بررسی تطبیقی مضامین منظومه غنایی «هشت بهشت» امیرخسرو دهلوی و «جواهر الأسمار» الثغری

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 14، شماره 55، مهر 1399، صفحه 475-494   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

آسیه ذبیح نیا عمران

دانشیار دانشگاه پیام نور

چکیده

امیرخسرو دهلوی(651- 725ش) از عارفان نامدار پارسی‌گوی هندوستان، در نیمه دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. او در مثنوی­سرایی تابع نظامی گنجوی است. یکی از مثنوی‌های امیرخسرو که به تقلید از «هفت پیکر» نظامی سروده منظومه «هشت بهشت» است. او در تدوین حکایات «هشت بهشت» به کتاب «جواهر الأسمار» عماد بن محمد الثغری نظر داشته است. امیرخسرو چند حکایت «هشت بهشت» را از کتاب «جواهر الأسمار» عیناً نقل کرده و حتی در بخش‌های زیادی از متن «هشت بهشت»، عبارات و جملات این اثر را وام گرفته و اقتباس کرده است. کتاب «جواهر الأسمار» مشتمل بر یکصد حکایت است که طی پنجاه و دو شب از زبان طوطی بازگو می­شود تا زن جوان بازرگانی را از خیانت به شوهر باز دارد. اکثر حکایات و افسانه­های «جواهر الأسمار» و «هشت بهشت» بر مکر زنان استوار است. بخشی از درونمایه حکایات هر دو اثر پیمان‌شکنی زنان و تظاهر آنان به ستر و صلاح است. با توجه به اینکه کتاب «جواهر الأسمار» یکی از مهم­ترین الگوهای کار امیرخسرو در «هشت بهشت» بوده و اینکه هر دو اثر در هند تدوین شده­اند وجوه مشترک بسیاری با هم دارند. مقاله حاضر می­کوشد به بررسی مضامین مشترک هر دو اثر غنایی بپردازد.

کلیدواژه‌ها

جواهر الأسمار؛ الثغری؛ امیرخسرو دهلوی؛ هشت بهشت

مراجع

اخگر حیدرآبادی، میرزاقاسم علی. 1385ش، مجموعه رسایل عرفانی، تهران: دانشگاه تهران.

اسکولز، رابرت. 1383ش، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: آگاه.

امیرخسرو دهلوی. 1362ش، خمسه‌، تصحیح امیراحمد اشرفی، تهران: شقایق.

امیرخسرو دهلوی. 1390ش، هشت ‌بهشت‌،تصحیح حسن ذوالفقاری، پرویز ارسطو‌، تهران‌: نشر چشمه.

امیرخسرو دهلوی. 1873م، هشت بهشت، هندوستان: لکنهو.

امیرخسرو دهلوی. 1918م، هشت بهشت، هندوستان: علیگره. 

امیرخسرو دهلوی. 1966م، شیرین و خسرو، مسکو: انستیتوی ملل آسیا.

امیرخسرو دهلوی. 1972م، هشت بهشت، تصحیح جعفر افتخار، چاپ مسکو.

آذر، امیر اسماعیل. 1387ش، ادبیات ایران در ادبیات جهان، تهران: سخن.

بهار، محمدتقی. 1369ش، سبک شناسی، جلد سوم، تهران: امیرکبیر.

تقوی، محمد. 1376ش، بررسی حکایت‌های حیوانات، چاپ اول، تهران: روزنه.

الثغری، عماد بن محمد. 1385ش، طوطی نامه(جواهر الأسمار)، به اهتمام شمس الدین آل احمد، چاپ اول، تهران: فردوس.

رستگارفسایی، منصور. 1383ش، پیکرگردانیدراساطیر، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ریاض، محمد. 1366ش، دیباچه دواوین امیرخسرو دهلوی، اسلام‌آباد‌: مجله دانش.

زرین­کوب، عبدالحسین. 1354ش، نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.

صفا، ذبیح‌الله. 1369ش، تاریخ ادبیات در ایران، تهران‌: نشر فردوس.

عطار، فریدالدین. 1389ش، الهی نامه، تهران: انتشارات نیک فرجام.

