بررسی و تحلیل تمثیل با رویکرد کارکردهای آیینی و دینی در اسرارنامه عطار نیشابوری

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 12، شماره 44، مرداد 1399، صفحه 48-64   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

تورج دشمن زیاری¹؛ سیدمحمود سیدصادقی^{* 2}؛ سیّد احمد حسینی کازرونی³

¹دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی،دانشگاه آزاداسلامی،واحدبوشهر

²استادیارزبان وادبیات فارسی دانشگاه آزاداسلامی واحدبوشهر

³استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر- ایران

چکیده

پژوهش حاضر به روش توصیفی و با استفاده از داده های کتابخانه ای انجام گرفته است، هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل تمثیل با رویکرد کارکردهای آیینی و دینی در اسرارنامه عطار نیشابوری است. تمثیل یکی از آرایه های ادبی است که از گذشته مورد توجه شاعران و نویسندگان بوده، تمثیل ممکن است در قالب یک بیت یا داستان و حکایتی ظاهر شود. بیان حکایت های تمثیلی یکی از    شیوه های استدلال است که در آن با ارائه ی یک نمونه ی روشن و قابل قبول از موضوعی، حکمی کلّی را درآن زمینه نتیجه گیری می نمایند. با توجه به این که تاکنون پژوهشی در زمینه بررسی تمثیلات دینی و آیینی در اسرارنامه صورت نگرفته است، انجام این تحقیق ضرورت دارد، لذا محقق در این پژوهش در پی یافتن پاسخ این پرسش هاست که گونه های تمثیل های داستانی با رویکردهای آیینی و دینی به کار رفته در اسرارنامه کدامند؟ کدام گونة تمثیل داستانی در این اثر بیشترین تعداد بسامد را دارد؟ عطار نیشابوری از چه ابزاری در تمثیل استفاده می کند؟ کدام نوع از تمثیلات نقش ویژه ای در حکایات عطار نیشابوری داشته اند؟ نتایج تحقیق نشان داده که که تمثیل های آیینی و دینی در این اثرگرانبهای عطار باعث انتقال مفاهیم و ارزشهای والای انسانی که از دین و تعلیمات آسمانی سرچشمه گرفته است به مخاطبین و خوانندگان شود.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ تشبیه؛ کارکرد دینی؛ اسرارنامه؛ عطار

مراجع

قرآن کریم، سوره یوسف،آیه 53

1. بهبهانی، مرضیه (1387)،"تمثیل، آیینه اجتماع (سیری در تمثیل های ادبیات عرفانی در آثار عطار و مولانا)"، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب، سال4، شماره13، صص43-76.
2. تجلیل، جلیل و احمدی، شهرام (1382)، "مفاهیم اخلاقی در چهار منظومة عطار (اسرارنامه، الهینامه، منطق الطیر و مصیبت نامه)"، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورة 53. شماره های 167 و 166، صص 4-30.
3. تفتازانی، سعدالدین، (2004)، المطول، بیروت: دارالاحیاالتراث العربی.
4. تقوى، محمد (1376)، حکایتهاى حیوانات در ادب فارسى، تهران: روزنه.
5. جرجانی، عبدالقادر (1374)، اسرارالبلاغه، ترجمه جلیل تجیل، تهران: دانشگاه تهران.  
6. شفیعى کدکنى، محمدرضا (1350)، صور خیال در شعر فارسى، تهران: نیل.
7. شمیسا، سیروس (1374)، بیان ومعانی، تهران: فردوس. 
8. صنعتی نیا، فاطمه (1369)، مآخذ قصص و تمثیلات عطار نیشابوری، تهران: زوار.
9. عبدی مکوند، اسماعیل (1394)، "آتش در شعر عطار با محوریت تمثیل"، فصلنامة تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر، شمارة 26، صص 13-30.
10. عطار، فریدالدین (1361)، اسرارنامه، به کوشش سیدصادق گوهرین، چ دوم، تهران: زوار.  
11. ----------- (1940 م)، الهی نامه، تصحیح هلموت ریتر، چاپ استانبول.
12. گلدمن، لوسین (1382)، نقدتکوینی، ترجمه محمدغیاثی، تهران: آگاه.
13. لوفلر، دلاشو (1364)، زبان رمزی افسانه ها، ترجمه جلال ستاری، تهران: توس.