بررسی تطبیقی بازتاب میراث ادبی در راحة الصدور و عقد العلی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 55، مهر 1399، صفحه 131-155   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حسن اسدزاده خانقاه¹؛ محمد ابراهیم‌پور نمین²؛ خسرو جلیلی کهنه‌شهری²

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا، آستارا، ایران

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا، آستارا، ایران

چکیده

متون تاریخی فارسی در دوره کلاسیک ضمن اینکه به لحاظ محتوا مربوط به تاریخ‌اند، بخشی از میراث نثر فارسی به شمار می­آیند. نویسندگان آثار تاریخی هم توجه خاصی به ادبی کردن نثر دارند و می­کوشند تاریخ را در قالب نثر زیبایی ارائه دهند و بخشی از میراث ادبی نظیر کاربرد شعر فارسی و شعر عربی، امثال و حکم، آیات قرآنی و احادیث را در آثار خودشان بازتاب دهند. در این مقاله، میراث ادبی در دو متن تاریخی برجسته مربوط به دوره سلجوقی، «راحة الصدور» راوندی و «عقد العلی» افضل­الدین کرمانی، و همچنین شیوه­های کاربرد هر یک از آن­ها بررسی شده و نتیجه گرفته شده است که هر دو نویسنده، میراث ادبی را با مهارت خاصی در آثار خود به کار برده­اند که تأثیر بسزایی بر ادبیات فارسی آن دوران داشته است. میزان بازتاب آیات و احادیث در هر دو کتاب تقریباً نزدیک به هم است اما شیوه­های کاربرد آن‌ها متفاوت می­باشد. همچنین اشعار و امثال و حکم بکار رفته در «راحة الصدور» به مراتب بیش‌تر از کتاب «عقد العلی» است. شیوه­های کارکرد اشعار در هر دو اثر شبیه هم است و در حالی که به نظر می­رسد کارکرد روایی- تاریخی ارجح باشد، ولی هر دو نویسنده از این کارکرد کم‌ترین بهره را برده­اند.

کلیدواژه‌ها

آیات و احادیث؛ اشعار؛ امثال و حکم؛ راحة الصدور؛ عقد العلی

مراجع

قرآن کریم.

افضل الدین کرمانی، ابوحامد احمد بن حامد. 1311ش، عقد العلی للموقف الاعلی، تصحیح و اهتمام علی محمد عامری نائینی، تهران: روزبهان.

آمِدی، عبدالواحد. 1429ق، غُرر الحکم ودُرر الکلم، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم: مؤسسة دار الکتاب الاسلامی.

بهار، محمدتقی. 1369ش، سبک­شناسی، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.

خالقی مطلق، جلال. 1381ش، سخن­های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، تهران: سخن.

خطیبی، حسین. ۱۳۸۶ش، فن نثر در ادب پارسی، تهران: زوّار.

دهخدا، علی اکبر. 1361ش، امثال و حکم، دوره 4 جلدی، چاپ پنجم، تهران: سپهر.

راشد محصّل، محمدرضا. 1380ش، پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

راوندی، محمد بن علی. 1364ش، راحة الصدور وآیة السرور، تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1359ش، حدیقة الحقیقة وشریعة الطریقة، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

شجاعی، اسحاق. 1390ش، تأثیر قرآن در محتوا و ساختار مثنوی معنوی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.

صفا، ذبیح االله. 1366ش، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.

طاهرخانی، جواد. ۱۳۸۳ش، بلاغت و فواصل قرآن، تهران: جهاد دانشگاهی.

فردوسی، ابوالقاسم. 1373ش، شاهنامه فردوسی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، دوره 9 جلدی، تهران: قطره.

قاضی قضاعی، ابوعبدالله محمد بن سلامه. 1361ش، شرح فارسی شهاب الاخبار، تصحیح و تعلیق جلال­الدین محدث، جلد 1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

قمی مشهدی، محمدرضا. 1423ق، کنز الدقائق وبحر الغرائب، جلد 10، قم: دار الغدیر.

مجلسی، محمدباقر. 1403ق، بحار الأنوار، جلد 18 و جلد 68، بیروت: مؤسسة الوفاء.

مطعنی، عبدالعظیم ابراهیم محمد. ۱۳۸۸ش، ویژگی‌های بلاغی بیان قرآنی، ترجمه حسین سیدی، تهران: سخن.

نفیسی، سعید. 1363ش، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی فروغی.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

اقبالی، ابراهیم. 1374ش، «شرح مشکلات تاریخ راحة الصدور وآیة السرور راوندی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.

دهقانیان، جواد و همکاران. 1391ش، «کارکردهای لفظی و معنوی شعر در حکایت­های هزار و یک شب»، تاریخ ادبیات، شماره 3/69، صص 31-54.

زاهدی فر، سیفعلی و آمنه موسوی شجری. 1399ش، «بررسی تطبیقی تأثیرگذاری مضامین قرآنی در مورد مسیحیت در اشعار احمد شوقی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، 14(53)، صص 179-208.

فلاح، ابراهیم. 1398ش، «تأثیر زبان عربی بر اشعار قرن پنجم»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، 13(52)، صص 297-310.

میرزامحمد، علیرضا. 1382ش، «امثال و حکم امام علی(ع) در راحة الصدور»، مجله فرهنگ، تابستان و پاییز، شماره 46 و 47، صص354-327.

نجومیان، امیرعلی. 1385ش، «تاریخ، زبان، روایت»، پژوهش­نامه علوم انسانی، شماره 52، صص305-318.