عوامل مؤثر بر خوانش‌پذیری در شعر حافظ و تناظر آن با ویژگی‌های مسکن خوانش‌پذیر

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 55، مهر 1399، صفحه 9-36   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مهشید کریمی¹؛ ابوذر صالحی²

¹دانش آموخته کارشناسی‌ ارشد معماری، دانشگاه هنر اصفهان

²استادیار گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

در میان بناهای مختلف، خانه مکانی است که بیش از همه در ارتباط تنگاتنگ با زندگی در حال تحول انسان قرار دارد. این در حالی است که این تعامل پویا بین ساکن و مسکن در عصر امروز تحت تأثیر رویکردهای علمی و اثباتی به رابطه‌ سوژه- ابژه تقلیل یافته است. این رابطه، ساکن را چون سوژه‌ای صرف در مقابل مسکن خویش(نه در کنار آن و با آن) قرار می‌دهد و مسکن چون محصولی تمام‌شده پذیرای زندگی در حال تحول انسان نیست. این پژوهش ریشه حل این مشکل را در شکل‌گیری مسکنی خوانش‌پذیر می‌داند که پذیرای خوانش‌های مختلف ساکنین است. ایده‌ این خانه از دیوان حافظ گرفته شده که با هر دلی همنواست و تازه‌ترشدن دانایی آدمی در طول دوران و نیز ظهور دریافت‌کنندگان جدید موجبات خوانش‌های نوینی از آن را فراهم می‌کند. در این‌ راستا، ابتدا سعی شده عوامل مؤثر بر خوانش‌پذیری شعر حافظ تبیین شود و سپس نمود این عوامل در حوزه معماری و به ‌خصوص، سکونت کشف گردد و سپس به روش تطبیقی- تحلیلی عوامل مؤثر بر خوانش‌پذیری مسکن تبیین شود. توضیح آنکه این عوامل در سه دسته کلی «معانی چندگانه»، «معانی ازلی» و «پیوندهای ساختاری و محتوایی» تبیین شده‌ است.

کلیدواژه‌ها

دیوان حافظ؛ تفسیرپذیری؛ پیوندهای ساختاری و محتوایی؛ معانی ازلی

مراجع

احمدی، بابک. 1380ش، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.

اردلان، نادر، و لاله بختیار. 1374ش، حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی، ترجمه حمید شاهرخ، تهران: نشر خاک.

آشوری، داریوش. 1384ش، عرفان و رندی در شعر حافظ، بازنگریسته هـستی‌شناسـیِ حـافظ، چـاپ پـنجم، تهران: نشر مرکز.

آنتونیادس، آنتونی. 1381ش، بوطیقای معماری(آفرینش در معماری) تئوری طراحی، ترجمه احمدرضا آی، تهران: سروش.

آندو، تادائو. 1381ش، شعر فضا، ترجمه محمدرضا شیرازی، تهران: گام نو.

باقری، مهری. 1375ش، مقدمات زبان‎شناسی، تهران: قطره.

پالمر، ر.ف. 1374ش، نگاهی تازه به معنی شناسی، ترجمه کوروش صفوی، تهران: کتاب ماه.

پرتویی، پروین. 1387ش، پدیدارشناسی مکان، تهران: فرهنگستان هنر.

پرهام، مهدی. 1379ش، خواجه شمس‌الدین محمد شیرازی و قرن بیست ‌و ‌یکم « تولدی دیگر»، تهران: شالوده.

پورنامداریان، تقی. 1382ش، گمشده لب دریا، تهران: سخن.

تلخابی، مهری. 1389ش، «شعر حافظ، واحه آزادی و آفرینش(جستاری پساساختارگرایانه)»، ادیان و عرفان، ش23، صص 13-41.

حائری، محمدرضا. 1388ش، خانه، فرهنگ، طبیعت(بررسی معماری خانه‌های تاریخی و معاصر به‌ منظور تدوین فرآیند و معیارهای طراحی خانه)، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.

حسن زاده آملی، حسن. 1375ش، گشتیدرحرکت، چاپ اول، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.

