایه اپیتلیومی از نوع سنگفرشی مطبق می­باشد، درحالی­که در لایه مخاطی اپیتلیوم بیشتر از نوع سنگفرشی ساده است و در گربه نیز اپیتلیوم از نوع مکعبی و استوانه­ای شبه مطبق مژه­دار نیز دیده شده است. در لایه همبندی پرده صماخ میمون، گربه و انسان به شکل شعاعی و مدور مشاهده گردید. در خوکچه هندی بیشتر رشته شعاعی در قسمت سخت پرده صماخ قابل مشاهده بوده و رشته­های مدور بسیار کم و فقط در نواحی حاشیه­ای قابل مشاهده است. در خوکچه هندی به دلیل کوچک بودن قسمت نرم پرده صماخی فاقد قسمت همبندی و رشته کلاژن میباشد(17، 12، 9). در خرگوش رشته های همبندی قابل تفکیک به دو قسمت شعاعی و مدور نیست(2). در لایه همبندی پرده صماخ اسب رشته­های کلاژن از نوع مستقیم، به دو قسمت شعاعی و مدور تفکیک می­شود(3). در این مطالعه حضور رشته­ها در پرده صماخ در پرده صماخ انسان و خرگوش، موش جربیل، همستر در هر دو قسمت نرم وسخت پرده صماخ رشته الاستیک و کلاژن اعلام شده است. برخلاف حیوانات فوق در گربه، خوکچه هندی و موش صحرائی در هر دو قسمت نرم و سخت پرده صماخ فقط رشته کلاژن مشاهد شده است. در موش خانگی نیز رشته کلاژن در هر دو قسمت نرم وسخت پرده صماخ دیده شده ولی رشته الاستیک فقط در قسمت سخت پرده صماخ است(4). با مطالعه تحقیقات وسیع بافت شناسی انجام شده روی پرده صماخ می­توان به اهمیت این عضو پی برد. به دلیل مشاهده تفاوت­ها و مشابهت­های پرده صماخ در حیوانات، پرده صماخ گاومیش را که تاکنون بررسی نشده بود مورد مطالعه بافت­شناسی، هیستوشیمی و هیستومورفومتری قرار گرفت.

مواد و روش­ها

برای انجام مطالعه حاضر تعداد 8 عدد سر گاومیش رودخانه­ای بالغ نر و ماده(در مجموع 16عدد پرده صماخ شامل سمت چپ و راست 4 گاومیش نر و 4 گاومیش ماده) از کشتارگاه شهرستان ارومیه تهیه و به سالن تشریح دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه انتقال داده شد. برای خارج کردن پرده صماخ ابتدا پوست ناحیه سر و صورت برداشته شد. از ناحیه بین دو کندیل استخوان پس سری تا محل استخوان ثنایایی بوسیله اره برقی برش میانی طولی در سرها ایجاد و سر به دو قسمت برابر تقسیم شد. در مرحله بعد استخوان­ها و بافت های اطراف حباب صماخی برداشته شد. پس از برداشتن انتهای پایینی حباب صماخی، فضای داخلی گوش میانی که شامل استخوانچه­های گوش، پرده صماخی و عضلات گوش میانی بود نمایان گردید. بعد از رسیدن به محل پرده صماخی با استفاده از اره مویی، اسکالپل و پنس کوچک مخصوص حلقه صماخی از قسمت انتهایی بریده شد و پرده صماخی متصل به استخوانچه­های گوش میانی و حلقه صماخی جدا گردید. بعد از خارج کردن اتصالات بین استخوانچه ها، هردو قسمت سست و محکم پرده صماخ نمایان شد. برای مطالعات بافتی پرده صماخ از قسمت نرم و دو بخش قسمت سخت پرده صماخ (قسمت فوقانی و قسمت ابتدایی که متصل به استخوانچه های گوش میانی است) نمونه بافتی تهیه شد و در محلول بافر فرمالین 10 درصد قرار داده شد. بعد از ثبوت و قالب گیری توسط پارافین، برش­هایی به ضخامت 5 میکرومتر از آنها تهیه و سپس رنگ­آمیزی عادی بافتی (هماتوکسیلین و ائوزین) و رنگ آمیزی­های اختصاصی بافت شامل ورهوف (برای مطالعه رشته­های الاستیک)، رنگ آمیزی پریودیک اسید شیف (برای مطالعه میزان ذخیره گلیکوزآمینوگلیکان و کربوهیدارت­ها) و همچنین رنگ­آمیزی ماسون تری کروم (برای مطالعه رشته­های کلاژن) انجام شد و توسط میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار گرفتند. در مرحله بعد مطالعه هیستومورفومتری پرده صماخ توسط دستگاه دینوکپچر انجام شد و برای این مطالعه لام رنگ­آمیزی شده را زیر میکروسکوپ نوری قرار داده و ضخامت اپیدرم پوششی، تعداد ستیغ­های اپیدرمی در واحد طول 200 میکرومتر، ارتفاع ستیغ­ها، ضخامت بافت همبند و تعداد سلول­ها در واحد سطح 300 میکرومتر محاسبه گردید. همچنین برای مطالعه تراکم رشته­های کلاژن از نرم افزارImage pro-insight نسخه 8  به صورت محاسبه پیکسل در سطح انجام شد. در انتها نتایج پارامترهای اندازه­گیری شده (اندازه پارامترهای مختلف هیستومورفومتری) توسط نرم افزار جامع آماری SPSS نسخه 23 انتخاب گردید و تست تعقیبی Tukey مورد استفاده قرار گرفت و سطح 05/0≥ P  برای معنی­دار بودن اختلاف بین داده ها درنظر گرفته شد.

