جایگاه آموزه قرآنی ولایت در تفاسیر مفسران مدرسه تفسیری فارس

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 11، شماره 42، تیر 1399، صفحه 291-314   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهره معارف¹؛ علی راد²

¹دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث قم

²دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

بدیهی است که آموزه قرآنی ولایت، یکی از عوامل نجاتبخش و هدایت‌آفرین در طول تاریخ بوده است. با کاوش در بستر تاریخی به پهنای 15 قرن، موفق به شناسایی بیش از 110 مفسر، و281 اثر تفسیری ریز و درشت از مدرسه تفسیری فارس شدیم. از بین این آثار، 82 اثر متعلق به تفاسیر موضوعی است و از بین این موضوعات، 11 مورد، اختصاص به آموزه قرآنی "ولایت" دارد، که در قالب عناوین مختلف چشم­نوازی می‌نماید. رهیافت پژوهش آن است که مفسران مدرسه تفسیری فارس، از دیرباز به آموزه قرآنی ناب ولایت، اهتمام ویژه­ای داشته­اند، و خلق آثار تفسیری در این موضوع، مبین این مطلب است. پیدایش اولین اثر در حوزه تفسیر موضوعی و انتخاب موضوع ناب "ولایت" به عنوان نخستین موضوع انتخابی، دو اتفاق مبارک و هم‌زمان در مدرسه تفسیری فارس در قرن چهارم می‌باشد. بیش‌ترین آثار با عنوان «ما نزل من القرآن فی شأن امیر المؤمنین علی» نشان از پیوند و حب عمیق قلبی مفسران این خطه با امام علی(ع) است. مفسران این مدرسه از قرون اولیه تا کنون به خوبی دریافته­اند که تبیین آموزه ناب ولایت، بدون نام مولا علی(ع) ممکن نیست.

کلیدواژه‌ها

ولایت؛ تفاسیر موضوعی؛ مفسران؛ مدرسه تفسیری فارس

مراجع

قرآن کریم.

ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی. 1379ق، مناقب آل أبی طالب، چهار جلدی، قم: ناشر علامه.

ایازی، سید محمدعلی. 1381ش، سیر تطور تفاسیر شیعه، چاپ سوم، رشت: کتاب مبین.

ثامنی، عبدالمجید. 1391ش، بررسی گوشه‌هایی از زندگانی مرحوم آیت ‌الله العظمی آقا شیخ محمدرضا ثامنی شیرازی، چاپ اول، شیراز: انتشارات نوید.

الحسکانی، الحاکم. 1411ق، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، به کوشش محمدباقر محمودی، تهران: موسسة الطبع والنشر.

الحسینی المیلانی، السید علی. بی تا، نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار، جلد 8، نسخه غیر مصححة، بی جا.

حسینی فسائی، میرزا حسن. 1367ش، فارسنامه ناصری، تصحیح و تحشیه از منصور رستگار فسائی، دو جلد، تهران: امیرکبیر.

دهخدا، علی‌اکبر. 1377ش، لغتنامه دهخدا، چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

ذهبی شیرازی، آقا محمد هاشم. 1382ش، مناهل التحقیق، تصحیح و شرح: دکتر محمد یوسف نیری، چاپ اول، شیراز: انتشارات دریای نور.

شهیدی صالحی، عبدالحسین. 1381ش، تفسیر و تفاسیر شیعه، قزوین: حدیث امروز.

الصدر، السید حسن. 1406ق، تکملة أمل الآمل، تحقیق: السید احمد الحسینی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.

عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم. 1376- 1371ش، طبقات مفسران شیعه، تک جلدی، قم: دفتر نشر نوید اسلام.

کاکایی، قاسم. 1374ش، خدا محوری، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت.

کحاله، عمر رضا. بی تا. معجم المؤلفین، 13 جلدی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

معرفت، محمد هادی. 1379ش، تفسیر و مفسران، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.

مفید شیرازی، شیخ محمد. بی تا، الأربعین فی إثبات إمامة أمیر المؤمنین، تحقیق محمد برکت، بی جا: کتابخانه فقاهت.

موسوی بجنوردی، محمدکاظم. 1393ش، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 15، چاپ اول، تهران: مرکز دائرة ‌المعارف بزرگ اسلامی.

میر، محمدتقی. 1368ش، بزرگان نامی پارس، چاپ اول، دو جلدی، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

نجابت شیرازی، حسن علی. 1357ش، بصائر یا قرآن و اهل بیت علیهم السلام، ترجمه شواهد التنزیل (عبیدالله بن عبدالله حسکانی)، شیراز: سید فخر الدین‌ کسا‌ئی.

نصیری، محمدرضا. 1384ش، اثر آفرینان، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

النقوی، السید حامد. 1405ق، خلاصة عبقات الأنوار، ج 8، بی جا: بی نا.

النمازی الشاهرودی، علی. بی تا، مستدرک سفینة البحار، الجزء العاشر، تحقیق وتصحیح: حسن بن علی النمازی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.

 

سایت‌های اینترنتی

جزایری شیرازی، محمدمؤمن. نسخه خطی «مشرق السعدین و شرح حدیث من عرف نفسه»، مصحح علی صدرایی خویی، 1392. پایگاه خبری نسخ خطی

http://manuscripts.ir/fa/%D9%    

سایت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

www.makarem.ir

 

مقالات

انصاری قمی، حسن. 1381ش، «تحقیقی درباره تفسیری روایی از مؤلفی کرامی»، نشر دانش، ش 104، صص25-27.

بوترابی، خدیجه. 1382ش، «تاریخ عالمان و فقیهان فارس(دوره‌های صفویه، افشاریه و قاجاریه)»، وقف میراث جاویدان، شماره 41 و 42، صص 65-79.

رحیمی، مرتضی. بهار و تابستان 1388ش، «مفسران خطه فارس 1»، مجله کوثر، ش 31، صص 49-60.

محمدی، محسن. بهار 1394ش، «جریان شناسی علمی و دینی در هند؛ علما و اندیشمندان شیعه در منطقه»، پژوهش­های منطقه‌ای، شماره 7، صص 105-158.

وثوقی، محمد باقر. پاییز و زمستان 1370ش، «قیام آیت‌الله سید عبدالحسین لاری»، مجله گنجینه اسناد، شماره 3 و 4، صص 148 -154.