غنیمی هلال، محمد. 1382ش، ادبیات تطبیقی، ترجمه: سید مرتضی شیرازی، تهران: نشر رضوی.

کفافی، محمد عبدالسلام. 1382ش، ادبیات تطبیقی، ترجمه: سیدحسین سیدی، مشهد: آستان قدس رضوی.

محجوب، محمّد‌جعفر. 1382ش، ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: نشر چشمه.

ولتون، دومینک. 1387ش، جهانی­سازی دیگر با کتاب­شناسی و نمایه موضوعی، ترجمه: عبدالحسین نیک­گهر، تهران: فرهنگ معاصر.

همایی، جلال‎الدین. 1389ش، فنون بلاغت و صناعات ادبی،چاپ اول، تهران: اهورا.

کتب انگلیسی

Richardson, Samuel (1962) Pamela or Virtue Rewarded, volumes:2, London, Everyman‘s library.

 

مقالات

بهروز، سیده زیبا. 1393ش، «پدیدارشناسی غنا در اشعار نظامی و امیرخسرو(با تکیه بر منظومه لیلی و مجنون)»،فنون ادبی، سال 6، شماره 1، صص 143- 156.

خلیل، محمدابراهیم. 1323ش، «امیرخسرو بلخی مشهور به دهلوی»، مجله آریانا، شماره 19، صص 49- 51.

ذبیح نیا عمران، آسیه. 1394ش، «مآخذ داستان­ها و افسانه­های جواهر الأسمار»، مجله پژوهش ادبی و بلاغی دانشگاه پیام نور مشهد، دوره 3، شماره 4، صص 22- 34.

ذبیح نیا عمران، آسیه. 1395ش، «پیکرگردانی در افسانه­های جواهر الأسمار»، مجله فرهنگ و ادبیات عامه، دوره 4، شماره 8، صص 72- 90.

ذبیح نیا عمران، آسیه. 1395ش، «شرایط عشق و صفات عاشق و معشوق در جواهر الأسمار»، مجله ادب غنایی، دوره 13، شماره 24، صص 117- 132.

زرین­کوب، عبدالحسین. مهر ماه 1354ش، «امیرخسرو دهلوی شاعر و منتقد»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره 4، صص 19- 25.

مجتبایی، فتح الله. فروردین و اردیبهشت 1364ش، «حافظ و خسرو»، مجله آینده، سال 11، شماره 1-3، صص 49- 69.

محجوب، محمّد‌جعفر. بهار 1357ش، «هشت ‌بهشت و هفت ‌پیکر»، مجله ایران‌نامه، شماره 1، صص 346- 387.

معین، محمد. 1331ش، «امیرخسرو دهلوی»، مجله مهر، شماره 1، صص 25-32. 

ممتحن، مهدی و محبوبه مسلمی زاده. 1394ش، «بررسی تطبیقی پارسا زن عطار و هزار و یک شب بوکاچیو»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال نهم، شماره36، صص 81- 97.

ناصح، مهدی و سوسن یزدانی. بهار 1392ش، «حکایات تعلیمی و کارکردهای آن در مطلع الأنوار امیرخسرو»، نشریه ادبیات تعلیمی دهاقان، سال 5، شماره 17، صص 25- 5.

نبی­لو، علیرضا و منوچهر اکبری. 1386ش، «تحلیل عناصر داستانی طوطی نامه»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال 5، شماره 18، صص 141-163.

نفیسی، سعید. 1308ش، «امیرخسرو دهلوی(ادبیات فارسی در هندوستان)»،مجله ارمغان، شماره 8- 9. صص 566- 577.

یاری، سیاوش و مسلم سلیمانیان. 1395ش، «جایگاه امیرخسرو در تاریخ­نگاری هند»، پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال 6، ش 22، تابستان، صص 125- 152.

یدی، نرگس و عباسعلی وفایی. 1392ش، «ریخت شناسی و عناصر زینتی عرفانی اشعار امیرخسرو دهلوی»، مجله زیبایی شناسی ادبی، دوره5، شماره18، صص23-37.