تقابل اژدها با جانوران دیگر در اساطیر ایران و جهان

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 55، مهر 1399، صفحه 271-290   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد عباسی زاده¹؛ سیدمحمود سیدصادقی²

¹دانشجوی دکترای دانشگاه آزاد اسلامی واحد گچساران

²استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر

چکیده

اژدها موجودی افسانه­ای و عجیب که تقریباً به شکل سوسمار و یا مار غول پیکر تصویر شده و در تمامی اساطیر جهان نقش پررنگی دارد. این موجود اساطیری در فرهنگ تمام ملل به جز چین، نماد پلیدی و ناپاکی است که از دهانش آتش بیرون می­جهد و دشمن انسان و موجودات دیگر است، و قصد دارد که انسان را از بین ببرد و جهان را نابود کند و در این نقش جنبه اهریمنی و دیوخویی آن بیش‌تر نمایان می‌شود. بر همین اساس، در افسانه­ها و اساطیر جهان، قهرمانان و پهلوانان پیوسته با این حیوان بدسرشت، در نبرد هستند تا جهان را از وجود آن پاک کنند. حاصل پژوهش نشان می‌دهد که این حیوان بدسرشت و اهریمنی، نه‌تنها با قهرمانان نبرد می­کند، بلکه با موجودات و جانوران دیگر هم رابطه خوبی ندارد و شواهد و تصاویر به جا مانده از گذشته حکایت از آن دارد که با حیوانات افسانه­ای دیگر نظیر سیمرغ و شیر هم در حال نبرد بوده است. در تصاویر به جا مانده، حتی نبرد دو اژدها نیز دیده شده است.

کلیدواژه‌ها

نبرد اژدها؛ اساطیر؛ جانوران؛ سیمرغ؛ نماد

مراجع

اریک فون، دنیکن. 1391ش، پیام آور گذشته‌ها، ترجمه: م. جواد، تهران: بیگوند.

امیدسالار، محمود. 1381ش، راز رویین‌تنی اسفندیار، جستارهای شاهنامه شناسی و مباحث ادبی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم. 1384ش، گل به صنوبر چه کرد، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.

انوری، حسن. 1382ش، فرهنگ سخن، تهران: سخن.

اوشیدری، جهانگیر. 1386ش، دانشنامه مزدیسنا، چاپ چهارم، تهران: مرکز.

بهار، مهرداد. 1362ش، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: توس.

پاک، عبدالصاح. 1391ش، افسانه‌های اقوام ایران، تهران: کتاب‌سرای تندیس.

پوپ، آرتوراپهام. 1387ش، سیری در هنر ایران، ترجمه: نجف دریابندری و دیگران، جلد 11 و 12، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.

پورداوود، ابراهیم. 2536، یشت‌ها، تهران: دانشگاه تهران.

خواجوی کرمانی. 1369ش، دیوان اشعار، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، چاپ دوم، تهران: پاژنگ.

خیریه، بهروز. 1381ش، نقش حیوانات در داستان‌های مثنوی معنوی، چاپ اول، تهران: نگارا.

دادور، ابوالقاسم و الهام منصوری. 1385ش، درآمدی بر اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان، تهران: دانشگاه الزهرا.

دانشپورپرور، فخری. 1376ش، نقش اژدها در هنر معماری ایران، مجموعه مقالات اولین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد 5، به کوشش باقر آیت اله زاده شیرازی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.

رستگار فسایی، منصور. 1379ش، اژدها در اساطیر ایران، چاپ دوم، تهران: توس.

رستگار فسایی، منصور. 1379ش، فرهنگ نام‌های شاهنامه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رضی، هاشم. 1371ش، آیین میترائیسم، تهران: بهجت.

زکی، محمدحسن. 1366ش، تاریخ صنایع ایران بعد از اسالم، ترجمه‌ محمد خلیلی، چاپ اول، تهران: اقبال.

سرکاراتی، بهمن. 1378ش، سایه‌های شکارشده، چاپ دوم، تهران: قطره.

شایگان، داریوش. 1346ش، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، جلد 1، تهران: امیرکبیر.

شوالیه، ژان و آلن گرابران. 1385ش، فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.

صدیقیان، مهین دخت. 1375ش، فرهنگ اساطیری- حماسی ایران(پیشدادیان)، جلد 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

عفیفی، رحیم. 1374ش، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، تهران: توس.

فردوسی، ابوالقاسم. 1384ش، شاهنامه، به کوشش سـعید حمیـدیان، از روی چـاپ مسـکو، 4 مجلّـد، چاپ هشتم، تهران: نشر قطره.

فیتس جرالد، چالزپاتریک. 1384ش، تاریخ فرهنگ چین، ترجمه: اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی و فرهنگی.

کویاجی، جهانگیر. 1993م، بنیادهای اسطوره و حماسه ایران، تهران: آگه.

مختاری، محمد. 1371ش، اسطوره زال، چ 2، تهران: توس.

مسعودی، علی بن حسین. 1365ش، مروج الذهب، ج 1، به اهتمام ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.

مک کال، هنریتا. 1374ش، اسطوره و بازگشت جاودانه، ترجمه بهمن سرکاراتی، چاپ دوم، تهران: مرکز.

مولوی، جلال الدین محمد. 1379ش، مثنوی معنوی، مقدمه و تصحیح: محمد استعلامی، تهران: سخن.

واحد دوست، مهوش. 1379ش، نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش.

ویدن گرن، گئو. 1377ش، دین‌های ایران، ترجمه منوچهر فرهنگ، تهران: آگاهان ایده.

هال، جیمز. 1383ش، فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه: رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.

 

مقالات

خزایی، محمد. 1389ش، «اصول و سنت‌های پایدار در هنر طراحی ایران»، کتاب ماه هنر، شماره 144، تهران.

رضابیگی، مریم. زمستان 1387ش، «مقایسه تطبیقی اساطیر ملل مختلف(ایران، چین، ژاپن، یونان، روم، هند، بین النهرین)»، ادبیات فارسی، دوره 5، شماره 20، صص175- 155.