نتایج

نتایج بافت شناسی

پرده صماخ در گاومیش بیضی شکل بود و رنگ آن سفید تا سفید صورتی مشاهده شد. قسمت نرم کوچک تر بوده و نسبت به قسمت سخت پرده صماخ کمی رنگ روشن­تر داشت. استخوانچه­های گوش میانی به قسمت­های ابتدایی و میانی قسمت سخت پرده صماخ متصل شده بودند(شکل 1). در مطالعه بافت شناسی دوجنس نر و ماده مشابه یکدیگر بوده و تفاوت بافتی واضحی بین دو جنس دیده نشد. قسمت سخت پرده صماخ در اپیدرم بخش خارجی دارای ستیغ های بلندی بوده و اپیتلیوم آن سنگفرشی مطبق بود. تعدادی از ستیغ­ها دارای انشعاب بوده و ستیغ­های ثانویه را تشکیل داده بود. در ناحیه میانی لایه همبندی ضخیم محتوی رشته­های کلاژن و رشته­های همبندی مشاهده شد. سلول­های همبندی بیشتر از نوع فیبروسیت یا فیبروبلاست بودند. در لایه مخاطی نیز انتشاری از سلول­های لوکوسیتی مانند لنفوسیت ها مشاهده شد. طبقه مخاطی اپیتلیوم سنگفرشی ساده داشته که در زیر آن یک لایه نازک از بافت همبند نسبتاً رشته ای دیده شد. در طبقه مخاطی تراکم سلول در بین رشته های همبندی به وضوح کمتر از قسمت اپیتلیومی بود. به طور کلی در لایه اپیتلیالی پرده صماخ انتشار سلول­های لکوسیتی بیشتر بوده و در لایه مخاطی نیز بیشتر فیبروبلاست قابل مشاهده بود (شکل2).

