فرصت‌ها، تهدیدها و راهکارهای پیش روی دیپلماسی‌ انرژی جمهوری اسلامی ایران دربستر اقتصاد سیاسی منطقه‌ای(2019-2003)

فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

دوره 11، شماره 41، اسفند 1398، صفحه 79-95   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pir.2020.675104

نویسندگان

رضا شهنازی زاده¹؛ گارینه کشیشیان سیرکی^{* 2}؛ حسن خداوردی³؛ محمد رضا دهشیری⁴

¹گروه آموزشی روابط بین الملل، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد بین الملل کیش، جزیره کیش، ایران

²دپارتمان علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

³گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران

⁴عضو هیات علمی دانشکده روابط بین الملل، وزارت امور خارجه ایران

چکیده

دربستر دیپلماسی منطقه‌ای، حوزه‌ی انرژی از اهمیت ویژه‌ای برای جمهوری‌اسلامی برخورداراست، به‌این دلیل‌که اقتصاد سیاسی منطقه‌ای بر انرژی مبتنی است. دراین میان، کشورهای منطقه، خصوصاً قدرت‌های دارای انرژی چون ایران، عربستان و امارات‌متحده‌ی‌عربی به‌انحای مختلف با اهمیت انرژی درحوزه‌ی دیپلماسی خود مواجه هستند، و گاهاً این نوع دیپلماسی به شکل پیشران عمل می‌نماید. در این میان سئوال اصلی مقاله این است که «راه‌کارهای پیش‌روی جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌ی دیپلماسی انرژی در بستر اقتصاد سیاسی منطقه‌ای با تمرکز بر تهدیدها و فرصت‌های بارشده بر مناسبات آن با عربستان و امارات کدامند؟» که‌با این فرضیه پاسخ داده شده است که «پیامدهای نگاه امنیتی‌سازی ایران با عربستان و امارات به موضوع دیپلماسی‌انرژی، زمینه‌ساز ایجاد روندهایی نامتوازن از بارشدن حجمی از وضعیت‌های تقابلی و تهدیدهای گسترده برموقعیت‌های تعاملی و فرصت‌های محدود در حوزه‌ی‌دیپلماسی‌انرژی در بستر اقتصاد سیاسی منطقه‌ای بوده است». حاصل آنکه جمهوری اسلامی با لایه‌هایی از تهدید و فرصت در این بستر مواجه است، که نتیجه‌ی آن غلبه‌ی رویکرد تقابلی برمشی تعاملی آن‌در روابط با عربستان و امارات درسطح منطقه به‌علت پی‌گیری رفتار امنیتی‌سازی از سوی این‌دو کشور علیه ایران بوده است. دراین مقاله از روش پژوهش توصیفی مورد محور با مراجعه به آثار و منابع دسته اول کتابخانه‌ای بهره‌گیری شده است.

کلیدواژه‌ها

دیپلماسی؛ انرژی؛ دیپلماسی انرژی؛ خاورمیانه؛ امنیتی‌سازی

مراجع

 ابریشمی، حمید؛ بهرادمهر، نفیسه؛ طهماسبی، نرگس (زمستان 1397)، «ارزش‌گذاری قراردادهای سوآپ نفت‌خام ایران با کشورهای حاشیه دریای خزر با رویکرد مشتقات مالی»، مجله تحقیقات اقتصادی، دورة 53، شمارة 4، شمارة پیاپی 125.

آدمی، علی؛ نظریان، ابوذر (1394)، «بررسی جایگاه انرژی دریای مازندران و خطوط انتقال آن بر امنیت ملی ایران»، فصلنامة تخصصی علمی ترویجی فرآیند نو، شمارة 52. 

پوراحمدی، حسین (1388)، «دیپلماسی انرژی و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران»، دوفصلنامة علمی دانش سیاسی، دورة 5، شمارة 2، شمارة پیاپی 10. 

حاجی‌یوسفی، امیرمحمد (1384)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در پرتو تحولات منطقه‌ای 1991 2001، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

عالیشاهی، عبدالرضا؛ سالاروند، معصومه (1395)، «بررسی تطبیقی دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از سال 2001 تا 2016»، مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس، دورة 3، شمارة 9. 

