سیاست های شهری و زیست غیررسمی زباله گردی در تهران

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 1، دوره 10، شماره 34، خرداد 1399، صفحه 1-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم ایثاری¹؛ علیرضا شجاعی زند^{* 2}

¹گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

²گروه جامعه شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

چکیده

پژوهش حاضر با هدف واکاوی مناسبات میان سیاست­های شهری و زیست غیررسمی زباله‌گردی در شهر تهران انجام شده است. روش این پژوهش مطالعه موردی است و از مشاهده و مصاحبه نیمه­ساختاریافته در کنار تحلیل اسناد استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد سیاست‌های شهری در بخش بازنمایی فضای شهری بر محوریت گفتمان­های توسعه، مدرنیستی، زیباسازی و بهبود انتظام بصری قرار دارد. همچنین بازنمایی زیست زباله­گردی براساس دو الگوی جرم­انگارانه و آسیب­شناختی صورت می­گیرد. در زمینه کردارهای فضایی، سیاست­های سازماندهی در قالب سیاست­های انضباط­بخشی و حذفی عمل می­کند. سیاست­های انضباط‌بخشی شامل سیاست زمان­مندی، مکان­مندی، گزینش- نظارت و بهنجارسازی است. این سیاست­ها از خلال حاکمیت مرزی و حرکت مداوم حکمروایی شهری میان عرصه رسمی و غیررسمی عمل می­کند و در صورت تخطی زباله­گردها به سیاست­های تنبیهی تغییر جهت می‌دهد. سیاست­های حذفی نیز در هنگام ائتلاف میان سازمان­های درگیر در حکمروایی شهری و نیز در مواقع شکست ائتلاف میان بخش عمومی و خصوصی رخ می­دهد. کردارهای فضایی با هدف کسب سود، تامین اقتدار و بازسازی مشروعیت سازمانیِ از دست­رفته برای حکمروایی شهری عمل می­کند. در مقابل این سیاست­ها، کارگران زباله­گرد الگوهایی از مقاومت­های نهان و آشکار را در فضاهای زیست خود با هدف مشروعیت­زدایی از منابع اعمال قدرت و به رسمیت‌شناسی خود به کار می­گیرند.

کلیدواژه‌ها

زباله گردی؛ زیست غیررسمی؛ سیاست های شهری؛ کردارهای فضایی؛ مقاومت

مراجع

- اسکات، جیمز سی. (1396). سلطه و هنر مقاومت: روایت­های نهانی. ترجمه: افشین خاکباز، نشر مرکز.

- اشمیت، کریستیان (1396). هانری لفور، حق به شهر، و جریان غالب شهری جدید، در کتاب: شهرها برای مردم نه برای سوداگری، نظریه شهری انتقادی و حق به شهر، ترجمه: محمود عبدالله زاده، دفتر پژوهش­های فرهنگی.

- افراخته، حسن، حجی­پور، محمد (1396). اقتصاد زباله­ای در روستاهای پیراشهری جنوب تهران، فصلنامه اقتصاد، فضا و توسعه روستایی، سال ششم، شماره 4، 47- 72.

- انجمن حمایت از حقوق کودکان (1398). یغمای کودکی، پژوهشی در باب شناخت، پیش‌گیری و کنترل پدیده زباله­گردی کودکان در تهران.

- ایثاری، مریم، شجاعی­زند، علیرضا (1398). زمینه­ها و فرایندهای شکل­گیری زیست غیررسمی زباله­گردی: مطالعه موردی کارگران افغانستانی در تهران. بررسی مسائل اجتماعی ایران، دوره دهم، شماره اول، 63- 95.

- برمن، مارشال (1386). تجربه مدرنیته. ترجمه: مراد فرهادپور. تهران: طرح نو.

- بیات، آصف (1393). سیاست­های خیابانی، جنبش تهیدستان در ایران، مترجم: اسدالله نبوی چاشمی. تهران: پردیس دانش.

