ریخت شناسی چند تمثیل حیوانی در حدیقه الحقیقه سنایی بر اساس الگوی ولادیمیر پراپ

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 91-103   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم کیانی فر^{* 1}؛ رضا اشرف زاد²؛ محمد فاضلی³

¹دانش آموخته دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، ایران

³استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، ایران

چکیده

ریخت شناسی، رویکردی نوین و ساختارگرا در مطالعه ادبیات است و باید ولادیمیر پراپ، مردم شناس روس را، آغازگر این روش علمی دانست. استفاده از تمثیل به عنوان یک صنعت بلاغی و شیوة استدلالی، روشی اساسی در ادبیات عرفانی ایران است. این رویه که از دیرباز در ادبیات ایران متداول بود از اشعار سنایی آغاز شده است. بررسی تمثیل‌های عرفانی از دید «ریخت شناسی» امکان تحلیل جامع ادبی، اجتماعی و عرفانی آن‌ها را فراهم می‌کند و فرصتی پدید می‌آورد که کاربرد تمثیل در ادبیات عرفانی با روشی کاملاً علمی مورد بررسی قرار گیرد. در پژوهش حاضر ضمن بیان و بررسی انواع تمثیل، تلاش می‌کنیم عناصرسازی آن را طبق الگوی پراپ و با روش تحلیلی و توصیفی تجزیه و تحلیل کنیم تا از این رهگذر، بیان تمثیلی سنایی را با تکیه بر خویشکاری هایی که پراپ برای عناصر داستانی معرفی می‌کند تبیین کنیم.

کلیدواژه‌ها

ریخت شناسی؛ تمثیل؛ سنایی؛ ولادیمیر پراپ

مراجع

1. بهبهانی، مرضیه (1387) تمثیل آیینه اجتماع (سیری در تمثیل‌های عرفانی در آثار عطار و مولانا) فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، زمستان، شماره 13، صص 43-76
2. بهزادی، حسین (1378). طنز و طنز پردازی در ایران، تهران: صدوق.
3. پراپ، ولادیمیر (1396). ریخت شناسی قصه‌های پریان، ترجمه فریدون بدره ای، چ چهارم، تهران: توس.
4. پورنامداریان، تقی (1375) رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی
5. تقی زاده، صفدر (1373) شکوفایی داستان کوتاه در دهه نخستین انقلاب، تهران: علمی
6. سنایی غزنوی، مجدود بن آدم (1394). حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، چ هشتم، تهران: دانشگاه تهران.
7. شفیعی کدکنی، محمد رضا (1380) صور خیال در شعر فارسی، چ هشتم، تهران: آگاه
8. ----------------- (1368) موسیقی شعر، چ دوم، تهران: آگاه
9. شمیسا، سروش (1383). انواع ادبی، چ دهم، تهران: فردوس.
10. ---------- (1374) بیان و معانی، تهران: فردوسی
11. ---------- (1376) انواع ادبی، چ هفتم، تهران فردوس
12. صمدی، علی (1395) ریخت شناسی تمثیل‌های عرفانی در اشعار سنایی، عطار و مولوی، پایان نامه دکترای تخصصی به راهنمایی عبدالله طلوعی آذر، دانشگاه ارومیه
13. مک کویین، جان (1389) تمثیل، مترجم: حسن افشار، تهران: مرکز
14. میرصادقی، جمال (1382). ادبیات داستانی، چ چهارم، تهران: انتشارات علمی، فرهنگی.
15. وحیدیان کامیار، تقی (1370). حرف‌های تازه در ادبیات فارسی، اهواز: جهاد دانشگاهی.