فراغت زنان در کلان‌شهرها؛ تبیین مسائل اوقات فراغت زنان متأهل شهر تهران

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 5، دوره 10، شماره 34، خرداد 1399، صفحه 123-150   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نادر جعفری هفت خوانی^{* 1}؛ صدیقه رضانیا²؛ مرجان صفاری³

¹گروه مدیریت بازرگانی دانشگاه امام صادقعلیه‌السلام (نویسنده مسئول)

²گروه جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس

³گروه علوم ورزشی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

اوقات فراغت فرصتی برای انتقال فرهنگ، تقویت انسجام و نشاط اجتماعی است؛ با این حال، واقعیت مصرف اوقات فراغتِ زنان در شهرها و به‌ویژه کلان‌شهر تهران حاکی از سهم بسیار کمتر زنان در اوقات فراغت نسبت به مردان و محدودیت جدی امکانات تفریحی، ورزشی و فراغتی آنان است. در پژوهش حاضر به مسائل اوقات فراغت زنان متأهل ساکن شهر تهران پرداخته شده و این مهم از طریق گردآوری داده‌ها به روش کیفی و با اتخاذ تکنیک مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته، انجام پذیرفته است. یافته‌های پژوهش، از خلال مصاحبه با 23 متخصص شامل سیاستگذاران، مدیران اجرایی و اساتید دانشگاه بدست آمده است. برای تحلیل داده‌ها از تحلیل مضمون استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، دو دسته مسائل درون‌حاکمیتی و برون‌حاکمیتی، مسائل فراغتی زنان متأهل شهر تهران را تشکیل می‌دهند. مسائل درون حاکمیتی شامل «حاشیه‌ای شدن»، «فقدان نگاه ویژه به زن»، «بی‌تفاوتی»، «سیاست‌های نمایشی» و «خلأ مدیریتی» است. «محدودیت»، «غلبه مصرف»، «انباشت فراغت» و «پروژه نمایشی بدن» مسائل برون‌حاکمیتی هستند. به‌علاوه، مسائل اوقات فراغت زنان متأهل شهر تهران دارای ریشه فرهنگی و ناشی از «کم‌توجهی و کژفهمی فرهنگی» نسبت به «زن» و «اوقات فراغت» است.

کلیدواژه‌ها

اوقات فراغت؛ مسائل اوقات فراغت؛ زنان؛ شهر تهران؛ سیاست‌گذاری فرهنگی

مراجع

- ابراهیمی، قربانعلی؛ مسلمی‌پطرودی، رقیه. (1390). اوقات فراغت، سرمایه فرهنگی و زنان (مطالعه‌ی موردی زنان شهرستان جویبار). زن در توسعه و سیاست. دوره 9، شماره 4. ص 73-91.

- اداره‌کل امور بانوان شهرداری تهران. (1396). دستورالعمل ایجاد و بهره‌برداری مجموعه‌های شهربانو.

- اشتریان، کیومرث. (1391). ﻣﻘﺪﻣﻪ‌ای ﺑﺮ روش ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاری ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ. تهران: جامعه‌شناسان.

- جمشیدی‌ها، غلامرضا و شهرام پرستش. (۱۳۸۶). دیالکتیک منش و میدان در نظریه عمل پییر بوردیو. نامه علوم اجتماعی، ش ۳۰، ص 67 – 87.

- حبیب‌پور‌گتابی، کرم؛ نازک‌تبار، حسین؛ فرج‌تبار، رضا. (1391). مقایسه مصرف فراغت در بین زنان شاغل و خانه‌دار در شهر ساری. مطالعات راهبردی زنان، دوره 15، شماره 58، ص 163-190.

- خواجه‌نوری، بیژن؛ مقدس، علی‌اصغر. (۱۳۸۷). بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر میزان گذران اوقات فراغت؛ مورد مطالعه: دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان آباده. پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، دوره 8، شماره 2، ص 155 – 133.

- دانایی‌فرد، حسن؛ الوانی، سیدمهدی؛ آذر، عادل. (1383). روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: نشر صفا.

- ذکایی، محمدسعید. (1391). فراغت، مصرف و جامعه: گفتارهایی انتقادی. چاپ دوم، تهران: تیسا.

- روجک، کریس. (1395). نظریه فراغت: اصول و تجربه‌ها. ترجمه عباس مخبر، تهران: تیسا.

- سازمان اداری و استخدامی کشور. (1396). دستورالعمل اجرایی نحوه انتخاب و انتصاب مدیران حرفه‌ای. قابل دسترس در https://www.aro.gov.ir

- سعیدی‌سمیع، معصومه. (1395). بررسی میزان رضایت‌مندی زنان تهرانی از نحوه گذران اوقات فراغت خود با تأکید بر فعالیت بدنی. پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.