نتایج هیستوشیمی

نتایج هیستوشیمی پرده صماخ نشان داد در رنگ­آمیزی ورهوف بیشترین میزان حضور رشته الاستیک در قسمت نرم پرده صماخ مشاهده شد. در قسمت سخت پرده صماخ تراکم و میزان رشته الاستیک کمتر بوده و رشته الاستیک در ناحیه ابتدایی قسمت سخت که متصل به استخوانچه­های گوش میانی است از بخش فوقانی قسمت سخت حضور بیشتری داشت. تفاوت دیگر حضور رشته­های الاستیک در مناطق مختلف پرده صماخ بدین گونه بود که در منطقه نرم و منطقه فوقانی قسمت سخت پرده صماخ تراکم رشته­های الاستیک در بخش­های اطرافی و بخش­های زیر و مجاور اپیتلیوم بیشتر بود در حالی که ناحیه ابتدای قسمت سخت پرده صماخ رشته­های الاستیک بیشتر در قسمت میانی قرار گرفته بودند (شکل3). در رنگ آمیزی پاس نشان داده شد که واکنش پاس مثبت در ناحیه فوقانی قسمت سخت پرده صماخ به وضوح بیشتر از نواحی ابتدایی قسمت سخت و قسمت سست پرده صماخ می­باشد. در قسمت سخت پرده صماخ سلول­های اپیدرمی در ناحیه طبقه قاعده­ای، طبقه­خاردار و همچنین تا قسمت­های سطحی سیتوپلاسم سلول­ها دارای واکنش پاس مثبت بوده و به­صورت دانه­های قرمز و مشخص مشاهده گردید. واکنش پاس مثبت در اپیدرم نواحی ابتدای قسمت سخت و همچنین در قسمت نرم پرده صماخ کم و بیش در داخل طبقه خاردار مشاهده گردید و از ناحیه فوقانی قسمت سخت پرده صماخ کمتر مشاهده گردید. واکنش پاس مثبت در ضخامت بقیه ساختار پرده صماخ شامل بافت همبندی و اپیتلیوم داخلی مشاهده نشد (شکل4). در رنگ­آمیزی ماسون تری کروم مشخص گردید کل ضخامت پرده صماخ از رشته­های کلاژن تشکیل شده است و به طور کلی تراکم رشته­های کلاژن در قسمت سخت پرده صماخ بیشتر از قسمت نرم بود و رشته کلاژن در ناحیه زیر ناف استخوانچه چکشی از بخش فوقانی قسمت سخت حضور کمتری داشت که این نتایج کاملا متفاوت با حضور رشته الاستیک در قسمت­های مختلف پرده صماخ است. رشته­های کلاژن در قسمت بافت همبندی به دو شکل شعاعی و مدور مشاهده شد. تراکم این رشته­ها در بین ستیغ­های اپیدرمی کمتر بوده و به طرف عمق و لایه مخاطی پرده صماخ رشته­های کلاژن ضخامت بیشتری را نشان دادند (شکل5).

نتایج ارزیابی تعداد و تراکم رشته کلاژن پرده صماخ

براساس جداول استخراج شده از نرم افزارImage pro-insight  مشخص گردید بیشترین تراکم رشته­های کلاژن در ناحیه فوقانی قسمت سخت پرده صماخ وجود دارد. همچنین در مقایسه بین تراکم رشته­های کلاژن در چهار پرده صماخ گوش سمت چپ و راست در دو جنس نر و ماده مشخص شد که بیشترین تراکم رشته­­های کلاژن در پرده صماخ گوش گوش سمت چپ ماده بوده و کمترین تراکم این رشته­ها نیز در پرده صماخ گوش سمت چپ حیوان نر می­باشد  (نمودار 1).

نتایج هیستومورفومتری پرده صماخ

نتایج هیستومورفومتری و آزمون آماری نشان داد میانگین ضخامت اپیدرم، تعداد ستیغ­های اپیدرمی، ارتفاع ستیغ­ها، ضخامت بافت همبند و تعداد سلول­ها در جنس ماده بزرگتر از جنس نر می­باشد (جدول 2و1، شکل6).

 

 

 

شکل1- توپوگرافی پرده صماخ در گوش میانی. 1- عصب طناب صماخی، 2- سر استخوانچه چکشی، 3- قسمت سخت پرده صماخ، 4- ناحیه روشن قسمت سخت پرده صماخ، 5- دسته استخوانچه چکشی، 6- ناف دسته استخوانچه چکشی، 7- حلقه صماخی، 8- بخش فوقانی قسمت محکم پرده صماخ، 9- تیغه­های استخوانی شکل حلقه صماخی، 10- قسمت نرم پرده صماخ.

 

شکل2-بافت شناسی قسمت­های سخت و سست پرده صماخ گاومیش:A. بخش فوقانی قسمت سخت پرده صماخ، :B بخش ابتدایی پرده صماخ، :C قسمت نرم پرده صماخ. 1، 240×H&E

1- اپیتلیوم سنگفرشی مطبق 2- ستیغ­های اپیدرمی، 3- لایه همبندی بخش درم مربوط به پوست، 4- قسمت مخاطی لایه مخاطی پرده صماخ، 5- فیبروبلاست، 6- فیبروسیت، 7- اپیتلیوم سنگفرشی ساده 8- ستیغ اپیدرمی.

 

شکل3- پرده صماخ گوش سمت راست گاومیش.