عبدالله خانی، علی (1385)، «بررسی و نقد نظریه امنیتی ساختن»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نهم، شمارة سوم. 

قهرمان‌پور، رحمن (1397)، «انرژی؛ پل استراتژیک تهران-آنکارا»، مجلة دیپلماسی انرژی، شمارة یازدهم. 

کوزهگر کالجی، ولی؛ داداندیش، پروین (1389)، «بررسی انتقادی نظریة مجموعه امنیتی منطقهای با استفاده از محیط امنیتی منطقه قفقاز جنوبی»، فصلنامه راهبرد، شمارة 56. 

مادسن، جولیان (1386)، جایگاه ایران در محاسبات استراتژیک چین، ترجمة علی حسین‌زاده، تهران: مرکز پژوهش‌های خلیج فارس.

مجلة دیپلماسی انرژی (آبان 1397)، گفتوگو با فریدون برکشلی؛ رئیس گروه مطالعات انرژی وین، مجلة دیپلماسی انرژی، شمارة یازدهم. 

معین، محمد (1375)، فرهنگ فارسی، ذیل واژه، تهران. 

مورگنتا، هانس، جی (1374)، سیاست میان ملت‌ها، ترجمة حمیرا مشیرزاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی. 

هاشمی، فاطمه (1390)، «امنیت پایدار در خلیج فارس: موانع و ساز و کارها»،‌ فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هفتم، شمارة اول.

رادیو فردا (22 بهمن 1397)، تلاش جدید دولت ایران برای دادوستد پایاپای با هدف فرار از تحریم، قابل دسترس در: https://www.radiofarda.com/a/iran-ministry-barter-rule/29765358.html

. قاسمی، سپیده (3 مهر 1397)، معاملة پایاپای بهجای معامله با دلار، خبرگزاری اقتصاد آنلاین، قابل دستر در: https://www.eghtesadonline.com/305281

. دیپلماسی ایرانی (30 مرداد 1391)، 16 راه ایران برای دورزدن تحریمها، قابل دسترس در: http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1905713/16

Aljazeera (2019), Saudi oil attack: All the latest updates. At: https://www. aljazeera. com/news /2019/09/saudi-oil-attacks-latest-updates 190916 028 0 0 9 73.html

Annex, D. (2019), Financial Industry Business Ontology, Derivatives, EDM Council, Inc, Object Management Group.

Barzegar, K. (2007). Iran, new Iraq and the Persian Gulf political-security architecture. The Iranian Journal of International Affairs Vol. XX, (1), 08.

Barry, B. (1991). People, states and fear: An agenda for international security studies in the post-Cold War era. Dorchester: Pearson-Longman.

Bethan, Mc., K. (2020), Clashing UAE and Saudi interests are keeping the Yemen conflict alive, The Guardian. At: https://www.theguardian.com/world/2020/mar/26/clashing-uae-and-saudi-interests-are-keeping-the-yemen-conflict-alive

Buzan, B., Buzan, B. G., W'ver, O., Waever, O., & Buzan, O. W. B. (2003). Regions and powers: the structure of international security (No. 91). Cambridge University Press.

Calder, S. (2020). Is Dubai Safe? Latest travel advice for Middle East as Iran tensions escalate, Independent. At: https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/dubai-travel-advice-uae-iran-safe-travel-risk-foreign-office-abu-dhabi-a9270996.html

Cafiero, G., & Karasik, T. (2017). Kuwait, Oman, and the Qatar crisis. Middle East Institute, http://www. mei. edu/content/article/kuwait-oman-and-qatar-crisis (28.05. 2018).

Chatterjee, S., & Mukherjee, M. Cambridge Forecast Group Blog.

DiPaola, A. (2019), Saudi Aramco Says Damage from Drone Attacks That Plunged World Oil Market Into Chaos Is Already Fixed, Fortune. At: https://fortune.com/2019/10/14/saudi-aramco-oil-drone-attacks-damage-fixed/

Fulton, L. M., Jaffe, A., & McDonald, Z. (2019). Internal combustion engine bans and global oil use.

