نقش تمثیل در بیان فلسفة برخی عبادات و مستحبات در معارف بهاء ولد

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 53-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فریبا شریفی مال امیری¹؛ مریم بلوری^{* 2}؛ شهرزاد نیازی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

تمثیل یکی از ابزارهای بلاغت در انتقال مفاهیم عقلی است. بهاء ولد در «معارف» با بهره‌گیری از این عنصر تصویرساز، توانسته نثر ساده را به نثری شاعرانه بدل کند. در این پژوهش به شیوة تحلیلی- کتابخانه‌ای به بررسی نقش تمثیل در روشن کردن فلسفة برخی از عبادات همچون نماز، روزه ...؛ و نیز برخی اذکار و مستحبات در کتاب معارف پرداخته، همین مضامین را در کتاب­هایی نظیر کشف‌المحجوب، فیه مافیه، کیمیای سعادت و مرصادالعباد هم دنبال کرده‌ایم. نتایج این بررسی نشان می­دهد مهمترین فریضه در «معارف»، نماز است که به سه بخش اذان، وضو و اذکار نماز تقسیم شده و بیشترین میزان تمثیل در نماز و آداب آن به کار رفته­است، که 7 مورد آن به نماز و اذکار، 4 مورد به وضو، و 1 مورد به اذان اختصاص دارد. پس از نماز،  نهی از منکر با هفت تمثیل در جایگاه دوم قرار دارد. حج و روزه به یک اندازه و با 3 تمثیل در مرتبة سوم هستند. فضیلت ماه رجب هم برای بهاءولد جایگاه قابل توجهی دارد که در معرفی ارزش آن، به 7 تمثیل پرداخته­است. گفتنی است تمثیل­های معارف همه بر پایة تشبیهات حسی تازه استوارند و کمتر کلیشه­ای هستند، برای همین، با تمثیل­های بهاءولد، لذت درک فرائض و واجبات برای مخاطب بیشتر می­شود، بی آنکه سعی در اجبار و تفهیم داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

معارف بهاءولد؛ تمثیل؛ عبادت و مستحبات

مراجع

قرآن کریم. (۱۳۸۳). ترجمة الهی قمشه‌ای، تهران: چاپخانه اعتماد.

1. اراکی، محمد.(1383). فرهنگ آیات فقهی قرآن کریم، تهران: انتشارات اسوه.
2. ابن بابویه، محمد بن علی.(1412ق).فضائل الاشهر الثلاثه، بیروت: دارالمجد البیضا.
3. بهاء ولد، محمد بن حسین خطیبی بلخی. (۱۳۵۲). معارف، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ دوم، تهران: طهوری.
4. خمینی، روح الله.(1368). آداب نماز، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام.
5. رازی، نجم الدین. (1374). مرصادالعباد، چ ششم، تصحیح امین ریاحی، تهران: علمی فرهنگی.
6. رامپوری، غیاث الدین محمد.(1345). غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.
7. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1364). سر نی، ج 2، تهران: انتشارات علمی.
8. زمانی، کریم. (۱۳۹۳). شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: انتشارت اطلاعات.
9. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳79). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
10. شمس قیس رازی. (۱۳۷۳). المعجم فی معاییر اشعار العجم، به کوشش سیروس شمیسا، تهران: فردوس.
11. غزالی، محمد. (1361). کیمیای سعادت، تصحیح احمد آرام، ج 1، چ چهارم، تهران: گنجینه.
12. کلینی، محمدبن یعقوب.(1386). فروغ کافی، ج 4، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامی.
13. محمد بن منور.(1385). اسرارالتوحید، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
14. مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد. (1362). فیه ما فیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ سوم، تهران: امیرکبیر.
15. مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد. (1360). مثنوی معنوی، تصحیح محمد استعلامی، ج 1، تهران: نشر قطره.
16. نراقی، ملا احمد.(۱۳۹۴). معراج السعاده، چ سوم، قم: نشر جمال.
17. هجویری، علی بن عثمان. (1358). کشف‌المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، تهران: زبان و فرهنگ ایران.