بررسی آیین قربانی در رمان بیوه‌کشی (با تکیه بر رویکرد میرچا الیاده)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

دوره 16، شماره 60، مهر 1399، صفحه 257-287   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

هدی عرب‌زاده^{* 1}؛ مهرآسا رحمانی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولایت

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

مفهوم قربانی از محوری‌ترین مباحث رمان بیوه‌کشی است که به انسجام و توالی روایت، کمک شایانی می‌کند. اسطوره‌شناسان مختلفی به بررسی موضوع قربانی در فرهنگ اقوام مختلف پرداخته‌اند که از آن جمله می‌توان به میرچا الیاده اشاره کرد که قربانی‌کردن را برابر با فعل آفرینش و لازمة حیات می‌داند. وی معتقد است هیچ چیز بدون فدا شدن یا قربانی کردن، آفریده نمی‌شود. داستان ‌بیوه‌کشی را می‌توان نمونه‌ای معاصر از آیین قربانی به ‌شمار آورد. در بیوه‌کشی، توالی قربانی‌شدن هفت پسر حضرت‌قلی و قربانی‌کردن بره به جای دختر باکره، نمونه‌ای از تفکر اسطوره‌ای آیین قربانی را تداعی می‌کند. در بررسی حاضر، نگارندگان با رویکرد تحلیلی ـ تطبیقی ابتدا به جمع‌آوری و تنظیم نظریات عمدة میرچا الیاده دربارة مفاهیمی چون اسطورة آفرینش، قربانی و کمال آغازین پرداخته‌اند و سپس عناصر آیین قربانی در روایت بیوه‌کشی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند تا ضمن تبیین نظرات الیاده، میزان انطباق آن با روایت بیوه‌کشی را نیز مورد ارزیابی قرار دهند. نتیجة بدست آمده در این پژوهش به روشن‌شدن این موضوع انجامید، که روایت بیوه‌کشی تجّلی جدال میان اسطوره‌های آفرینش و باروری است.
 

کلیدواژه‌ها

اسطورة آفرینش؛ آیین قربانی؛ کمال آغازین؛ رمان بیوه‌کشی؛ میرچا الیاده

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

آزادی ده‌عباسانی، نجیمه. 1394. «رمزگشایی آیین قربانی در اسطوره، عرفان و فرهنگ». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش 38. صص40-11.

آیسخولوس. 1393. مجموعة آثار آیسخولوس. ترجمة عبدالله کوثری. چ3. تهران: نی.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1395. اسطوره بیان نمادین. چ5. تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1382. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمة رویا منجم. چ3. تهران: علم.

ــــــــــ . 1384. اسطورة بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی. چ2. تهران: طهوری.

ــــــــــ . 1395. تاریخ اندیشه‌های دینی. ترجمة بهزاد سالکی. ج1. چ2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

ــــــــــ . 1394. رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. چ5. تهران: سروش.

ــــــــــ . 1390. مقدّس و نامقدّس. ترجمة بهزاد سالکی. چ3. تهران: علمی و فرهنگی.

پارسا، سیّداحمد و واهیم گل اندام. 1388. «انواع خواب و رؤیا در مثنوی». دو فصلنامة ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س). س1. ش.1.

تاواراتانی، ناهوکو. 1385. ادبیات تطبیقی مار و کاج  سمبل‌های جاودان در ادبیات فارسی و ژاپنی. تهران: بهجت.

حسن‌دوست، محمد. 1393. فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. چ2. تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.

حسینی، مریم. 1388. «رمزپردازی غار در فرهنگ و ملل و یار غار در غزل‌های مولوی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش15. صص 53-35.

دادگی، فرنبغ. 1369. بندهشن. ترجمة مهرداد بهار. تهران: توس.

ذوالفقاری، حسن و علی‌اکبر شیری. 1395. باورهای عامیاة مردم ایران. چ2. تهران: چشمه.

رستگار فسایی، منصور. 1379. اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس

روایت پهلوی. 1367. ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

زمردی، حمیرا. 1382. «اسطورة حیات جاوید، مردن پیش از مرگ و نوزایی». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش166 و 167. صص 108-89.

ستاری، جلال. 1376. پژوهشی در قصة اصحاب کهف. چ1.تهران: مرکز.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1378. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

صدقه، جان. 1377. «آب در اساطیر کهن». ترجمة محمدرضا ترکی. مجلة شعر. ش63. صص 58-22.

علیخانی، یوسف. 1394. بیوه‌کشی. چ4. تهران: آموت.

قائمی، فرزاد. 1394. «تحلیل تطبیقی اسطورة ضحاک ماردوش». پژوهشنامة ادب حماسی. س11. ش19. صص 65-27.

قرشی، امان‌الله. 1389. آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی. چ2. تهران: هرمس.

قلی‌زاده، خسرو. 1392. دانشنامة اساطیری جانوران. چ1. تهران: پارسه.

کمبل، جوزف. 1380. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

کوپ، لارنس. 1390. اسطوره، ترجمة محمد دهقانی. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

گورین، ویلفرد. 1380. مبانی نقد ادبی. ترجمة فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر.

لسان، حسین. 1355. «قربانی از روزگار کهن تا امروز». مجلة هنر و مردم. ش167. صص70-60.

مصطفوی، علی‌اصغر، 1370. اسطورة قربانی. تهران: بی‌جا.

مک‌کال و دیگران. 1389. جهان اسطوره‌ها 2: اسطوره‌های بین‌النهرینی، ایرانی، چینی، آزتکی و مایایی، اینکا. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

هینلز، جان راسل. 1396. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ20. تهران: چشمه.

وهابی‌دریاکناری، رقیه و مریم حسینی. 1396. «اسطورة قربانی در آثار بهرام بیضایی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دورة13. ش49. صص 337-229.

یونگ، کارل گستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ـــــــــــــــــ . 1397. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. تهران: جامی و مصدق.