Gupta, M. (2010). Indian Ocean Region. In Indian Ocean Region (pp. 49-68).

Springer, New York, NY. Haaretz (2019), Explained Attack on Saudi Oil Infrastructure 'Serious Escalation' in Proxy War with Iran. At: https://www.haaretz.com/middle-east-news/attack-on-saudi-oil-infrastructure-serious-escalation-in-proxy-war-with-iran-1.7843934

Han, J., & Hakimian, H. (2019). The Regional Security Complex in the Persian Gulf: The Contours of Iran’s GCC Policy. Asian Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, 13(4), 493-508.

Hameed, S. (2020). India’s Oil Imports from the US: How Beneficial Are They?. Strategic Analysis, 1-14.

Hubbard, B. (2019). Iran’s Allies Feel the Pain of American Sanctions. The New York Times.

Haynes, S. (2019). The Strait of Hormuz Is at the Center of Iran Tensions Again. Here's How the Narrow Waterway Gained Wide Importance. Time. (https: //time.com/5632388/strait-of-Hormoz-Iran

Hinnebusch, R. (2003). The international politics of the Middle East. Manchester University Press. Hutt, R. (2016, May). Which economies are most reliant on oil? In World Economic Forum (Vol. 10).

Jordan, B. D., & Ross, S. A. (2010). Fundamentals of corporate finance. McGraw-Hill/Irwin.

Lehmann, T. C. (Ed.). (2017). The geopolitics of global energy: the new cost of plenty (pp. 1-283).

Lynne Rienner Publishers. Letzing, J. (2019), Why is the Strait of Hormuz so important? World Economic Forum. At: https://www.weforum.org/agenda/2019/07/why-is-the-strait-of-hormuz-so-important/

Miles, O. (2015). Is Saudi Arabia’s Anti-Terrorist Alliance Real?. The Guardian.

Painter, D. S. (2014). Oil and geopolitics: The oil crises of the 1970s and the cold war. Historical Social Research/Historische Sozialforschung, 186-208.

Parameswaran, P. (2020), Malaysia-Iran Relations: Rising Middle East Tensions Risk Complicating Pakatan Harapan’s Foreign Policy Balancing Act, the Diplomat. At: https://thediplomat.com/2020/01/malaysia-iran-relations-rising-middle-east-tensions-risk-complicating-pakatan-harapans-foreign-policy-balancing-act/

Rafizadeh, M. (2014). The syrian civil war: Four concentric forces of tensions. At: https://www.arabnews.com/node/1640546

Reed, St. (2020), Why Oil Prices Are Up Only Modestly Since the Suleimani Killing, The New York Times. At: https://www.nytimes.com/2020/01/07/business/energy-environment/iran-oil-soleimani.html

Reuters (2018), Iraq to export Kirkuk oil to Iran before end-January: Iraqi oil minister. At: https://www.reuters.com/article/us-iran-iraq-oil/iraq-to-export-kirkuk-oil-to-iran-before-end-january-iraqi-oil-minister-idUSKBN1EW08K

Risch, A. C., Zimmermann, S., Moser, B., Schütz, M., Hagedorn, F., Firn, J., ... & Ochoa‐Hueso, R. (2020). Global impacts of fertilization and herbivore removal on soil net nitrogen mineralization are modulated by local climate and soil properties. Global change biology, 26(12), 7173-7185.

Sanderson, D. (2020), What rising US-Iran tensions mean for residents of the UAE, The National. At: https://www.thenational.ae/uae/what-rising-us-iran-tensions-mean-for-residents-of-the-uae-1.961564

Toumi, H., & Chief, Bureau (2016), Islamic military coalition holds first meeting in Riyadh, Gulf News. From: https://gulfnews.com/world/gulf/saudi/islamic-military-coalition-holds-first-meeting-in-riyadh-1.1698994 USA

Today (2020), amid coronavirus pandemic, why is Donald Trump trying to push up fuel prices? At: https://www. usatoday.com/story/opinion/todaysdebate/2020/04/16/coro navirus-crisis-why-donald-trump-increase-oil-prices-editorials-debates/2990544001/