- سفیری، خدیجه؛ مدیری، فاطمه. (1389). تفاوت‌های جنسیتی در اوقات فراغت. تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، شماره 4/59.

- شرف‌الدین، سیدحسین. (1394). سبک اهل‌بیت (ع) در تفریحات و اوقات فراغت. مطالعات اسلام و روان‌شناسی. دوره 9، شماره 16، ص 27-54.

- شورای اسلامی شهر تهران. (1393). برنامه پنج‌ساله دوم توسعه شهر تهران (1393-1397). قابل دسترس در http://laws.tehran.ir

- شورای اسلامی شهر تهران. (1398). برنامه پنج‌ساله سوم توسعه شهر تهران (1398-1402). قابل دسترس در http://laws.tehran.ir

- شورای فرهنگی اجتماعی زنان شورایعالی انقلاب فرهنگی. (1376). سیاست‌های فرهنگی- اجتماعی ورزش زنان کشور. قابل دسترس در https://sccr.ir

- شورایعالی انقلاب فرهنگی. (1381). سیاست‌های بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران. قابل دسترس در https://sccr.ir

- صادقی، رسول؛ بلالی، اسماعیل؛ محمدپور، احمد. (1389). نابرابری اجتماعی در حوزه فراغت. رفاه اجتماعی، دوره 10، شماره 39، ص 357-389.

- علمدار، فاطمه‌سادات؛ جوادی یگانه، محمدرضا؛ رحمانی، جبار. (1397). فرایند خلق بی‌تفاوتی اجتماعی در بافت تعاملی ایرانیان.‎ بررسی مسایل اجتماعی ایران (نامه علوم اجتماعی)، دوره 9 شماره 1، ص 165-190.

- فرهودی، رحمت‌الله؛ حبیبی، لیلا؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ جعفری‌مهرآبادی، مریم؛ سالاروندیان، فاطمه. (1390). فضاهای ویژه و مشارکت زنان در فعالیت‌های فراغتی. مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 6، شماره 15، صص 85-110.

- فکوهی، ناصر. (۱۳۸۴). پی‌یر بوردیو: پرسمان دانش و روشنفکری. مجله علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 1، ص 161-141.

- کوزر، لیوئیس. (1387). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه محسن ثلاثی، چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات علمی.

- مرکز آمار ایران (1395). طرح آمارگیری گذران وقت نقاط شهری کشور 1393-1394. تهران: مرکز آمار ایران، قابل دسترس در https://www.amar.org.ir

- مشبکی، اصغر؛ خادمی، علی اکبر. (1387). بررسی آسیب‌شناسانه سیاست‌ها و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی ایران بعد از انقلاب اسلامی. نامه پژوهش فرهنگی، شماره 14، ص 133-178.

- ملک‌محمدی، حمیدرضا. (1395). مبانی و اصول سیاستگذاری عمومی. تهران: سمت.

- موسوی‌راد، سیده‌طاهره؛ فراهانی، ابوالفضل؛ بیات، پریوش. (1395). اولویت‌بندی موانع مدیریت زنان در ورزش به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP). پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزش. دوره 5، شماره 17. ص 111-119.

- موسی‌پورمیاندهی، پری؛ سیده‌فاطمه، مولوی؛ مرتضی، یحیی‌پور. (۱۳۹۶). بررسی عوامل موثر در نحوه گذران اوقات فراغت زنان در شهر رشت. کنگره ملی مدیریت و برنامه‌ریزی شهری نوین. تهران.

- هریس، دوید. (1391). مفاهیم کلیدی در مطالعات فراغت. ترجمه محمد سعید ذکایی و سنا چاوشیان، تهران: تیسا.

- هیأت وزیران. (1376). تشکیل شورایعالی ورزش کارمندان دولت. قابل دسترس در https://msy.gov.ir

- هیوود، لس؛ کیو، فرانسیس؛ براهام، پیتر؛ اسپینک، جان؛ کاپنرهارست، جان؛ هنری، یان. (1393). اوقات فراغت. ترجمه محمد احسانی. تهران: بامداد کتاب.

- Agyar, E. (2014). Contribution of perceived freedom and leisure satisfaction to life satisfaction in a sample of Turkish women. Social indicators research, 116(1), 1-15.

- Arab-Moghaddam, N., Henderson, K. A., & Sheikholeslami, R. (2007). Women's leisure and constraints to participation: Iranian perspectives. Journal of leisure research, 39(1), 109-126.

- Arai, S. M., & Pedlar, A. M. (1997). Building communities through leisure: Citizen participation in a healthy communities initiative. Journal of leisure Research, 29(2), 167-182.

