بررسی نقش نهادهای مدیریت سرزمینی در تاب‌آوری ناحیه‌ای با تأکید بر مخاطرات ناشی از نوسانات آب و هوایی (محدوده مورد مطالعه: بناب)

آمایش محیط

دوره 13، شماره 49، شهریور 1399، صفحه 57-84   

نویسندگان

جواد حاجی علی زاده^{* 1}؛ اصغر رشیدی ابراهیم حصاری²

¹استادیارگروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان،تهران، ایران

²(دانش اموخته دکتری تخصصی، جغرافیا وبرنامه ریزی شهری دانشگاه خوارزمی)

چکیده

 
این پژوهش در راستای تبیین نقش مدیریت شهری در ارتقاء میزان تاب‌آوری مکان(در مقیاس ناحیه‌ای) در برابر مخاطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی انجام گرفته است. راهبرد حاکم بر پژوهش استقرایی بوده و نوع آن، توصیفی-تحلیلی است. متغیر ظرفیت عملکرد‌های نهادهای مربوط به مدیریت فضای جغرافیایی(شامل نهادهای ذی‌مدخل در مدیریت شهر و روستاهای پیرامون شهر بناب) به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شد. بر اساس دیدگاه نظری و چهارچوب هیوگو(2005-2015)، در«سیزده بعد» مورد بررسی قرار گرفت. کاهش مخاطرات ناشی از نوسانات اقلیمی به‌منظور افزایش میزان تاب‌آوری ناحیه‌ای نیز در «شش بعد» مورد سنجش و تحلیل قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش، کلیه خبرگان استانی و شهرستانی دخیل در مدیریت فضای ناحیه‌ای بناب(شهری-روستایی) بودند که به شیوه کل شماری مورد پرسش قرار گرفتند. از آزمون‌ آماری k.s به منظور بررسی میزان برازش نمونه‌های آماری، و از آزمون تی تک نمونه­ای(T-test) به منظور سنجش مطلوبیت اصول مرتبط با چهارچوب هیوگو استفاده شد. همچنین برای سنجش میزان تأثیرگذاری متغیر مستقل (و ابعاد مختلف آن) بر متغیر وابسته، از معادلات ساختاری، تحلیل عاملی و تحلیل مسیر استفاده گردید. یافته‌ها نشان داد که از بین معیارهای سیزده‌گانه مربوط به مدیریت شهری-روستایی جهت تاب‌آوری فضای ناحیه‌ای در بناب، «قابلیت دسترسی به اطلاعات مربوط به بلایا در تمامی سطوح برای ذینفعان»؛ «وجود سیستم‌های هشدار سریع در رابطه با کاهش خطرپذیری»؛ «برقرار نمودن برنامه‌های آمادگی در برابر بلایا و برنامه‌های احتیاطی در تمامی سطوح اداری» از نظر مدیران مرتبط با مدیریت فضاهای شهری-روستایی دارای بیشترین تأثیرگذاری در راستای مقابله با مخاطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی منطقه و تاب‌آور نمودن منطقه دارد. خروجی معادلات ساختاری و تحلیل مسیر در خصوص بررسی میزان اثرات مستقیم و غیرمستقیم «ابعاد مختلف مربوط به تغییرات آب وهوایی» بر «مدیریت تاب‌آوری شهری–منطقه‌ای» نشان داد که ارزش کمی شاخص‌های GFI و AGFI به ترتیب برابر 91/0 و 90/0 می‌باشد؛ لذا مدل ارائه‌شده، از برازش مناسبی برخوردار است. در نهایت، یافته‌ها نشان داد که مخاطرات ناشی از عوامل شش‌گانه‌ی اقلیمی، با ضریب تأثیر کل 76/0، بر مدیریت تاب‌آوری شهری-منطقه‌ای شهرستان بناب تأثیر می‌گذارد.
 

کلیدواژه‌ها

مدیریت سرزمینی؛ تاب‌آوری؛ عوامل آب و هوایی؛ شهرستان بناب

مراجع

 

