بررسی تحوّلات واکی واژه های زبان کردی( گویش کلهری) در گذر تاریخ نسبت به زبان پهلوی‌

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 28، مرداد 1399، صفحه 47-69   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2020.675321

نویسندگان

فرهاد پروانه^{* 1}؛ مهدی احمدی خواه²؛ لیدا شمشیری³

¹دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه لرستان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام

³کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی و دبیر آموزش و پرورش

چکیده

ایل کلهر، یکی از بزرگ‌ترین ایل‌های بومی ایران است و گویش کلهری نیز یکی از گویش­ های آن - از شاخهٔ زبان­ های شمال غربی- به شمار می‌آید. از مطالعۀ واژه‌های موجود و مستعمل در این گویش(گویش کلهری) چنان برمی‌آید که این واژه‌ها از چنان قدمتی برخوردارند که پیشینهٔ آن‌ها به زبان فارسی میانهٔ پهلوی می‌رسد. پاره‌ای از این واژه‌ها در گذر زمان بدون تغییر باقی مانده و پاره‌ای نیز تحت تأثیر دگرگونی‌های زبانی، دچار تحولات واکی شده‌اند. این مقاله برآن است تا با استفاده از دو شیوهٔ کتابخانه‌ای و میدانی و با رویکرد تحلیلی – توصیفی به بررسی تطبیقی شکل، ساختار و همچنین تحولات واژه‌های حاضر در گویش کلهری نسبت به شکل پهلوی آن‌ها بپردازد. نمونۀ مورد مطالعه در این پژوهش، گویش کلهری شهرستان‌های گیلان‌غرب و ایوان غرب است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بخشی از واژه‌ها از لحاظ شکل(لفظ) و معنا عیناً از زبان پهلوی به گویش کردی کلهری انتقال یافته ­اند و بخشی دیگر نیز در شکل عیناً انتقال یافته‌اند ولی معنای آن ­ها دستخوش تغییر شده است و بخشی نیز واژه‌هایی هستند که در آن­ ها تحولات واکی(فرایند کاهش، فرایند افزایش، فرایند تبدیل و فرایند واکی دوگانه) روی داده ­است.

کلیدواژه‌ها

زبان کردی؛ گویش کلهری؛ زبان پهلوی؛ تحولات واکی

مراجع

کتاب‌ها

- آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد،(1380)، زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن، تهران: معین.

- اشمیت، رودیگر(1390)، راهنمای زبان‌های ایرانی، (جلد دوم: زبان‌های ایرانی نو)، مترجم حسن رضایی باغ بیدی، تهران: ققنوس.

- بیکس، رابرت(1389)، درآمدی بر زبان‌شناسی تطبیقی زبان‌های هند و اروپایی، ترجمة اسفندیار طاهری، تهران: انتشارات دانشگاه.

- پرهیزگاری، سعید ومجید پرهیزگاری(1382)درمسیر گنگیر:جغرافیای طبیعی ایوان­غرب، تهران: عابد.

- جلیلیان، عباس(1385)فرهنگ باشور، تهران: پرسمان.

- حق‌شناس،علی محمد(1392)آواشناسی،چاپ چهاردم، تهران: آگاه.

- راولینسون، هنری کرزیک، (1362)، گذر از ذهاب به خوزستان، ترجمه اسکندر امان اللهی، تهران.

- رضائی باغ بیدی، حسن،(1387)، پهلوی، زبان و ادبیات، تهران: سخن.

- شوهانی، علیرضا(1396)،چیستان‌های ایلامی، ایلام: انتشارات  زانا.

- علیزاده، علی اکبر(1390)، تاریخ و جغرافیای تاریخی گیلان‌غرب، کرمانشاه: باغ نی.

- فره وشی، بهرام(1371)، فرهنگ پارسی به پهلوی، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- قاسمی،محمدعلی و علیرضاخانی(1368)، دیوان کامل شاکه وخان‌منصورایوانی،ارومیه: انتشارات صلاح الدین ایوبی.

- کرد زعفرانلو کامبوزیا(1385)، واج‌شناسی رویکردهای قاعده بنیاد، تهران:انتشارات سمت.

- کریمی، نورالله و اکبر رضایی(1385)، یک هزار ضرب المثل کردی کلهری، کرمانشاه: انتشارات کرمانشاه.