- Attride-Stirling, J. (2001). Thematic networks: an analytic tool for qualitative research. Qualitative research, 1(3), 385-405.

- Bittman, M., & Wajcman, J. (2000). The rush hour: The character of leisure time and gender equity. Social forces, 79(1), 165-189.

- Brajša-Žganec, A., Merkaš, M., & Šverko, I. (2011). Quality of life and leisure activities: How do leisure activities contribute to subjective well-being?. Social Indicators Research, 102(1), 81-91.

- Charmes, J., 2015. Time Use across the World: Findings of a World Compilation of Time-Use Surveys. Background paper for Human Development Report.

- Chun Tie, Y., Birks, M., & Francis, K. (2019). Grounded theory research: A design framework for novice researchers. SAGE open medicine, 7, 2050312118822927.

- Cordes, K. A. (2013). Applications in recreation and leisure: for today and the future (No. Ed. 4). Sagamore Publishing LLC. ISBN 978-1-57167-701-3.

- Denzin, N. K. (2017). The research act: A theoretical introduction to sociological methods. Transaction publishers.

- Dunn, W. N. (2015). Public policy analysis. Routledge.

- Gajewska, P., & Piskrzyńska, K. (2017). Leisure Time Management. In Forum Scientiae Oeconomia, 5(1), pp.57-69.

- Harrington, M., Dawson, D., & Bolla, P. (1992). Objective and subjective constraints on women's enjoyment of leisure. Loisir et société/Society and Leisure, 15(1), 203-221.

- Henry, I.P., (2001). Political Ideology and Central Government Leisure Policy. In The Politics of Leisure Policy (pp. 26-59). Second Edition, Palgrave Macmillan,.London.

- Jaumot-Pascual, N., Monteagudo, M. J., Kleiber, D. A., & Cuenca, J. (2016). Gender differences in meaningful leisure following major later life events. Journal of Leisure Research, 48(1), 83-103.

- Karla A. Henderson، Jacquelyn Presly، M. Deborah Bialeschki. (2004). Theory in Recreation and Leisure Research: Reflections from the Editors. Taylor & Francis, 411 - 425.

- Kay, Tess, 2000. Leisure, gender and family: The influence of social policy. Leisure Studies, 19(4), 247-265.

- Kelly, John R. (2012). Leisure. Sagamore Pub. LLC. ISBN ebook: 978-1-57167-645-0.

- Keshkar, S., Ehsani, M., Koozechian, H., Ghasemi, H., & Mohammedi, S. (2012). Examining the hierarchical model of leisure constraints among women in Tehran regarding sports participation. Int. J. Sport Stud, 2(11), 563.

- Khairrussalleh, N., & Hussain, N. (2017). Women’s pattern of use at two recreational parks in Klang Valley, Malaysia. Alam Cipta, 10(2), 18-25.

- Kuentzel, W. F. (2000). Self-identity, modernity, and the rational actor in leisure research. Journal of Leisure Research, 32(1), 87-92.

- Lapa, T. Y. (2013). Life satisfaction, leisure satisfaction and perceived freedom of park recreation participants. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 93, 1985-1993.

- Lobo, F. (1999). The leisure and work occupations of young people: A review. Journal of occupational science, 6(1), 27-33.

- Mattingly, M. J., & Bianchi, S. M. (2003). Gender differences in the quantity and quality of free time: The US experience. Social forces, 81(3), 999-1030.

- Mi-Hye, C. (2006). Gender, leisure and time constraint: employed men and women’s experience. Journal of Asian Sociology, 35(1), 83-105.

- Office for National Statistics (2017). Leisure time in the UK: 2015, Retrieved from

- Okumdi, M. C., & Asiazobor, E. F. (2011). Leisure Perception and Participation among Professional Women in Ile-Ife of Southwestern Nigeria. African Research Review, 5(3).

- Shaw, S. M. (1994). Gender, leisure, and constraint: Towards a framework for the analysis of women's leisure. Journal of leisure research, 26(1), 8-22.

- Sirianni, C. & C. Negrey. )2000( Working Time as Gendered Time. Feminist Economics, 6(1): 59-76.

- Suto, M. J. (2013). Leisure participation and well-being of immigrant women in Canada. Journal of Occupational Science, 20(1), 48-61.

- Thrane, C. (2000). Men, women, and leisure time: Scandinavian evidence of gender inequality. Leisure Sciences, 22(2), 109-122.

- Trigg, A. B. (2001). Veblen, Bourdieu, and conspicuous consumption. Journal of economic issues, 35(1), 99-115.

- Turner, J. H. (2012). Theoretical principles of sociology, Volume 3: Mesodynamics (Vol. 3). Springer Science & Business Media.

- Yoder, D. G. (2006). Leisure and recreation for individuals in society. Introduction to recreation and leisure, 51-64.