جایگاه و نقش اسطوره‌ها در حکمت خسروانی؛ با تأکید بر حکمت اشراقی، شاهنامه و مرصاد العباد

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 54، شهریور 1399، صفحه 401-441   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سعیده نیازی¹؛ محمدرضا زمان احمدی²؛ شاهرخ حکمت³

¹دانشجوی دکترای تخصصی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

²استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

³دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

چکیده

حکمت خسروانی منشوری بی بدیل و میراثی عظیم از آموزه‌های ایران باستان است که گستره‌ای فراگیر از حکمت و فلسفه، شعر و ادبیات و حتی عرفان و تصوف را در یک قاب به نمایش می‌گذارد. این پژوهش بر آن است تا با مقایسه آرای سه اندیشمند بزرگ ایرانی فردوسی حکیم، شیخ اشراق و نجم الدین رازی به این پرسش بنیادین پاسخ دهد که اسطوره‌های جاودان حکمت خسروانی در اندیشه‌های شیخ اشراق، «شاهنامه» فردوسی و «مرصاد العباد» نجم الدین رازی چگونه بیان شده است؟ روش انجام تحقیق حاضر مطالعه کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی و تطبیقی است. این مهم میراث هزاران ساله ایرانیان برای نهادینه سازی عشق، نور، نیکی و زیبایی است. از جمله نتایج مهم این پژوهش عبارت‌اند از اسطوره‌ها از «شاهنامه» فردوسی تا «حکمة الاشراق» سهروردی همواره حامل پیام و نشانگانی عرفانی و پهلوانی هستند و بسیاری از آن‌ها برآمده از حکمت دیرپای حکمای فهلوی است. این قهرمانان آرمانی، با پیروزی بر پلیدی‌ها و سیاهی‌ها جلوه آشکار تقابل جاویدان خیر و شر هستند.

کلیدواژه‌ها

حکمت خسروانی؛ اسطوره؛ فره ایزدی؛ سهروردی؛ سیمرغ

مراجع

یشت‌ها. گزارش ابراهیم پور داوود(به کوشش بهرام فره وشی)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

اوستا. گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه، تهران: نشر مروارید.

آموزگار، ژاله. 1386ش، زبان، فرهنگ و اسطوره،تهران: نشر معین.

امین رضوی، مهدی. 1377ش، سهروردی و مکتب اشراق،ترجمه مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.

اوشیدری، جهانگیر. 1371ش، دانشنامه مزدیسنا: واژه نامه توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز.

پناهی، مهین. 1394ش، تطور مکاتب عرفانی(مکاتب زهد، کشف و شهود و وحدت وجود)، تهران: نشر روزنه.

پورنامداریان، تقی. 1368ش، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.

خنجری، خداداد. 1388ش، بینش زرتشت،تهران: نشر پژوهنده(با همکاری ماهنامه چیستا).

داتی، ویلیام. 1392ش، اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: نشر اسطوره.

دوستخواه، جلیل. 1377ش، حماسه ایرانی، یادمانی از فراسوی هزاره‌ها، تهران: نشر آگاه.

رازی، نجم الدین. 1373ش، مرصاد العباد، به کوشش محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

رضی، هاشم. 1379ش، حکمت خسروانی، حکمت اشراق و عرفان از زرتشت تا سهروردی، تهران: نشر بهجت.

سرکاراتی، بهمن. 1385ش، سایه‌های شکارشده(مجموعه مقالات)، تهران: نشر طهوری.

سهروردی، شهاب الدین یحیی. 1372ش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق،به کوشش سیدحسن نصر، جلد سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

سهروردی، شهاب الدین یحیی. 1373ش،حکمة الاشراق،به کوشش سید جعفر سجادی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

شایگان، داریوش. 1373ش، هانری کربن، آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر فروزان.

صفا، ذبیح الله. 1352ش، حماسه سرایی در ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.

ضیایی، محسن. 1386ش، ترجمه کتیبه‌های هخامنشی: تخت جمشید، نقش رستم، پاسارگاد، بیستون، شوش به انضمام منشور کوروش، مرودشت: فاتحان راه دانش.

غضنفری، کلثوم. 1393ش، بن‌مایه‌های دینی ایران باستان در شاهنامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386ش، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرة المعارف اسلامی.

کربن، هانری. 1382ش، روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان، تهران: انتشارات مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.

کربن، هانری. 1384ش، بن‌مایه‌های آیین زرتشت در اندیشه سهروردی، ترجمه محمود بهفروزی، تهران: نشر جامی.

کزازی، جلال الدین. 1386ش، در آسمان جان،تهران: نشر معین.

معین، محمد. 1388ش، مزدیسنا و ادب پارسی، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.

ندوشن، محمد علی اسلامی. 1385ش، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، چاپ اول، تهران: نگاران شهر.

نوربخش، سیما. 1394ش، نور در حکمت سهروردی، تهران: نشر هرمس.

 

مقالات

آقاصفری، مهسا. 1392ش، «بن‌مایه‌های حکمت خسروانی در تصوف سده‌های چهارم و پنجم هجری»، پایان نامه ارشد دانشگاه تربیت معلم.

حیدر نیای راد، زهره و علیرضا شعبانلو. 1396ش، «تحلیل اسطوره سیمرغ در شاهنامه فردوسی»،کهن نامه ادب پارسی، شماره 23، صص105- 130.

شکی، منصور. 1372ش، «درست دینان»، مجله معارف، دوره دهم، شماره یکم،‌ صص112-127.

ظفرنوایی، خسرو. 1396ش، «بررسی تحلیلی نقش و جایگاه برخی از اصطلاحات ایرانی-زرتشتی در فلسفه سهروردی»،فصلنامه فلسفی شناخت، شماره هفتاد و شش، صص109-125.

قائمی، فرزاد. 1391ش، «از رپیهوین تا سیاوش»،مجله جستارهای ادبی، شماره صد و هفتاد و نه، صص61-86.

قائمی، فرزاد. 1392ش، «بررسی تحلیلی نخستین مصراع شاهنامه، در مطابقت با باورهای فلسفی باستان و حکمت خسروانی»،مجله جستارهای ادبی، شماره صد و هشتاد، صص1-26.

مارزولف، هاینریش. 1385ش، «شاهنامه و هویت ایرانی»،ماهنامه حافظ، شماره بیست و هفتم، صص43-49.

نادری، سیامک. 1387ش، «شباهت اساطیر گنوستیک‌ها و مانویان با مرصاد العباد نجم الدین رازی»، پژوهشنامه فرهنگ و ادب، شماره سه، صص106-140.

نجفی، زهره. 1395ش، «حکمت خسروانی در مرصاد العباد»، دوفصلنامه ادبیات عرفانی، دانشگاه الزهرا(س)، شماره چهارده، صص175-200.

ورهرام، لیلا و مسعود جعفری دهقی. 1397ش، «نسبت تاریخ و حماسه در حماسه ملی ایران»، فصلنامه پژوهش‌های ایران‌شناسی، شماره2، صص 1-18.