تحلیلی بر تاب آوری اجتماعات شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه)

آمایش محیط

دوره 13، شماره 49، شهریور 1399، صفحه 109-134   

نویسندگان

قادر احمدی^{* 1}؛ محمدحسین پورحسن زاده²؛ امیر سلیمان نژاد²

¹استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

²دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

 
زلزله از جمله سوانح طبیعی است که بیشتر شهرهای جهان با آن مواجه هستند. این مسئله عموماً با گسترده‌ترین دخالت‌های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی از جمله ساخت و سازهای بی رویه در حریم گسل، فقدان و یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز تشدید می‌شود. در این میان افزایش تاب آوری شهرها در برابر بلایای طبیعی به ویژه زمین لرزه‌ها به میزان زیادی در کاهش این خسارات و همچنین زمان بهبودی جوامع مؤثر است. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال ارزیابی و مقایسه تاب آوری شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه در چهار بعد اجتماعی، اقتصادی، نهادی-مدیریتی و کالبدی-محیطی است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی - تحلیلی و ماهیت آن کاربردی می‌باشد. در این پژوهش، ابتدا چارچوب نظری تحقیق از طریق جمع آوری اطلاعات با استفاده از مطالعات اسنادی صورت پذیرفت. در ادامه به منظور بررسی میزان تاب آوری شهرهای مورد مطالعه با بررسی پژوهش‌های قبلی، معیارها و زیرمعیارهای تاب آوری تعیین گردید. سپس مقادیر هر یک از شاخص‌ها با بررسی‌های میدانی، طرح‌های مصوب و... در هر یک از نواحی مورد مطالعه بدست آمده است و به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های آمار توصیفی نظیر میانه، میانگین، انحراف معیار، نمودارها و آمار استنباطی (آزمونOne sample T-test ) در نرم افزار Spss استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد شهرهای اردبیل و تبریز به ترتیب با میانگین امتیاز 15/3 و 33/3 (بالاتر از حد متوسط 3) در وضعیت مطلوبی از نظر تاب آوری قرار دارند. اما شهر ارومیه با میانگین تاب آوری 71/2 (پایین‌تر از حد متوسط 3) در وضعیت نامناسبی در مقابل بحران‌ها قرار دارد.
 

کلیدواژه‌ها

تاب آوری؛ سوانح طبیعی؛ اردبیل؛ تبریز؛ ارومیه؛ تاب آوری اجتماعات شهری

مراجع

 

