بینامتنیت قرآنی در نسخه خطی مرآة الخیال

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 11، شماره 43، مهر 1399، صفحه 85-103   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ماهرخ آهمه¹؛ مریم محمودی²

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دهاقان، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دهاقان، ایران

چکیده

یکی از دستاوردهای تازه در حوزه نقد ادبی، بینامتنیت(Intertextualite) یعنی بررسی رابطه متون و میزان تأثیرپذیری آن‌ها از یکدیگر است. بر اساس این نظریه از آنجا که تراوش افکار آدمی حاصل مطالعات، تجربیات و آموخته‌های قبلی اوست؛ پس تمام متون بشری خواسته یا ناخواسته وام­دار آبشخور افکار و آثار پیشینیان­اند و پر واضح است که این تأثیرگذاری با توجه به جایگاه متون و میزان ارزشمندی آنان نزد جوامع متفاوت است. در جوامع مذهبی به دلیل اعتقاد و باورمندی مردم به متون مقدس میزان بهره­مندی نویسندگان و شاعران از این متون بسیار بیش‌تر از آثار دیگر است. قرآن کریم به عنوان کتاب مقدس مسلمانان یکی از این متون پرطرفدار است که تأثیر مضامین آن در نوشته­ها و سروده­های شاعران و ادیبان مسلمان از دیرباز آشکارا به چشم می­خورد. مضامین قرآنی به عنوان عالی­ترین مفاهیم که مستقیماً از سرچشمه وحی مایه گرفته­اند، بیش از هر متن دیگر در تار و پود آثار نویسندگان و شعرای مسلمان تنیده شده است. از جمله متونی که می­توان تأثیرپذیری از منبع وحی را به وضوح در آن دید، نسخه خطی «مرآة الخیال» اثر میکراج ملتانی از نویسندگان شبه قاره هند است.

کلیدواژه‌ها

روابط بینامتنی؛ متن حاضر؛ متن غایب؛ قرآن

مراجع

قرآن کریم.

آلن، گراهام. 1380ش، بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: انتشارات علمی.

بهار، محمد تقی. 1370ش، سبک شناسی؛ تاریخ تطور نثر فارسی، ج3، تهران: انتشارات امیرکبیر.

تدینی، منصوره. 1388ش، پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران، تهران: نشر علم.

شمیسا، سیروس. 1376ش، سبک شناسی نثر، تهران: میترا.

صفوی، کوروش. 1376ش، مناسبات بینامتنی، گردآورنده: حسن انوشه، تهران: فرهنگنامه ادب فارسی.

مجلسی، محمد باقر. 1404ق، بحار الأنوار، ج73، بیروت: مؤسسه الوفاء.

ملتانی، میکراج. 1103ق، نسخه خطی مرآة الخیال، قم: کتابخانه آیة الله العظمی گلپایگانی.

مؤذنی، علی. 1392ش، دانشنامه زبان و ادب فارسی در شبه قاره، جلد 3، تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

ویستر،راجر. 1382ش، پیش درآمدی بر مطالعه نظریه ادبی، ترجمه الهه دهنوی، تهران: روزنگار.

 

مقالات

صباغی، علی. 1391ش، «بررسی تطبیقی محورهای سه گانه بینامتنیت ژنت و بخش‌هایی از نظریه بلاغت اسلامی»، مجله پژوهش‌های ادبی، س 9، ش 38، صص 71-59.

مرتاض، عبدالملک. 1991م، «فکرة السرقات الأدبیةونظریة التناص»، مجله علامات، النادی الأدبی الثقافی، جده: المجلد 1.

صیادانی، علی. 1396ش، «بینامتنیت مضامین اخلاقی قرآن با غزلیات عربی دیوان شمس»، نشریه ذهن، شماره 70.

نامور مطلق، بهمن. 1386ش، «ترامتنیت، مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 56، صص 98-83.

ویلکی،کریستین. 1381ش، «وابستگی متون، تعامل متون؛ روابط بینامتنی در ادبیات کودک و نوجوان»، ترجمه طاهره آدینه پور، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره 28، صص11-4.