- گودرزی، علیرضا،(1381)، ایل کلهر در دوره مشروطیت، کرمانشاه: انتشارات کرمانشاه.

- محمدی، ناهید(1391)کلهرنامه، تهران: دستان.

- میرنیا، علی،(1368)، ایل‌ها و طایفه‌های عشایری کرد ایران، تهران: نسل دانش.

- ناتل خانلری، پرویز،(1374 الف)، تاریخ زبان فارسی، چاپ پنجم، تهران: سیمرغ.

- ناتل خانلری، پرویز، (1374 ب)، زبان‌شناسی و زبان فارسی، چاپ سوم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

- حافظ، شمس الدین محمد(1377)، دیوان غزلیات، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپ چهارم، تهران: یاسین.

پایان نامه‌ها

- دلشاد، بهناز،(1386).«گزارش همه‌سویهٔ دیوان شاکه و خان‌منصور و ترجمۀ آن»، پایان نامهٔ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه.

- مرادی، علی محمد،(1379)، «تصریف و اشتقاق واژه در گویش کردی کلهری بر اساس صرف زایشی»، پایان نامهٔ کارشناسی ارشد،  دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام.

مجلات

- باقری، مهری(1369)، «بررسی تحولات تاریخی صوت  v=و  در زبان فارسی»، نشریۀ زبان و ادب فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز،  دوره 33، شماره 134، صص 42-76.

- بدخشان، ابراهیم و زمانی، محمد(1392)، «تحلیل و توصیف فرایند حذف در زبان کردی گویش کلهری»،  پژوهش‌های زبان‌شناسی،  ش 8، صص 19-30.

- بدخشان، ابراهیم و زمانی، محمد، (1392)، «تحلیل و توصیف فرایند کشش جبرانی در گویش کردی کلهری بر پایه نظریه بهینگی»، زبان و زبان‌شناسی،  ش 17، صص135-152.

- تقی پور، علی اکبر(1369)، «پیشنهاد الفبا و خطی برای خواندن و نوشتن گویش کردی کلهر»،  چیستا،  ش 69، صص 1188-1193.

- خزلی، مسلم و آزادی، سکینه(1397)، «جستاری در قواعد صرفی و نحوی گویش کردی جنوبی(با بررسی موردی سه زیرگویش خزلی، لکی، کلهری)» فصلنامۀ  ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، سال هشتم، ش 2، صص 39-62.

- کرد زعفران لوکامبوزیا، عالیه و ثباتی، الهام،(1393)، «فرایندهای واجی همخوانی در گویش کردی کلهری» جستارهای زبانی، ش17، صص 191-222.

- خنجری، سلمان و راشد، محمد تقی، (1397)، «فرایندهای واجی در گویش کردی سنقر کلیایی»، فصلنامهٔ مطالعات زبان­ها و گویش­های غرب ایران، سال ششم، ش 21، صص21-41.

- زمانی، محمد و  بدخشان، ابراهیم، (1395)، «تحلیل و توصیف فرایند نرم شدگی در زبان کردی گویش کلهری»، زبان‌پژوهی،  ش 19، صص 89-102.

- فتاحی، مهدی(1391)، «غلت‌سازی واکه به عنوان راهکاری برای رفع التقای واکه‌ها بررسی نمونه‌هایی در کردی کلهری» مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، ش281.

- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و اسلامی، فیروزه وآقاگل‌زاده، فردوس، (1389)، «بررسی ساخت هجا و اصل توالی رسایی در زبان فارسی باستان»، فصلنامهٔ پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، ش 4، صص51-76.

- ملکی، ناصر و خانی، علیرضا، (1387)، «اصطلاحات و واژه‌های مربوط به اسامی خاص مردان و زنان در گویش کلهری گونه ایوانی»، گویش‌شناسی، ش 7، صص 149-161.

- ملکی، ناصر و یارمرادی، داریوش،(1383)، «واژه‌ها واصطلاحات مربوط به انار در گویش کلهری»، گویش‌شناسی، ش 2، صص90-95.

- ملکی، ناصر،(1383)، «بررسی واژه‌های دامداری در گویش کلهری»، گویش‌شناسی، ش سوم، صص 57- 63.

- ناصری، فاطمه،(1397)، «بررسی رفتار نمود ناقص در زبان کردی (گویش کلهری)»،  رخسار زبان، ش 6و 7، صص 146-165.