 نوک فلش رشته الاستیک، 100× .Verhoff

1- قسمت سخت پرده صماخ(ناحیه فوقانی)، 2- قسمت سخت پرده صماخ(ناحیه ابتدایی)، 3-قسمت نرم پرده صماخ (تراکم بالاتر رشته­های الاستیک در این قسمت با فلش مشخص شده است).

 

شکل4- قسمت­های سخت و سست پرده صماخ گاومیش.:A ستیغ پرده صماخ، :B بافت همبند پرده صماخ، :C اپیتلیوم پرده صماخ.

1-قسمت سخت پرده صماخ(ناحیه فوقانی)، 2- قسمت سخت پرده صماخ(ناحیه ابتدایی)، 3-قسمت نرم پرده صماخ100 × .PASتوضیح: خط سفید نشان­دهنده حدود ستیغ­های اپیدرمی می­باشد.

 

 

شکل5- قسمت­های سخت و سست پرده صماخ گاومیش

. -1 رشته­های کلاژن شعاعی پرده صماخ (مقطع عرضی)، -2 رشته­های کلاژن حلقوی پرده صماخ (مقطع طولی)، 3-  ستیغ­های ثانویه، 4- ستیغ اولیه.

1- قسمت سخت پرده صماخ(ناحیه فوقانی)، 2- قسمت سخت پرده صماخ(ناحیه ابتدایی)، 3-قسمت نرم پرده صماخ ، 240 × MTC.

 

 

نمودار 1-  نمودار ستونی تراکم رشته­های کلاژن در گوش میانی گاومیش ( تراکم بر حسب پیکسل در واحد سطح).

LF = پرده صماخ گوش سمت چپ گاومیش ماده.           LM= پرده صماخ گوش سمت چپ گاومیش نر. RF = پرده  صماخ گوش سمت راست گاومیش ماده.            RM= پرده صماخ گوش سمت راست گاومیش نر.

توضیح:بیشترین تراکم رشته کلاژن مریوط به پرده صماخ گوش سمت چپ گاومیش ماده و کمترین میزان مربوط به پرده صماخ گوش سمت چپ گاومیش نر است.علامت (*) نشان­دهنده تفاوت معنی دار می­باشد (05/0P≤).

 

شکل6- هیستومورفومتری قسمت سخت پرده صماخ سمت چپ گاومیش نر (بر حسب میکرومتر).

 

جدول 1-نتایج هیستومورفومتری پرده صماخ در گاومیش نر و ماده و در سمت راست و چپ (Mean±se).

ارتفاع ستیغ ها در اپیدرم		تعداد ستیغ ها در اپیدرم در طول 200 میکرومتر		ضخامت اپیدرم
چپ	راست	چپ	راست	چپ	راست		ماده
15/6±47/75	72/2±32/77	54/0±5	50/0±6/4	71/3±98/26	38/1±22/25a	قسمت سخت(بخش فوقانی)
53/5±57/76	65/3±93/79	37/0±8/4	37/0±8/4	07/1±15/26	20/1±98/26b	قسمت سخت(بخش ابتدایی)
73/3±47/55	18/2±39/56a	4/0±6/4	5/0±4/4	93/0±86/19a*	81/0±21*	قسمت نرم
81/3±17/69	22/3±23/71	24/0±8/4a	25/0±6/4a	49/1±33/24b	91/0±40/24	کل
32/2±77/63	36/4±11/66	44/0±4	37/0±2/4	08/1±19/20	58/0±37/22a	قسمت سخت(بخش فوقانی)	نر
47/3±67	89/1±58/74	2/0±8/3*	4/0±4/4*	91/0±41/24	76/0±20/24b	قسمت سخت(بخش ابتدایی)
85/0±36/49	81/0±34/50a	37/0±8/3	37/0±8/3	94/0±10/18a	08/1±03/21	بخش نرم
43/2±04/60	06/3±67/63	19/0±86/3a	21/0±13/4a	87/0±90/20b	56/0±53/22	کل

حروف مشابه (a,b ,c) در هر ستون نشان­دهنده وجود اختلاف معنی­دار می­باشد (05/0P≤).

علائم (*) در هر ردیف نشان­دهنده وجود اختلاف معنی­دار می­باشد (05/0P≤).

جدول2- نتایج هیستومورفومتری ضخامت بافت همبند و تعداد سلول­های ­ همبندی پرده صماخ در گاومیش نر و ماده، و در سمت راست و چپ (Mean±se).

