پژوهشی در اندیشه‌های برهان‌الدّین محقق ترمذی

عرفان اسلامی

دوره 17، شماره 64، مرداد 1399، صفحه 11-37   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

داود واثقی خوندابی^{* 1}؛ مهدی ملک ثابت²؛ محمّدکاظم کهدویی³

¹پژوهشگر پسادکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد، یزد، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

²استاد تمام زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد، یزد، ایران.

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

برهان­الدّین محقق ترمذی یکی از شخصیت‌های برجستۀ عرفان اسلامی است که در جوانی حضور بهاءولد بلخی را درک کرد و در سایۀ عنایت او به درجات والای عرفانی دست یافت. سیّد پس از مرگ بهاءالدیّن، ارشاد و هدایت مولانا جلال­الدّین را به عهده گرفت و او را آنگونه به وادی طریقت هدایت کرد و به مقام فنا رساند که توانست مصاحبت شاه معشوقان - شمس تبریزی- را برتابد. تأمل در کتاب معارف برهان­الدّین آشکار می­کند که او اندیشه­های والایی در عرصۀ طریقت دارد و این اندیشه­ها تحوّلی شگرف در تفکّر بزرگانی چون مولوی و سلطان­ولد به وجود آورده است. وی از زمره عرفایی است که وحدت هستی را درک کرده، کثرات را اموری اعتباری می­داند. برهان­الدّین همچنین ولایت را معرفتی قلبی می­داند که به وسیلۀ آن می­توان همه چیز را مسخر حق دانست. علاوه براین، سیّد سردان در مورد ریاضت، ذکر و چله­نشینی توضیحاتی داده است که دلیلی آشکار بر پختگی او در وادی عرفان است.
در این جستار پس از بررسی اجمالی سیر زندگانی برهان­الدّین، مهم‌ترین اندیشه­های عرفانی او تحلیل و بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

برهان‌الدّین محقق؛ وحدت وجود؛ ولایت؛ ریاضت؛ ذکر؛ چله‌نشینی

مراجع