1. ابونوری، اسمعیل و لاجوردی، حسن (1395)، برآورد شاخص آسیب پذیری و تاب آوری اقتصادی به روش پارامتریکی: بررسی موردی کشورهای عضو اوپک، فصلنامه نظریه‌های کاربردی اقتصاد، سال سوم، شماره 7، پاییز 1395، صص 25-44.
2. اسفندیاری، فریبا، غفاری گیلانده، عطا و لطفی، خداداد (1392)، بررسی توان لرزه زایی گسل‌ها و برآورد تلفات انسانی ناشی از زلزله در مناطق شهری (مطالعه موردی: شهر اردبیل)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال دوم، شماره 4، بهار 1393، صص 17-36.
3. بدری، سید علی، رمضان زاده لسبوئی، مهدی، عسگری، علی، قدیری معصوم، مجتبی و سلمانی، محمد (1392)، نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تاکید بر سیلاب (مطالعه موردی: دو حوضه چشمه کیله شهرستان تنکابن و سرد آبرود کلاردشت)، دوفصلنامه علمی – پژوهشی مدیریت بحران، شماره 3، بهار و تابستان 1392، صص 48-37.
4. پرتوی، پروین، بهزادفر، مصطفی و شیرانی، زهرا (1395)، طراحی شهری و تاب آوری اجتماعی (بررسی موردی: محله جلفا اصفهان)، دوفصلنامه دانشگاه هنر، شماره 17، پاییز و زمستان 1395، صص 99-116.
5. پرورش، زهرا (1392)، سنجش میزان تاب آوری اجتماعات جدید شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعی (نمونه موردی: شهرهای جدید منطقه شهری اصفهان)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی، زمستان 1392.
6. داداش پور، هاشم و عادلی، زینب (1394)، سنجش ظرفیت‌های تاب آوری در مجموعه شهری قزوین، دوفصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره 8، پاییز و زمستان 1394، صص 73-84.
7. رضایی، محمد رضا، رفیعیان، مجتبی و حسینی، سید مصطفی (1392)، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 47، شماره 4، زمستان 1394، صص 610-623.
8. رضایی، محمدرضا (1389)، تبیین تاب آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعة موردی: کلانشهر تهران، رساله دوره دکتری رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، 244 صفحه.
9. رضایی، محمدرضا (1392)، ارزیابی تاب آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی (مطالعه موردی: زلزله محله‌های شهر تهران)، دوفصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره 3، بهار و تابستان 1392، صص 25-36.
10. رفیعیان، مجتبی، رضایی، محمدرضا، عسگری، علی، پرهیزکار، اکبر و شایان، ساوش (1389)، تبیین مفهوم تاب آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماعات محور (CBDM)، برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره پانزدهم، شماره 4، زمستان 1390، صص 19-41.
11. روستا، مجتبی، ابراهیم زاده، عیسی و ایستگلدی، مصطفی (1395)، تحلیل تاب آوری کالبدی در برابر زلزله (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر مرزی زاهدان)، فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال پانزدهم، شماره 46، بهار 1396، صص 1-18.
12. سلمانی مقدم، محمد، امیر احمدی، ابوالقاسم و کاویان، فرزانه (1393)، کاربرد برنامه ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب آوری شهری در برابر زمین لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه موردی: شهر سبزوار)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، شماره 17، صص 17-34.
13. شایان، سیاوش، زارع، غلامرضا و حق پناه، یعقوب (1392)، لرزه خیزی ایران و مقاوم سازی مدارس، آموزش جغرافیا، دوره بیست و هفتم، شماره 3، بهار 1392، صص 25-19.
14. صالحی، اسماعیل، آقابابایی، محمد تقی، سرمدی، هاجر و فرزاد بهتاش، محمدضا (1389)، بررسی میزان تاب آوری محیطی با استفاده از مدل شبکة علیت، مجله محیط شناسی، سال سی و هفتم، شمارة ۵9، پاییز 1390، 99-112.
15. ضرغامی، سعید، تیموری، اصغر، محمدیان، حسن و شماعی، علی (1395)، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری محله‌های شهری در برابر زلزله (بخش مرکزی شهر زنجان)، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 7، شماره 27، زمستان 1395، صص 78-92.
16. فرزاد بهتاش، محمدرضا، کی نژاد، محمدعلی، پیربابایی، محمدتقی و عسگری، علی (1392)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب آوری کلان شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، پاییز 1392، صص 33-42.
17. معرب، یاسر، صالحی، اسماعیل و امیری، محمد جواد (1394)، ارزیابی تاب آوری اقتصادی کاربری اراضی شهری (نمونه موردی: منطقه 1 تهران)، فصلنامه علمی – ترویجی پدافند غیر عامل، سال هفتم، شماره 3، پاییز 1395، صص 29-36.
18. نصیری، علی (1395)، پهنه بندی خطر زمین لرزه منطقه شهری ارومیه، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال شانزدهم، شماره 40، بهار 1395، صص 113-130.

19. Davis, I. & Izadkhah, Y.2006. Building Resilient Urban Communities.  Article from OHI, 31, 1, 11-21.

20. Desouza, Kevin C, H. & Flanery, Trevor.2013. Designing, planning, and managing resilient cities: A conceptual framework, Cities 35, pp. 89–99.

21. Klein, R. J. N. and Thomalla, F.2003. Resilience to Natural Hazards: How Useful is this Concept, Environmental Hazards, Vol. 5, No. 1–2, PP. 35–45.

22. Normandin, J._M, Therrien M._C, Tanguay G.A.2011. City strength in times of turbulence: strategic resilience indicators, Urban Affairs Association 41 st Conference, new Orleans.

23. Norris, Fran H & Stevens, Susan P.2007. Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness, Springer Science.