تعداد سلول در سطح 300 میکرومتر مربع		ضخامت بافت همبند
چپ	راست	چپ	راست		ماده
43/1±4/24a	86/0±2/22	32/12±22/261a*	44/11±71/300a*	قسمت سخت (بخش فوقانی)
72/1±4/26	16/1±6/26	51/8±57/296b	53/27±05/313b	قسمت سخت (بخش ابتدایی)
85/1±8/23	28/1±6/21	95/8±90/240c*	09/15±03/272c*	قسمت نرم
94/0±8/24b	84/0±4/23	17/8±24/266d*	29/11±26/295d*	کل
37/1±22a	82/1±8/21	60/10±03/141a	04/15±18/141a	قسمت سخت (بخش فوقانی)	نر
22/1±23	89/0±24	90/16±90/175b	45/16±84/130b	قسمت سخت (بخش ابتدایی)
49/2±2/22	5/1±6/21	54/11±96/167c	32/10±06/162c	بخش نرم
96/0±4/22b	72/1±22	15/8±63/161d	31/8±69/144d	کل

حروف مشابه (a,b ,c) در هر ستون نشان­دهنده وجود اختلاف معنی­دار می­باشد (05/0P≤).

علائم (*) در هر ردیف نشان­دهنده وجود اختلاف معنی­دار می­باشد (05/0P≤).

 