- پروین، ستار (1398). آسیب­شناسی پدیده زباله­گردی در شهر تهران. طرح پژوهشی مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.

- تهران در رتبه­بندی جهانی کلان­شهرها (مطالعات تطبیقی شاخص­های جهانی)، اسناد پشتیبان برنامه سوم توسعه شهر تهران (1397). شهرداری تهران، معاونت برنامه­ریزی، توسعه شهری و امور شورا.

- رونبرگر، کلاوس (1394). هانری لوفور و زندگی روزمره؛ در جستجوی ممکن. در کتاب: فضا، تفاوت، زندگی روزمره: خوانش هانری لوفور. ویراستاران: کانیشکا گونواردنا و دیگران. مترجمان: افشین خاکباز و محمد فاضلی. تهران: انتشارات تیسا.

- ژلنیتس، آندری (1395). تولید فضای هانری لوفور. در کتاب: درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور، گردآوری و ترجمه: آیدین ترکمه. انتشارات تیسا.

- ژلنیتس، آندری (1396). فضا و نظریه اجتماعی. ترجمه آیدین ترکمه. انتشارات علمی و فرهنگی.

- ژیژک، اسلاوی (1389). خشونت، پنج نگاه زیرچشمی، ترجمه: علی­رضا پاک­نهاد، تهران: نشر نی.

- سالاروند، سپیده (1396). مردم­نگاری کودکان کارگر مهاجر افغانستانی به تهران. پایان­نامه کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشگاه علم و فرهنگ.

- صدیقی، بهرنگ (1397). شهر زیبا. نشریهتزرو، شماره ۵.

- ظهیری­نیا، مصطفی، هادی، سیما (1395). مطالعه کیفی دلایل و زمینه­های زباله­گردی در زاهدان. جامعه­پژوهی ­فرهنگی، سال هفتم، شماره سوم، 43- 67.

- فوکو، میشل (1378). مراقبت و تنبیه، تولد زندان. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.

- کریمی، خالد (1398). مطالعه چرخه غیررسمی اقتصادی و اجتماعی جمع­آوری و بازیافت زباله در شهر تهران، مورد مطالعه: منطقه 18 شهرداری تهران. طرح پژوهشی مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.

- مدنی­پور، علی (1381). تهران: ظهور یک کلان­شهر، ترجمه حمید زرآزوند. تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.

- Adama, O. (2014). Marginalisation and integration within the informal urban economy: the case of child waste pickers in Kaduna, Nigeria. International Development Planning Review, 36(2), 155–180.

- Agamben, G. (1998). Homo Sacer: Sovereign power and bare life. CA: Stanford University press.

- Gillham, B. (2000). Case Study Research Methods, Series: Continuum Research Methods, Publisher: Continuum.

- Hartmann, C. (2017). Waste picker livelihoods and inclusive neoliberal municipal solid waste management policies: The case of the La Chureca garbage dump site in Managua, Nicaragua.Waste Management, 1-13.

- Lefebvre, Henri (1991). The production of space, Oxford: Blackwell.

- Nzeadibe, T. C. & Ajaero, C. K. (2010). Informal Waste Recycling and Urban Governance in Nigeria: Some Experiences and Policy Implications. In: Handbook of Environmental Policy, Edited by J. Meijer & A. Berg, Nova Science Publishers, Inc. New York.

- Swanson, K. (2007). Revanchist urbanism heads south: The regulation of Indigenous beggars and street vendors in Ecuador. Antipode, 39(4): 710–728.

- Tevera, D. S.(1994). Dump scavenging in Gaborone, Botswana: anachronism or refuge occupation of the poor? Geografiska Annaler Series B, Human Geography, 76 (1) 21-32.

- Waquant, L (2010). Crafting the neoliberal state: workfare, prisonfare, and social insecurity’, Sociological Forum, 25(2): 197–220.

- Woodside, A. G. (2010). Case Study Research: Theory, Methods and Practice. Emerald Group Publishing Limited.