سب و فحاشی در فقه(با بررسی آیه 108 سوره انعام)

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 11، شماره 43، مهر 1399، صفحه 163-181   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

ناهید دهقان عفیفی

عضو هیأت علمی، گروه معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزکوه، فیروزکوه، ایران(مربی)

چکیده

دشنام و توهین به اموری که برای دیگر ادیان و مذاهب مقدس و محترم است از دید شرع مقدس اسلام امری نکوهیده است. آیه شریفه ﴿لا تسبوا الذین یدعون من دون الله فیسبوا الله عدواً بغیر علم﴾ بیان کننده این مهم می‌باشد. توجه به این نکته لازم است که این عمل نه‌تنها می‌تواند به صورت لفظ و کلام انجام شود بلکه عموم آیه شامل هر عملی است که توهین را در بر داشته باشد. از سوی دیگر تنها مقدسات ادیان و بت‌ها و اصنام نیستند که مشمول حکم مذکور می‌شوند. برخی دلائل وجود دارند که تمام آنچه برای دیگران باشد، و توهین به آن‌ها باعث اهانت به مقدسات اعم از ذات باری پروردگار، اولیای دین و غیره شود، مشمول نهی در آیه شریفه هستند. در احادیث اسلامی فحاشی نسبت به دیگران ممنوع شمرده شده است. با توجه به برخی از قواعد فقهی نیز می‌توان حرمت را استنباط نمود.

کلیدواژه‌ها

سب؛ فحاشی؛ مقدسات؛ مذاهب؛ بت

مراجع

قرآن کریم.

ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی. 1422ق، زاد المسیر، بیروت: دار الکتاب العربی.

ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر.

اردبیلی، احمد بن محمد. بی تا، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران- ایران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.

اصفهانی، حسین بن محمد راغب. 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان- سوریه: دار العلم - الدار الشامیة.

اندلسی، محمد بن یوسف. 1420ق، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.

جزری، ابن اثیر مبارک بن محمد. بی تا، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، قم- ایران: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.

جوهری، اسماعیل بن حماد. 1410ق، الصحاح- تاج اللغة وصحاح العربیة، بیروت- لبنان: دار العلم للملایین.

حلّی، علامه حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. 1419ق، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، قم- ایران: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.

حلّی، مقداد بن عبد اللّه سیوری. 1425ق، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم- ایران: انتشارات مرتضوی.

حلّی، نجم الدین جعفر بن زهدری. 1428ق، إیضاح ترددات الشرائع، قم- ایران: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.

حمیری، نشوان بن سعید. 1420ق، شمس العلوم ودواء کلام العرب من الکلوم، بیروت- لبنان: دار الفکر المعاصر.

دزفولی، مرتضی بن محمد امین انصاری. 1415ق، کتاب المکاسب، قم- ایران: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.

راوندی، قطب الدین سعید بن عبداللّه. 1405ق، فقه القرآن، قم- ایران: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.

سبحانی تبریزی، جعفر. 1424ق، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، قم- ایران: مؤسسه امام صادق علیه السلام.

سبزواری، سید عبد الأعلی. 1413ق، مهذّب الأحکام، قم- ایران: مؤسسه المنار.

سمرقندی، نصر بن محمد، بی تا، بحر العلوم، بی جا: بی نا.

صاحب بن عباد. 1414ق، المحیط فی اللغة، بیروت- لبنان: عالم الکتاب.

طبرانی، سلیمان بن احمد. بی تا، المعجم الکبیر، بیروت- لبنان: دار احیاء التراث العربی.

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. 1414ق، الأمالی، قم- ایران: دار الثقافة.

عاملی کرکی، محقق ثانی علی بن حسین. 1414ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم- ایران: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.

عاملی، حرّ محمد بن حسن. 1409ق، وسائل الشیعة، قم- ایران: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.

عاملی، سید جواد بن محمد حسینی. 1419ق، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم- ایران: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

عاملی، شهید ثانی زین الدین بن علی. 1402ق، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، قم- ایران: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

فیومی، احمد بن محمد مقری. بی تا، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم- ایران: منشورات دار الرضی.

قمّی، سید تقی طباطبایی. 1426ق، مبانی منهاج الصالحین، قم- ایران: منشورات قلم الشرق.

قمّی، صدوق محمّد بن علی بن بابویه. 1386ق، علل الشرائع، قم- ایران: کتابفروشی داوری.

کاظمی، فاضل جواد بن سعد اسدی. بی تا، مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، بی جا: بی نا.

کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، تهران- ایران: دار الکتب الإسلامیة.

لاری، سید عبد الحسین. 1418ق،التعلیقة على المکاسب، قم- ایران: مؤسسة المعارف الإسلامیة.

مازندرانی، علی اکبر سیفی. 1425ق، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة، قم- ایران: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

مطهری، شهید مرتضی. بی تا، فقه و حقوق(مجموعه آثار)، قم- ایران: بی نا.

مکارم شیرازی، ناصر. 1426ق، أنوار الفقاهة- کتاب التجارة، قم- ایران: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.

منتظری نجف‌آبادی، حسین علی. بی تا، رساله استفتاءات، ج 1، قم- ایران: بی نا.

منسوب به امام رضا، علی بن موسی علیهما السلام. 1406ق، صحیفة الرضا، مشهد- ایران: کنگره جهانی امام رضا علیه السلام.

نجفی، کاشف الغطاء جعفر بن خضر مالکی. 1422ق، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم- ایران: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

نجفی، کاشف الغطاء هادی بن عباس بن علی بن جعفر. 1423ق، الرد على موسى جار الله، نجف اشرف- عراق: مؤسسه کاشف الغطاء.

نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی. 1417ق، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم- ایران: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

نوری، محدث میرزا حسین. 1408ق، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، بیروت- لبنان: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.

واحدی، علی بن احمد. 1411ق، اسباب نزول القرآن، بیروت- لبنان: دار الکتب العلمیة.