نقد و بررسی استبدادستیزی اسطوره‌ای در شعر شاعران عراقی معاصر؛ سیاب و بیاتی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 55، مهر 1399، صفحه 223-247   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

فاطمه دلیری¹؛ هوشنگ زندی²؛ محمود شکیب²

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عرب

²عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

از آنجا که اسطوره­های باستانی با ظهورشان در شعر معاصر، جنبه­ای جامعه شناختی به ادبیات داده­اند؛ لذا خفقان سیاسی حاکم بر عراق، موجب شد تا اسطوره در شعر سیاب و بیاتی، از بسامد بالایی برخوردار باشد، چراکه آنان در سروده­هایشان با زدن نقاب اسطوره­های مختلف و دادن مضمون­های جدید به آن‌ها، در پی آن بودند تا به صورت رمزی و سمبلیک، ایده­ها و آرمان‌های خویش را ابراز نمایند و با آشنایی زدایی از چهره آنان، تجربه­های معاصر خود را بر آنان حمل نمایند. در واقع این اسطوره­ها به شکل‌های گوناگون، آرزوها و انگیزه­های آنان را نمودار می­سازند. از آنجا که این دو شاعر وطن خواه، همواره از وضعیت نابسامان سیاسی و ظلم و جوری که بر مردمشان روا می­شد، می­نالیدند لذا شخصیت­های اسطوره­ای آنان، همگی دردی مشترک داشته و خواهان آزادی سیاسی و برقراری عدالت اجتماعی هستند. این پژوهش، تلاش نموده تا با مقایسه کارکرد استبداد ستیزی اسطوره­ای در شعر سیاب و بیاتی، میزان موفقیت آنان را در بوته نقد و داوری عقل، قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

بدر شاکر السیّاب؛ عبدالوهّاب بیاتی؛ اسطوره؛ استکبارستیزی

مراجع

ابوغالی، مختار علی. 1995م، المدینة فی الشعر العربی المعاصر، الکویت: عالم المعرفة.

ألف لیلةولیلة. 1993م، ج 2، بیروت: دار الکتب العلمیه.

بطل، عبد المعطی. 1982م، الرمز الاسطوری فی شعر السیاب، الکویت: شرکة الربیعان.

بُلّاطه، عیسی. 2007م، بدر شاکر السیاب، حیاته وشعره، الأردن: دار الفارس للنشر والتوزیع.

بیاتی، عبد الوهّاب. 1990م، دیوان، ط 4، بیروت: دار العودة.

خورشید، فاروق. 2002م، ادیب الاسطورة عند العرب؛ جذور التفکر وأصالة الإبداع، الکویت: مطابع السیاسیة.

زکی، أحمد کمال. 1967م، الأساطیر، قاهره: دار الکتاب العربی.

شاکر السیاب، بدر. 2000م، الدیوان، بیروت: دار العودة.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1380ش، شعر معاصر عرب، تهران: انتشارات سخن.

الضاوی، احمد عرفات. 1384ش، کارکرد سنت در شعر معاصر عرب، ترجمه سید حسین سیّدی، مشهد: دانشگاه فردوسی.

عباس، احسان. 1992م، إتجاهات الشعر العربی المعاصر، عمّان(الأردن): دار الشروق.

علاء الدین، محمد. 2008م، إیقاع المکان وتداعیات الرمز فی شعر السیاب، بیروت: دار الفکر اللبنانی.

علی التوتر، عبد الرضا. 1984م، الأسطورة فی شعر السیاب، ط2، بیروت: دار الرائد العربی.

فریزر، جیمس. 1982م، أدونیس أو تمّوز، ترجمة جبرا إبراهیم جبرا، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.

کامو، آلبرت. 1385ش، اسطوره سیزیف، ترجمه محمود سلطانیه، چاپ اول، تهران: جامی.

کرُّو، أبوالقاسم محمد. 2000م، عبدالوهّاب البیاتی بین الذکریات والوثائق، الطبعة الأولی، تونس: دار المعارف.

الموسی، خلیل. 1991م، الحداثة فی حرکة الشعر العربی المعاصر، الطبعة الأولی، دمشق: مطبعة الجمهوریة.

 

مجلات

آل بویه، عبدالعلی. 1389ش، «از یوش تا جیکور»، نشریه ادبیات تطبیقی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ش2، صص1- 16.

حبیبی علی اصغر و مجتبی بهروزی. 1390ش، «کارکرد دوگانه(موازی- معکوس) نقاب سندباد در شعر عبدالوهاب البیاتی»، فصلنامه لسان مبین، نشریه علمی- پژوهشی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین، سال دوم، شماره 3، صص73- 95.

رجائی، نجمه. 1382ش، «سندباد به روایت نای و باد»، مجله علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش2، پی‌درپی 141، صص33- 49.

شاکر السیاب، بدر. 1957م، «أخبار وقضایا»، مجلة شعر، بیروت، العدد3.

معروف، یحیی. 1390ش، «نقد توصیفی- تحلیلی اسطوره در شعر بدر شاکر السیاب(موردپژوهانه: اسطوره سَربَروس و تمّوز)»، فصلنامه نقد و ادبیات تطبیقی، پژوهش­های زبان و ادبیات عربی، نشریه علمی تخصصی دانشگاه رازی، شماره 1، صص129- 149.

منفرد، غلامرضا و قیس خزاعل. 1389ش، «الرموز الشخصیةوالأقنعة فی شعر بدر شاکر السیاب»، مجلة الجمعیة الایرانیة للغة العربیة وآدابها، ش 15. صص1-24.

نجفی ایوکی، علی. 1389ش، «اسطوره­های برجسته در شعر عبد الوهاب بیاتی»، مجله زبان و ادبیات عربی، نشریه علمی- پژوهشی، دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 2، صص205- 230.

یونس، عبدالرحمن. 1998م، «رحلة السندباد عند بدر شاکر السیاب»، مجله التراث الأدبی، شماره 45.