حق‌شناس، علی محمد. 1362ش، حافظ شناسی: خودشناسی، نشر دانش.

خرمشاهی، بهاءالدین.1380ش، ذهن و زبان شعر حافظ، تهران: ناهید.

خرمشاهی، بهاءالدین. 1371ش، حافظ‌نامه(دو جلدی)، ج 1، چ 4، تهران: سروش.

ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ، ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ. 1370ش، ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻌﺮ، چاپ ﺳﻮم، ﺗﻬﺮان: آﮔﺎه.

شمیسا، سیروس. 1381ش، سیر غزل در شعر فارسی(از آغاز تا امروز)، تهران: فردوس.

صالحی، ابوذر. 1393ش، نظم مکان‌ساز، مجموعه مقالات رواق نظر: ده مقاله در معماری، تهران: متن.

الکساندر، کریستوفر. 1386ش، معماریورازجاودانگی، ترجمه‌ مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

معماریان، غلامحسین. 1387ش، سیری در مبانی نظری معماری، چاپ سوم، تهران: سروش دانش.

نصری، عبدالله. 1389ش، راز متن(هرمنوتیک، قرائت پذیری و منطق فهم دین)، تهران: سروش.

نیاز کرمانی، سعید. 1364ش، حافظ شناسی، تهران: پاژنگ.

 

مقالات

باقی نژاد، عباس. 1387ش، «حافظ، حضور جاودانه در زمان و مکان‌ها»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، ش10، صص51-78.

حمیدیان، سعید. 1373ش، «بحثی در ساختار غزل فارسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش4، صص621-644.

رضی، احمد. 1383. «دیوانحافظبازترینمتنادبفارسی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، ش4، ‌صص 115-131.

سیفیان، محمدکاظم، و محمدرضا محمودی. 1386ش، «محرمیت در معماری سنتی»، نشریه هویت شهر، ش1،‌ صص3-14.

شایگان، داریوش. 1388ش، «نقد ادبی: ساحت بینش حافظ»، ترجمه محمد منصور هاشمی، بخارا،‌ش 72 و 73،‌ صص55-72.

شوقی‌نوبر، احمد. 1388ش، «دو ایهام نویافته در شعر حافظ»، پژوهش‌نامه ادب حماسی، ش8، صص99-119.

علوی‌مقدم، مهیار. 1386ش، «کاربرد تحلیل هرمنوتیکی و تأویل‌گرایانه در شعر حافظ»، ادبیات فارسی، صص 15 و 16، صص110-123.

غریب رضا، غلامحسین زاده. 1387ش، «حضور دو دنیای تک صدا و چندصدا در اشعار حافظ(خوانشی در پرتو منطق مکالمه میخاییل باختین)»، پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، ش57، صص 235 -256.

کرامتی، غزال و شهیندخت برق جلوه و غلامرضا اسلامی و علیرضا عینی فر. 1392ش، «فرانمایی در تجربه‌ی معماری»، هویت شهر، ش15، صص15-26.

محمدی، محمدحسین و زمردی، حمیرا. 1384ش، «هرمنوتیک و حافظ»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش4، صص 107-116.

مسعودی‌فرد، جلیل. 1383ش، «شخصیت های مثبت و منفی دیوان حافظ»، مجله حافظ،‌ ش11،‌ صص 52-57.

منشی‌طوسی، محمد تقی و علیرضا میثمی و جولی اسکات. 1383ش، «تمثیل باغ و بوستان در شعر حافظ»، ماه، ش79، صص 80-91.

منصوری، زهرا و محمد ایرانی. 1390ش، «کارکردهای هنری گل و گیاه در شعر حافظ»، سبکی جدید در مضمون آفرینی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، ش4، صص 329-338.

نقره کار، عبدالحمید و محمد منان رئیسی. 1390ش، «تحلیل نشانه شناختی سامانه‌ مسکن ایرانی بر پایه‌ ارتباط لایه‌های متن/ مسکن»، نشریه‌ هنرهای زیبا، ش46، صص 5-14.