بحث و نتیجه گیری

در مطالعات بافت شناسی گزارش شده که بافت پوششی پرده صماخ انسان در قسمت اپیدرمی دارای اپیتلیوم سنگفرشی مطبق و استوانه­ای ساده می باشد در حالی که لایه مخاطی داری اپیتلیوم از نوع سنگفرشی ساده و گاهاً اپیتلیوم از نوع استوانه­ای نیز در آن دیده شده است. طبقه همبندی در انسان دارای رشته­های کلاژن در دو لایه از نوع شعاعی و مدور می­باشد. هم چنین در انسان پیرامون عروق در طبقه همبندی دارای فیبروبلاست است(12). در مطالعه پرده صماخ میمون، گوسفند، گربه و خوکچه هندی گزارش گردیده که اپیتلیوم در لایه اپیتلیالی از نوع سنگفرشی مطبق است در حالی که در لایه مخاطی اپیتلیوم بیشتر از نوع سنگفرشی ساده می­باشد. در پرده صماخ گربه اپیتلیوم از نوع مکعبی و استوانه­ای شبه مطبق مژه­دار نیز دیده شده است. در بافت همبند انسان، گربه و میمون دو لایه عضلانی به شکل شعاعی و مدور مشاهده گردید در حالی که در خوکچه هندی بیشتر رشته شعاعی در قسمت سخت پرده صماخ قابل مشاهده بود و رشته­های مدور کمتر قابل مشاهده بود. در خوکچه هندی به دلیل کوچک بودن قسمت نرم پرده صماخی فاقد بافت همبندی کامل و مشخصی بوده و رشته کلاژن مشاهده نشد(17، 16، 9). در مطالعه پرده صماخی در اسب لایه همبندی دارای رشته­های کلاژن از نوع مستقیم بود و به دو قسمت شعاعی و مدور تفکیک می­شود(3). در مطالعه بافت­شناسی پرده صماخ در سگ نیز برخلاف گربه اپیتلیوم بخش بیرونی فقط از نوع سنگفرشی مطبق بوده و نیز بخش داخلی سنگفرشی ساده بوده و گاهاً در بخش تحتانی اپیتلیوم از نوع مژه­دار مشاهده شد. هم چنین در طبقه همبندی رشته­های کلاژنی به صورت شعاعی ضخیم مشاهده می­شود(5). در مطالعه حاضر در پرده صماخ گاومیش در طبقه اپیتلیومی خارج تنها یک اپیتلیوم از نوع سنگفرشی مطبق دیده شد و نیز در لایه مخاطی تنها اپیتلیوم سنگفرشی ساده قرار داشت و از این منظر فقط با گوسفند، میمون و خوکچه هندی مطابقت داشت. هم­چنین در بررسی حضور رشته­های کلاژن در گاومیش در لایه همبندی رشته­های کلاژن از دو نوع شعاعی و مدور به تفکیک قابل مشاهده بود و از این نظر با انسان، میمون، گربه، اسب، چین چیلا و موش صحرائی مشابهت داشته و با خرگوش، خوکچه هندی و سگ متفاوت می­باشد. هم­چنین در بررسی سلول­های همبندی در گاومیش میزان زیادی فیبروبلاست در هر دو قسمت سست و محکم پرده صماخ مشاهده شد که با انسان، گوسفند، موش صحرائی و چین­چیلا مشابهت داشته و با سگ و گربه متفاوت بود. در مطالعه بافت شناسی برای بررسی حضور رشته­های کلاژن و الاستیک گزارش شده است در انسان قسمت نرم پرده صماخ حاوی رشته­های کلاژن و الاستیک بوده ولی قسمت سخت پرده صماخ فقط دارای رشته­های کلاژنی است و رشته الاستیک حضور نداشته و یا به میزان کمی وجود دارد(10،11،12). در سگ قسمت نرم پرده صماخ دارای رشته کلاژن بیشتری بوده ولی به ندرت رشته الاستیک نیز در این قسمت مشاهده می­گردد. در قسمت سخت پرده صماخ سگ نیز فقط حضور رشته کلاژن گزارش شد و رشته الاستیک مشاهده نشد(5). در اسب مطالعه بافت شناسی پرده صماخ فقط حضور رشته کلاژن را نشان داد و رشته الاستیک گزارش نشد(9). در خوکچه هندی و موش صحرائی فقط رشته های کلاژن مشاهده می­گردد و رشته الاستیک وجود ندارد(16، 9). در مطالعه حضور رشته­ها در پرده صماخ گزارش گردید در پرده صماخ انسان و خرگوش، موش جربیل، همستر در هر دو قسمت نرم و سخت پرده صماخ رشته الاستیک و کلاژن حضور دارد. برخلاف حیوانات فوق در گربه، خوکچه هندی و موش صحرائی در هر دو قسمت نرم و سخت پرده صماخ فقط رشته کلاژن مشاهده می­شود. در موش خانگی نیز رشته کلاژن در هر دو قسمت نرم و سخت پرده صماخ دیده شد ولی رشته الاستیک فقط در قسمت سخت پرده صماخ وجود داشت. تراکم رشته کلاژن نیز در انسان در هر دو بخش نرم وسخت پرده صماخ مشابه هم و پر تراکم بود در حالی که در خرگوش، گربه، موش صحرائی و موش جربیل قسمت سخت بسیار پرتراکم بود و در قسمت نرم تراکم رشته کلاژن کمتر مشاهده شد. در سگ و همستر نیز تراکم رشته­های کلاژن در قسمت محکم پرده صماخ کمی بیشتر از قسمت سست مشاهده شد(4). در مطالعه حاضر رشته­های الاستیک و کلاژن در هر دو بخش پرده صماخ مشاهده شد به طوری که قسمت نرم پرده صماخ دارای مقادیر بیشتر رشته الاستیک بوده و برخلاف آن قسمت سخت پرده صماخ دارای مقادیر بیشتر رشته کلاژن بود. از این منظر گاومیش بدلیل داشتن هر دو رشته کلاژن و الاستیک در دو قسمت نرم و سخت پرده صماخ با انسان خرگوش، موش جربیل و همستر مطابقت داشته و با سگ، گربه، اسب، خوکچه هندی، پستانداران آبزی و موش صحرائی متفاوت بود. هم چنین این تفاوت حضور و تراکم رشته کلاژن مانند خرگوش، گربه، موش صحرائی و موش جربیل در قسمت سخت نسبت به قسمت نرم به شکل فاحش نبوده و قسمت سخت کمی بیشتر از قسمت نرم رشته کلاژن داشت. بنابراین نتایج تحقیق حاضر در خصوص تراکم رشته کلاژن در دو قسمت نرم و سخت مشابه سگ و همستر مشاهده گردید.

