خدای متشخّص در کشف الاسرار روزبهان بقلی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

دوره 16، شماره 60، مهر 1399، صفحه 43-75   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سمیه خادمی¹؛ عظیم حمزئیان^{* 2}؛ قدرت الله خیاطیان³؛ لیلا هوشنگی⁴

¹استادیار ادیان و عرفان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²استادیار تصوّف و عرفان اسلامی دانشگاه سمنان

³دانشیار تصوّف و عرفان اسلامی دانشگاه سمنان

⁴دانشیار ادیان و عرفان دانشگاه الزهرا(س)

چکیده

خدایی که در عرفان، توسط عارفان مسلمان معرفی و تبیین شده است، دارای وجود و وحدت شخصی است. کشف‌الاسرار روزبهان بقلی شیرزای، دربارة بیان مکاشفات او از تجلیّات و تمثلات حقّ در هدایت و کشش سالکان به سوی خویش است. روزبهان در این اثر، ظهورات و جلوات حقّ را بیان نموده است. هدف این پژوهش در پی پاسخ‌گویی به این پرسش‌هاست که روزبهان تا چه اندازه از اندیشة عرفا در خدای متشخّص پیروی کرده است؟ پیشینة معرفتی روزبهان در حوزة عرفان اسلامی، و آشنایی او با آیات و روایات، تا چه اندازه در شکل‌گیری مکاشفات او از خدای متشخّص مؤثر بوده است؟ اندیشه خدای متشخّص در کشف‌الاسرار، از نگاه معرفت‌شناختی چگونه قابل تحلیل است؟ نوشتار حاضر با روش تحلیلی ـ توصیفی به نگرش این عارف، در رابطه با تجلّی خداوند و نحوة حضور او در جهان پرداخته است. خداوند برای هدایت و کشش روزبهان به سوی خویش به شکل خدای متشخّص و در قالب پیر و شیخ، چوپان، نوازنده، ترکان زیبارو، رقصنده، ساقی، مؤذن، قصاب، شیر، گل سرخ، نور، سنگ‌های قیمتی و خاص، تجلّی کرده است. نتایج به دست آمده، گویای آن است که روزبهان از اندیشه خدای متشخّص در سنت عرفا پیروی کرده و این تشخّص را در نمودها و گونه‌های مختلف بیان نموده است و قرآن کریم، روایات و عرفای گذشته در شکل‌گیری اندیشة او مؤثر بوده و از منظر معرفت‌شناختی، این اندیشه قابل توجیه است.

کلیدواژه‌ها

روزبهان بقلی؛ کشف‌الاسرار؛ تجلّی؛ حضور حقّ؛ خدای متشخّص

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

ارنست، کارل. 1377. روزبهان بقلی: عرفان و شطح اولیاء در تصوّف اسلامی. ترجمة مجدالدّین کیوان. تهران: مرکز.

اشعری، ابوالحسن علی‌بن اسماعیل. بی‌تا. الابانة عن اصول الادیانة. تعلیقات عبدالله محمود محمّد عمر. بیروت: دارالکتب العلمیة.

بقلی شیرازی، ابومحمد روزبهان بن ‌ابی‌نصر. 1374. شرح شطحیات. تصحیح هانری کربن. تهران: طهوری.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1389. مشرب‌الارواح. ترجمه و شرح قاسم میرآخوری. تهران: آزادمهر.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1393. کشف‌الاسرار و مکاشفات‌الانوار. ترجمة مریم حسینی. تهران: سخن.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1428ق. المصباح فىمکاشفة بعث‌الأرواح‏: مسالک‌التوحید. تصحیح عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى الدرقاوى‏. بیروت: دارالکتب العلمیة.

پورجوادی، نصرالله. 1375. رؤیت ماه در آسمان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

پورنامداریان، تقی. 1383. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.

‌تمدن، الهه و محمّدرضا نصراصفهانی. 1397. «کشف و شهود در مشرب عرفانی روزبهان بقلی». فصلنامه اندیشه دینی شیراز. دورۀ 18. ش4. صص 52-29.

جرجانی، سیّدشریف علی‌بن محمد. 1370. التعریفات. تهران: ناصرخسرو.

حسینی، مریم و کبری بهمنی. 1393. «تکرارهای اساطیری در کشف‌الاسرار روزبهان بقلی شیرازی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دورۀ 3. ش37. صص 109-69.

حمزئیان، عظیم و همکاران. 1396. «خدای متشخّص و انسان‌وار از منظر قرآن و عهد جدید». فصلنامة علمی - پژوهشی پژوهشنامه کلام. دورۀ4. ش7. صص 139-113.

خمینی، روح‌الله. 1388. ترجمه و شرح دعای سحر. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).

خیاطیان، قدرت‌الله و فاطمه سلیمانی کوشالی. 1394. «جایگاه عشق در تفسیر عرفانی عرایس‌البیان روزبهان بقلی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دورۀ11. ش41. صص 194- 167.

دانش‌پژوه، محمّدتقی. 1374. روزبهان‌نامه. تهران: انجمن آثار ملی.

روزبهان ثانی، شرف‌الدین ابراهیم‌بن صدرالدین. 1382. تحفة اهل العرفان. تصحیح جواد نوربخش. تهران: یلدا قلم.

فاموری، مهدی. 1389. «نگاهی به مفهوم التباس در نزد شیخ روزبهان بقلی شیرازی». مجلة مطالعات عرفانی کاشان. دورۀ2. ش12. صص 182-163.

کربن، هانری. 1394. چشم اندازهای معنوی و فلسفی: اسلام ایرانی. ج3. ترجمة انشاء‌الله رحمتی. تهران: سوفیا.

مباشری، محبوبه و کبری بهمنی. 1395. «صورت‌های احسن"خود" در واقعه‌های روزبهان». دوفصلنامة علمی پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س). دورۀ8. ش14. صص 114-91.

مجلسی، محمّدباقر. 1404ق. بحارالانوار. ج 55. بیروت: مؤسسة الوفاء.

ملکیان، مصطفی. 1387. دین معنویت و روشنفکری دینی. تهران: پایان.

مولوی، جلال‌الدین محمّد بلخی. 1391. مثنوی معنوی. به اهتمام رینولد نیکلسون. تهران: آدینة سبز.

میرآخوری، قاسم. 1387. مکاشفات صوفیان. تهران: شفیعی.

نوری، علی و همکاران. 1396. «تحلیل و تطبیق سه اصطلاح تمثّل و التباس و منازله در نظام فکری عین‌القضات همدانی، روزبهان بقلی و محی‌الدین ابن‌عربی». مجلة پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). دورۀ11. ش3. صص 128-97.

نیکلسون، رینولد. 1358. تصوّف اسلامی و رابطة انسان و خدا. ترجمة محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: توس.

 

English Sources

Ernest, C. W . 1998. Vertical Pilgrimage and Interior Landscape in the Visionary Diary of   Ruzbihan Baqli (D. 1209). The Muslim World, 88(2), 129-140.

Nar, Seyyed Hossein.1978. Islam and Music: The Views of Rozbahan Baqli the Patron Saint of Shiraz. Studies in Comparative Religion. Vol. 10, No. 1.

Steinbock, Anthony.j. 2007. Phenomoenology and Mysticism: The Verticality    of Religious Experience. USA: Indiana University Press.