واکاوی قواعد مشترک در شیوه‌های نقد حدیث‌ مسلمانان و روش‌های تاریخ‌گذاری روایات خاورشناسان

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 11، دوره 26، شماره 67، شهریور 1399، صفحه 251-282   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرجان شیری محمدآبادی¹؛ نصرت نیل ساز^{* 2}

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

²دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

از نظر مسلمانان حدیث یکی از مهم‌ترین منابع آموزه‌های دینی و احکام شرع به شمار می‌آید و اعتبار حدیث به‌معنای صحت انتساب آن به قائل اصلی‌اش است. بنابراین، عالمان مسلمان به بررسی صحت احادیث ‌پرداخته‌اند نه تعیین تاریخ پیدایش آنها. با این‌حال صحیح یا جعلی شمردن یک حدیث توسط عالمان، تلویحاً با مسئلۀ تاریخ‌گذاری روایات ارتباط دارد. صحیح شمردن یعنی پذیرش صدور در زمان گویندۀ اصلی سخن؛ اما در حکم به جعلی بودن روایت دو احتمال وجود دارد: ساخته شدن توسط فردی در زمان گویندۀ اصلی؛ جعل در زمانی متأخر؛ اما برای پژوهشگران غربی حدیث صرفاً یک منبع تاریخی است و مسئلۀ مهم برای آنها، تعیین خاستگاه زمانی و مکانی پیدایش احادیث است. از این‌رو، حدیث‌پژوهان غربی شیوه‌هایی را بدین منظور ابداع کرده‌اند که در گذر زمان تحول و تکامل یافته است. در این پژوهش با این نگاه که چه شواهدی از توجه به مسئلۀ زمان و نیز خاستگاه جغرافیایی روایات در روش‌های نقد حدیث مسلمانان می‌توان یافت با واکاوی بخشی از میراث حدیثی این نتیجه به دست آمده که برخی از قواعد و نکات مورد توجه عالمان و محدثان مسلمان با قواعد و نکاتی که خاورشناسان در شیوه‌های گوناگون تاریخ‌گذاری از آن بهره برده‌اند، مشترک است. از جملۀ این موارد می‌توان به بررسی تحریرها و طرق مختلف یک حدیث، توجه به راوی مشترک، روایة الأقران و غیره اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

شیوه‌های نقد احادیث؛ تاریخ‌گذاری احادیث؛ سند؛ متن؛ عالمان مسلمان؛ خاورشناسان

مراجع