الزام‌سنجی تربیتی والدین در قبال فرزندان از منظر قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 11، شماره 43، مهر 1399، صفحه 57-83   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد رازقی¹؛ احمدعلی فروغی ابری²؛ جهانبخش رحمانی³؛ ولی الله ملکوتی فر⁴

¹دانشجوی دکتری، فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

²استادتمام، گروه علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

³استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

⁴استادیار گروه الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار

چکیده

این پژوهش بر آن است تا دریابد از منظر قرآن کریم والدین چه الزامات تربیتی نسبت به فرزندان خود دارند تا بتوانند فرزندانشان را در راه رسیدن به کمال بشری هدایت نمایند که با مراجعه به مبانی قرآنی بر استخراج و تبیین علمی مفاهیم مهم مربوط به موضوع تمرکز شد. روش تحقیق در این پژوهش کیفی با رویکرد تحلیل محتوا یا «روش تحلیل منطقی فرارونده» می‌باشد. تحلیل محتوا از نظام مقوله‌ای قیاسی با استفاده از اسناد و مدارک و اطلاعات مورد نیاز منابع مکتوب و دیدگاه‌ها و نظریات علماء و اندیشمندان، بالأخص مباحث تربیتی و اخلاقی اسلامی، با ابزار کتابخانه‌ای از طریق فیش برداری می‌باشد. بر اساس یافته‌ها می‌توان گفت که از منظر قرآن کریم، ضروری‌ترین مؤلفه تربیتی، مسئولیت پذیری تربیتی والدین در مقابل فرزندان با شناخت مصداق‌های معین قرآنی، شیوه‌ها و اهداف تربیتی معروف و عمل به آن است که خانواده‌ها و جامعه به آرامش و نیز به مقصد می‌رسند.

کلیدواژه‌ها

مسئولیت؛ والدین؛ فرزندان؛ تربیت؛ اندیشه اسلامی

مراجع

نهج البلاغه.

ﺍﺑﻦ ﺍﺛﯿﺮ. 1399ق، ﺍﻟﻨﻬﺎﯾﺔ ﻓﯽ ﻏﺮﯾﺐ ﺍﻟﺤﺪﯾﺚ، جلد 1، بیروت: مکتبة العالمیه.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1416ق، لسان العرب، بیروت: انتشارات دار الفکر.

اصفهانی، ﺭﺍﻏﺐ. 1401ق، ﻣﻌﺠﻢ ﻣﻔﺮﺩﺍﺕ ﺍﻟﻔﺎﻅ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ، ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﺪﯾﻢ ﻣﺮﻋﺸﯽ، بی جا: ﺍﻟﻤﮑﺘﺒﺔ ﺍﻟﻤﺮﺗﻀﻮﯾﻪ.

آمدی، عبد الواحد بن محمد. 1366ش، تصنیف غرر الحکم ودرر الکلم، محقق: مصطفی درایتی، چاپ دوم، قم: انتشارات التابع اسلامی.

پاک نژاد، رضا. 1388ش، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، یزد: انتشارات بنیاد فرهنگی شهید پاک‌نژاد.

جوادی آملی، عبدالله. 1376ش، تفسیر موضوعی‌ قرآن‌ کریم‌، قم: انتشارات اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1394ش، خانواده متعادل و حقوق آن، قم: انتشارت اسراء.

حر عاملی، محمد بن الحسن. 1387ش، وسائل الشیعه، جلد 12، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسلامیه.

خویی، ابوالقاسم. 1371ش، البیان فی تفسیر القرآن، جلد 17، چاپ بیست و چهارم، بیروت: انتشارات دار العالمیه.

شاتو، ژان. 1395ش، مربیان بزرگ، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

شریف الرضی، محمد بن حسین. 1368ش، تفسیر نهج‌ البلاغه، قم: انتشارات آیت الله العظمی مرعشی نجفی.

شیخ صدوق. 1391ش، ثواب العمال وعقاب الأعمال، ترجمه صادق حسین‌زاده، تهران: انتشارات پورصائب.

صفایی مقدم، مسعود. 1388ش، مبانی تربیت از نگاه امام سجاد(ع)، چاپ دوم، قم: انتشارت رسش.

علامه مجلسی. 1404ق، بحار الأنوار، جلدهای 71، 75، 70، 100، 103، 74، بیروت: مؤسسة الطبع والنشر.

غفاری، هادی. 1386ش، تقویت نظام خانواده و آسیب‏شناسی آن، جلد 1و ۲، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

فخر رازی، محمد بن عمر. 1411ق، تفسیر الکبیر، چاپ 23، بیروت: انتشارات دار الحیاء.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، اصول کافی، تهران: انتشارات دار الإسلامیه.

محقق حلی. 1419ش، شرایع الاسلام، جلد دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

محمدی ری شهری، محمد. 1384ش، میزان الحکمه، جلد 7، بیروت: انتشارات دار الحدیث.

مطهری، مرتضی. 1357ش، حقوق خانواده در اسلام، تهران: انتشارات صدرا.

مظاهری، حسین. 1390ش، مشق اخلاق، اصفهان: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا.

مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. 1385ش، تفسیر نمونه، جلد 7، 17، 18و25، تهران: دار الکتب الإسلامیّه.

ملکوتی فر، ولی الله. 1388ش، تربیت در نهج البلاغه، چاپ دوم، تهران: انتشارات امید مهر.

الواسطی، علی بن محمد اللیثی. 1414ق، عیون الحکم والمواعظ، تهران: انتشارات اسلامی.

کتب انگلیسی

Berkowitz, L. (1968), "Responsibility, reciprocity and social distance in help-giving: an experimental investigation of English social class differences", Journal of experimental social psychology, 4: (46-63)

David G. Attfield (1978) Motivation in Moral Education: the Case for Virtue, Journal of Moral Education, 7:3, 158-165

Dewey, J. (1916).Democracy and education: An introduction to the philosophy of education. New York: MacMillan.

Snook. A. (1924). Indoctrination and Education. London and Boston: Routledge and Kegan Paul.

Maliki, A. E., E. S . Asain & J. Kebbi (2010),"Background variables, social responsibility and academic achievement among secondary school students in Bayelsa state of Nigeria", Study home comm Sci, 4(1): 27-32.

 

مقالات

باقری، خسرو. 1376ش، «ماهیت و قلمرو تعلیم و تربیت اسلامی»، فصلنامه روش شناسی علوم انسانی، شماره 89، صص 23-33.

بهشتی، محمد. 1380ش، اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی(ره)؛ کاوشی در رهنمودهای تربیتی امام خمینی(ره)»، شماره 97،‌ صص 46-42.

جوادی آملی، عبدالله. 1396ش، «اخلاق در نظر و عمل»، حکمت معاصر، شماره 1، صص 25- 51.

عظیمی گرگانی، هادی. 1391ش، «معناشناسی تنقیح مناط مقارنه با مفاهیم مشابه و روش شناسی آن»، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره 90، صص 127-153.