1. بدری، سید علی.، رمضان زاده لسبوئی، مهدی.، عسگری، علی.، قدیری معصوم، مجتبی.، سلمانی، محمد. 1392. نقش مدیریت محلی در ارتقای تا بآوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب، مطالعه­ی موردی: دو حوضه­ی چشمه کیله­ی شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت، فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره سوم، صص50-39.
2. جزایری، الناز؛ صمدزاده، رسول؛ حاتمی نژاد، حسین(1398) ارزیابی ظرفیت تاب‌آوری شهری در برابر خطر زمین لرزه با تأکید بر ابعاد اقتصادی و کالبدی زیرساختی(مطالعه موردی: منطقه 12 تهران)؛ فصلنامه آمایش محیط؛ دوره 12، شماره 45، صص 183-198.
3. حاجی علی زاده،جواد.1389. بررسی عملکرد طرح‌های هادی روستایی و اصلاح و بهبود الگوی آن، مطالعه موردی روستاهای شهرستان بناب،رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.187صفحه.
4. رجبی، معصومه.1371. مقاله ژئومورفولوژی و شهرها: مطالعه موردی شهر بناب (آذربایجان شرقی)، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه تبریز. شماره 45/144 صص102-107.
5. رضایی، محمدرضا. 1389.تبیین تاب­آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی(زلزله) مطالعه­ی موردی کلان شهر تهران. رساله­ی دکتری رشته­ی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس.225صفحه.
6. رفیعیان، مجتبی.، رضایی، محمدرضا.، عسگری، علی.، پرهیزکار، اکبر.، شایان، سیاوش. 1390. تبیین مفهومی تاب­آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور(CBDM). فصلنامه مدرس علوم انسانی. شماره 74.صص41-19.
7. عبداللهی؛ علی اصغر ؛ شرفی؛ حجت الله ؛ صباحی؛ یاسر(1397) تاب‌آوری نهادی ‌و کالبدی-محیطی اجتماعات شهری ‌در جهت کاهش بحران‌های طبیعی، زلزله(مطالعه‌موردی: شهر کرمان)؛ فصلنامه آمایش محیط؛ دوره 11، شماره 42، صص165-187.
8. فرزاد بهتاش، محمدرضا.، پیر بابایی، محمد تقی.، کی زاد، محمد علی.، آقابابایی، محمد تقی.1391. تبیین ابعاد و مؤلفه­های تاب‌آوری شهرهای اسلامی.فصلنامه علمی و پژوهشی شهر ایرانی اسلامی.شماره 9، صص 121-113.
   1. Adger, W. N. 2000. Social and ecological resilience. Are they related? Progress in Human Geograp,24(3), 347–364.
   2. Ainuddin,S., Routray, Jayant Kumar. 2012. Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan. International Journal of Disaster Risk Reduction,.2, 25-36.
   3. Allan, P., Bryant, M .2010. The Critical Role of Open Space in Earthquake Recovery: A Case Study. NZSEE Conference,Victoria University of Wellington, Wellington New Zealand.231
   4. Amaratunga, D., Haigh, R. 2011. Post-Disaster Reconstruction of The Built Environment Building for Resilience, Wiley-Blackwell, U.K.
   5. Andersson, E. 2006. Urban landscapes and sustainable cities. Ecology and Society, 11, 34.
   6. Barnett, J. 2001. Adapting to climate change in Pacific Island countries: The problem of uncertainty,World Development,29, 977–993.
   7. Coaffee, J. 2009. Terrorism, Risk and the Global City: Towards Urban Resilience, Ashgate Publishing.
   8. Colten, C,.Kates, R., & Laska,S. 2008. Three years after Katrina: Lessons for community resilience, Environment: Science and Policy for Sustainable Development,50, 36–47.
   9. Cutter, S. L., Boruff, B. J., & Shirley, W. L. 2003. Social vulnerability to environmental hazards,Social Science Quarterl,.84(2), 242–261.
   10. Ernstson, H., van der Leeuw, S., Redman, C., Meffert, D., Davis, G., Alfsen, C. et al. 2010. Urban transitions: On urban resilience and human-dominated ecosystems. AMBIO: A Journal of the Human, Environment, 10. doi.org/1007/s13280-010-0081-9.
   11. Fagan, Brian (1999). Floods, Famines, and Empires . New York, Basic Books.
   12. Federica Battista and Stephan Baas. 2004.The Role of Local Institutions in Reducing vulnerability to recurrent natural disasters and in sustainable livelihoods development, consolidated report on case studies and workshop findings and recommendations.
   13. Folke, C. 2006. Resilience: The emergence of a perspective for social–ecological systems analyses. Global Environmental Change, 16, 253–267.
   14.  Gaillard, J, Christophe ..2007. Resilience of traditional societies in facing natural hazards, Disaster, Prevention and Management , Vol. 16 Issus: 4, 522 - 544.
   15. IPCC - Intergov. Panel Clime. Change . 2007. Climate change 2007: Fourth assessment report of the intergovernmental panel on climate change. Cambridge, MA: Cambridge Univ. Press.
   16. Kafle, Shesh Kanta . 2011. Measuring disaster-resilient communities: A case study of coastal communities in Indonesia, Journal of Business Continuity & Emergency Planning, Volume 5, No.4.
   17. Leichenko, R. 2011. Climate change and urban resilience, Current Opinion in Environmental Sustainability, 3(3), 164–168.
   18. Maru, Y. 2010. Resilient regions: Clarity of concepts and challenges to systemic measurement systemic measurement. In Socio-economics and the environment discussion, CSIRO Working Paper Series. <http://www.csiro.au/files/files/pw5h.pdf>.
   19. Mileti, D.S. 1999. Disasters by design: a reassessment of natural hazards in the United States, Natural hazards and disasters , Joseph Henry Press, Washington, DC.
   20. Normandin J.-M, Therrien M.-C, Tanguay G.A.2011. City strength in times of turbulence: strategic resilience indicators, Urban Affairs Association 41st Conference, New Orleans
   21. NPCC. 2009. New York City panel on climate change: Climate risk information. <http://www.nyc.gov/html/om/pdf/2009/NPCC_CRI.pdf>.
   22. Pais, J., & Elliot, J. 2008. Places as recovery machines: Vulnerability and neighborhood change after major hurricanes, Social Forces, 86, 1415–1453.
   23. Pelling, M. 2003. The Vulnerability of Cities: Natural Disasters and Social Resilience,London, Earthscan.
   24. Pendall, R., Foster, K., & Cowel, M.2010. Resilience and regions: Building understanding of the metaphor, Cambridge Journal of Economic and Society, 3(1), 71–84.
   25. Pike, A., Dawley, S., & Tomaney, J. 2010. Resilience adaptation and adaptability.Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 3, 59–70.
   26. Simmie, J., & Martin, R. 2010. The economic resilience of regions: Towards an evolutionary approach, Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 3, 27–43.
   27. Tilio, L. et al. 2011. Resilient City and Seismic Risk: A Spatial Multi criteria Approach, ICCSA, Part I, Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, 410-422.
   28. Vale, J. L., & Campanella, T. J. 2005. The resilient city: How modern cities recover from disaster. New York: Oxford University Press.
   29. Yosef Jabareen. 2015. Planning the resilient city: Concepts and strategies for coping with climate change and environmental risk, journal homepage: www.elsevier.com/locate/cities.