آتش و آریایی‌ها؛ انعکاس آن در شاهنامه فردوسی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 55، مهر 1399، صفحه 345-369   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

پیمان آقابیگی‌پور¹؛ داریوش کاظمی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

چکیده

آتش یکی از عناصر اربعه است که نقش آن در ساخت کیهان و پیدایش گیتی نزد قدما، بسیار مهم است. به همین دلیل فردوسی از این عنصر مقدس و باستانی، در «شاهنامه» بسیار مدد جسته است. هنگامی که سخن از آتش به میان می­آید، باید به باورها و ایدئولوژی­های باستانی و اساطیری نیز، حتماً‌ توجه داشته باشیم. اگرچه آتش برای ساکنین جنوبی زمین و سرزمین­های گرم و داغ مانند عربستان خیلی پدیده زیبا و ارزشمندی نمی­باشد و شاید برای برخی از این اقوام به عنوان عذاب و ترسانیدن استفاده شده است اما برای قبایل و مردمان شمالی که روزگاری در یخبندان­های طولانی زندگی می­کرده­اند، نعمتی ارزشمند محسوب می­شود. تمامی این موارد باعث می­شود که آتش رفته­رفته در اندیشه اقوامی که در نیمکره شمالی زندگی می­کردند، تقدّس و ارزش قدسی پیدا کند. پس از آن نیز در دوران تاریخی و حتی پس از اسلام نیز، در آثار شاعرانی همچون فردوسی، به عنوان عنصری مقدس و مورد استفاده در جشن­ها و شادی­ها، انعکاس پیدا کند.

کلیدواژه‌ها

آتش؛ آریایی‌ها؛ شاهنامه؛ ‌فردوسی

مراجع

آیدنلو، سجاد. 1388ش، ارتباط اسطوره و حماسه، تهران: سخن.

بایار، ژان پیر. 1387ش، رمزپردازی آتش، ترجمه جلال ستّاری، تهران: ‌مرکز.

بیهقی، ابوالفضل. 1388ش، تاریخ بیهقی، ج 3و 2و 1، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.

پورداوود، ابراهیم. 1391ش، ویسپرد، تهران: انتشارات اساطیر.

جامی، نورالدّین عبدالرحمن. 1320ش، سلامان و ابسال، تألیف علی­اصغر حکمت، تهران: سروش.

جونز، آ، و دیگران. 1366ش، رمز و مثل در روانکاوی و ادبیات، ترجمه جلال ستّاری، تهران: توس.

حضرتی، محمّد. 1387ش، آریایی­ها و تمدن آریایی، به کوشش دکتر آبتین ساسان­فر، تهران: انتشارات اساطیر.

خلدانی، آصف. 1396ش، تاریخ و فرهنگ باستانی ایرانیان و شاهنامه فردوسی، تهران:‌ انتشارات ققنوس.

دورانت، ویل. 1393ش، تمدن ایران و مشرق زمین، مترجمان: حسین کامیاب، محمّدامین علی­زاده و فاطمه مشیت، تهران: زوّار.

دهخدا، علی­اکبر. 1377ش، لغتنامه، تهران: مؤسّسه و انتشارات دانشگاه تهران.

رضی، هاشم. 1344ش، زرتشت و تعالیم او، تهران: فروهر.

ریاحی، محمّدامین. 1368ش، گلگشت در شعر و اندیشه حافظ، تهران: علمی.

ستّاری، جلال. 1372ش، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: مرکز.

شریفی، محمد. 1387ش، فرهنگ و ادبیات فارسی، چاپ دوم، تهران: چاپ معین و نشر نو.

عطّار نیشابوری، شیخ فریدالدّین. 1346ش، تذکرة الاولیاء، به کوشش محمد استعلامی، تهران: زوّار.

عطائی، امید. 1377ش، آفرینش خدایان، تهران: مؤسسه انتشارات عطائی.

عفیفی، رحیم. 1374ش، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته­های پهلوی، تهران: توس.

فروم، اریک. 1366ش، زبان از یادرفته، ترجمه ابراهیم امانت، تهران: مروارید.

زکریای قزوینی، محمد. 1392ش، عجایب المخلوقات وغرایب الموجودات، به کوشش مسعود غلامیه، تهران: مجمع ذخایر اسلامی.

کریستین سن، آرتور. 1393ش، نمونه­های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان، ترجمه ژاله آموزگار- احمد تفضّلی، تهران: نشر چشمه.

گرگانی، فخرالدین اسعد. 1389ش، ویس و رامین، مقدمه و تصحیح از محمد روشن، تهران: صدای معاصر.

منوچهری دامغانی، ابونجم احمد بن قوص بن احمد. 1390ش، دیوان اشعار، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.

هیلنز، جان. 1395ش، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار- احمد تفضّلی، تهران: نشر.

مقالات

ریکور، پل. 1387ش، «حکمت و معرفت و اسطوره»، مقالات بخش حکمت و معرفت، دوازدهمین شماره ماهنامه پژوهشی اطلاعات، 29 فروردین1387.

حبیبی، پریسا. 1391ش، مجلّه ادب پژوهشی، زمستان 1394، شماره سی و چهارم، صص 57-35.