به عنوان نتیجه­گیری کلی از انجام مطالعه حاضر می­توان اذعان داشت پرده صماخ گاومیش دارای مشابهت­ها و تفاوت­های بافتی با سایر حیوانات از جمله نشخوارکنندگان است. پرده صماخ در گاومیش دارای سه لایه اپیتلیومی، بافت همبند و لایه مخاطی بود. لایه همبندی ضخامت بالایی داشت و از دو لایه قبلی بزرگتر دیده شد. در طبقه اپیتلیومی خارجی بافت پوششی از نوع سنگفرشی مطبق دیده شد و نیز در طبقه مخاطی داخلی اپیتلیوم سنگفرشی ساده قرار داشت. در لایه همبندی رشته­های کلاژن از دو نوع شعاعی و مدور دیده شد و سلول­های همبندی نیز بیشتر از نوع فیبروبلاست بود. رشته­های الاستیک و کلاژن در هر دو قسمت نرم و سخت پرده صماخ مشاهده شد. قسمت نرم پرده صماخ دارای مقادیر بیشتر رشته الاستیک بوده و برخلاف آن قسمت محکم پرده صماخ دارای مقادیر بیشتر رشته کلاژن بود. بیشترین تراکم رشته کلاژن مریوط به پرده صماخ گوش سمت چپ گاومیش ماده و کمترین میزان مربوط به پرده صماخ گوش سمت چپ گاومیش نر بود. میانگین ضخامت اپیدرم، تعداد ستیغ­های اپیدرمی، ارتفاع ستیغ­ها، ضخامت بافت همبند و تعداد سلول­ها در جنس ماده بزرگ تر از جنس نر می­باشد.

مراجع

1.Ardalani, G., Bagheri, D. (2002). Anatomy of facial veins of buffalo. Journal of  Veterinary Research, 57; 1-6.

2.Alm, P.E., Bloom, G.D., Hellstrom, S., Stenfors, L.E., Widmer, L. (1983). Mast cells in the pars flaccid of the tympanic membrane. A quantitive morphological and biochemical study in the rat. Experientia, 39; 287-289.

3.Blanke, A., Aupperle, H., Seeger, J., Kubick, C . (2015). Histological study of the external, middle, and inner ear os horses. anatomia histologia. Embryologia, 44; 401-409.

4.Chole, R. A., Kodama, K. (1989). Comparative histology of  the tympanic membrane and  its  relationship  to cholesteatoma. Annals of Otology, Rhinology & Laryngology, 98; 761-766.

5.Cole, L. K. (2009). Anatomy and physiology of the canine ear. Veterinary Dermatology, 20; 412-421.

6.Dyce, A. (1975). Textbook  of  veterinary  anatomy. 4^th ed. Saunders Company.2010. Philadelphia.

7.Getty, R. (1975). Sisson and Grossman’s. The Anatomy of theDomestic Animals. Vol 2. 5^th ed. Philadelphia:1975; Sunders company.

8.Hasanzadeh, SH., Monazzah, S. (2011). Gross morphology, histomorphology  and histo morphometry of the jejunum in the adult river buffalo. Iranian  Journal of  Veterinary  Research, 12; 99-106.

9.Johnson, F.R.,  McMinn, R.M., Field, G. N. (1968). Ultrastructural and biochemical observation on the tympanic membrane. Journal of Anatomy,103(2); 297-310.

10.Lim, D. J. (1968). Tympanic membrane part ii.: pars flaccida. Acta oto-laryngologica, 66; 515-532.

11.Lim, D. J. (1968). Tympanic membrane: electron microscopic observation part I: pars tensa. Acta oto-laryngologica, 66; 181-198.

12.Lim, D. J. (1970). Human tympanic membrane. an ultrastructural observation.Acta oto-laryngologica, 70; 176-186.

13.Mohammadian, B., Nikvand, A.A., Haji Hajikolaei, M.R., Ghadrdan Mashhadi, A.R., Ghorbanpoor, M. (2016). Pathological study of urinary bladder and kidney in slaughtered  water buffalo (Bubalus bubalis) at Ahvaz abattoir. Iranian veterinary journal., 12(3); 69-75.

14.Nourinezhad, J., Moarabi, A.V., Mazaheri, Y., Karami, A.M. (2016). Anatomical features of ligaments of the tarsal toint in Khuzestan river buffalo (Bubalus bubalis). Iranian Veterinary Journal., 12(1);108-116.

15.Rashnavadi, M., Nikvand, A.A., ESsmaeizadeh, S., Nouri, M. (2017). Study of hormones(T3&T4) changes and their relation with hostopathology of thyroid glands in water buffalo in ahvaz, iran. Journal of Veterinary Research,72(4); 419-424.

16.Schmidi, S. H., Hellsrom, S. (1991). Tympanic membrane structure- New Views.Otolaryngology, 53; 32-36.

17.Soarez, H. B., Lavinsky, L. (2011). Histology of sheep temporal bone. BrazilianJournal of Otorhinolaryngology, 77(3); 285-292.