ماهیت رمز و تمثیل ادبی؛ (بررسی رساله تمثیلی فی حقیقه العشق سهروردی)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 75-90   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

علی محمد صابری^*

استادیار گروه ادبیات دانشگاه فرهنگیان.

چکیده

 این مقاله تلاش دارد رمز و تمثیل رادرادب فارسی و رساله فلسفی فی حقیقه العشق سهروردی مورد بررسی و تحلیل قراردهد. شایسته است بگوییم که آنها با یکدیگر مساوقت وجودی دارند. یعنی در اندیشه تحلیلی و تطبیقی، رساله فلسفی فوق از ادب فارسی جدانیست. و نوعی هم زبانی و همفکری و همدلی بین ادباء و فلاسفه‌ای همچون سهروردی وجود دارد. برای نائل شدن به این حقیقت ابزارهایی لازم است از قبیل تحقیق و جستجو در معنای تمثیل در ادبیات فارسی که عناصر توصیفی و اخلاقی وعرفانی فراوان دارد. در این تمثیل‌ها که شامل حکایات و قصه ها وداستانهاست، غرض و مقصود اصلی نویسنده واضح بیان نشده است. سهروردی هم ضمن توجه به این نکته در داستان تمثیلی فلسفی فی حقیقه العشق؛ موضوع مهم عشق را تحت صورت ظاهر موضوعات دیگر، رمزگونه ارائه می‌دهد. این طرزتفکر و شیوۀ اندیشه درادبیات عرفانی است که دکترین یا عقیده‌ای در لباس و صورت یک حکایت تمثیلی و ساختگی بیان می‌شود. این مقاله مشخصاً به مقولۀ تمثیل در رسالۀ فی حقیقه العشق (مونس العشاق) سهروردی می‌پردازد. و سه موضوع عشق، حسن و زیبایی و حزن را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این رساله، تمثیل به صورت مفاهیم روحانی، عرفانی، عقلانی و به زبان طبیعی و ملموس بیان شده است. همچنین شخصیت‌های بزرگ و الهی در این رساله برای بیان نکات عرفانی و اخلاقی بکار گرفته شده است تا گوینده مقصود خود را بصورت تمثیل ورازگونه بیان کند.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تمثیل؛ رمز؛ ادبیات؛ فی حقیقه العشق؛ سهروردی

مراجع

1. افلاطون، رسالۀ جمهوری، ترجمۀ فؤاد روحانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
2. ابن عربی، (1367)، کتاب التجلیات (از مجموعه رسائل)، حیدر آباد دک (بی نا)
3. پورجوادی نصرالله، (1380) اشراق و عرفان، مونس العشاق و تأثیر آن در ادب فارسی، م، تهران: رکز نشر دانشگاهی
4. پورنامداریان تقی، (بی تا)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
5. حافظ، (بی تا)، دیوان اشعار به اهتمام محمد قزوینی، تهران: زوار.
6. روزبهان بقلی شیرازی، (1966) مجموعه رسائل عبهرالعاشقین، مشرب الارواح، شرح شطحیات به تصحیح هانری کربن، انستیتو ایران و فرانسه، تهران (بی نا)
7. ریخته گران محمدرضا، مقاله حسن، حزن و عشق در مجموعه کتاب عرفان اسلام و ایران. تهران: انتشارات حقیقت
8. سلطان علیشاه گنابادی، تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده، تهران: آشنا بی تا
9. سهروردی شیخ الاشراق، مجموعه مصنفات، تصحیح هانری کربن، جلد (1 و 2 و 3) فی حقیقة العشق، تصحیح سید حسن نصر تهران: انجمن فلسفه
10. عربشاهی یزدی، (1382) رساله منظوم مونس العشاق به تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی
11. مولوی جلال الدین، (1355) دیوان شمس یا کلیات شمس، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات امیرکبیر
12. __________مثنوی معنوی، (بی تا) تصحیح نیکلسون، تهران: نشر علمی
13. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، (1339) کشف الاسرار و عدة الابرار معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: بی نا
    1. Arthur symons,The symbolist movement in literature New York1958
    2. Henry corbin.Avicenna and visionary recital. Translated by w.Trask new york1960
    3. Webester's Third Now international Dictionar