بازخوانی انواع وحی

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 11، شماره 43، مهر 1399، صفحه 241-269   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

نهله غروی نایینی

هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران(استادتمام)

چکیده

واژه وحی در قرآن کریم در بیش از 75 آیه به صورت‌ها و مشتقات مختلف آمده است. از امیرالمؤمنین(ع)- اولین مفسر و مبین علوم قرآن پس از رسول ‏الله- بیانی در معانی انواع وحی رسیده است. پس از آن حضرت، علمای اسلامی مانند اصحاب لغت، مفسران و علمای علوم قرآنی، معانی آن را ذکر کرده و گونه‏ها و انواعی برای آن قائل شده‏اند. در میان این تعریف‌ها همسانی و غیر همسانی مشاهده می‏شود. حاصل مشترک این تعریف‌ها و دسته‏بندی‌ها، این است که هر وحی به معنای پیام یا اشاره مخفی و سرّی دارای یک منبع صدور و یک دریافت کننده است. با دقت در همه آیات قرآن کریم که حاوی واژه وحی هستند، می‏توان گفت که منبع صادر کننده وحی- به معنای لغوی یعنی پیام رمزی- عبارت‌اند از الله حق تعالی، انسان، فرشته، و شیطان. این مقاله با استفاده از معنای لغوی و اصطلاحی وحی و به کمک آیات کریمه قرآن به بررسی انواع وحی بر انسان پرداخته است و آن را به وحی رسالی و غیر رسالی تقسیم نموده و چگونگی وحی رسالی را به وحی بی واسطه و با واسطه تقسیم کرده و به نقد برخی تعریف‌های دانشمندان علوم قرآن پرداخته و معتقد است که واژه وحی با الهام و رؤیا درباره انسان‌های برگزیده و انبیا تفاوت دارد.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ وحی؛ انبیا؛ انسان؛ الهام؛ رؤیا

مراجع

قرآن کریم.

ابن جوزی، عبدالرحمن. 1404ق/ 1984م، نزهة الأعین والنواظر فی علم الوجوه والنظائر، محمد عبدالکریم کاظم الراضی، بیروت: مؤسسه الرسالة.

ابن سعد، محمد بن کاتب واقدی. بی تا، الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر.

ابن کثیر دمشقی، اسماعیل. 1409ق/ 1988م، مختصر تفسیر ابن کثیر، اختصار محمد کریم راجح، چاپ چهارم، لبنان: دار المعرفة.

ابن منظور، محمد بن مکرم الافریقی المصری. 1405ق، لسان العرب، قم: بی نا.

ابوزید، نصر حامد. 1380ش، معنای متن(پژوهشی در علوم قرآن)، مرتضی کریمی نیا، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

انیس، ابراهیم و دیگران. 1412ق/ 1372ش، المعجم الوسیط، چاپ چهارم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

بخاری، محمد بن اسماعیل. بی تا، صحیح بخاری، بی جا: بی نا.

تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم. 1371ش، وجوه القرآن، به اهتمام مهدی محقق، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

جوادی آملی، عبدالله. 1378ش، قرآن در قرآن(تفسیر موضوعی)، قم: مرکز نشر اسراء.

حجتی، سید محمد باقر. 1360ش، پژوهشی در تاریخ قرآن، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

حکیم، سید محمد باقر. 1378ش، علوم قرآنی، محمد علی لسانی فشارکی، بی جا: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی تبیان.

الخوری الشرتونی اللبنانی، سعید. 1403ق، اقرب الموارد، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.

دروزه، محمد عزه. 1412ق، التفسیر الحدیث، چاپ دوم، بیروت: دار الغرب الاسلامی.

راغب اصفهانی، حسین. بی تا، معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق ندیم مرعشلی، بی جا: دار الکاتب العربی.

رأفت سعید، محمد. 2002م/ 1422ق، تاریخ نزول القرآن الکریم، بیروت: دار الوفا.

رامیار، محمود. 1362ق، تاریخ قرآن، تهران: انتشارات امیرکبیر.

رکنی یزدی، محمد مهدی. 1379ش، آشنایی با علوم قرآن، تهران: سازمان سمت- مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

زمخشری، محمود بن عمر. 1407ق/ 1987م، کشاف، چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی.

سید قطب، محمد. 1408ق/ 1988م، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.

سیوطی، عبدالرحمن. 1411ق، الدر المنثور فی التفسیر المأثور، بیروت: دار الکتب العلمیه.

شبّر، عبدالله. 1407ق/ 1986م، جوهر الثمین، کویت: مکتبة الألفین.

صبحی صالح. 1363ش، مباحث فی علوم القرآن، چاپ پنجم، قم: انتشارات رضی.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1385ق، علل الشرایع، نجف: مکتبة حیدریه.

طباطبایی، محمد حسین. 1374ش، قرآن در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طباطبایی، محمد حسین. 1393ق/ 1973م، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: منشورات مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.

طبرسی، ابو علی فضل بن حسن. 1403ق، مجمع البیان فی علوم القرآن، قم: منشورات مکتبة آیة الله مرعشی.

طوسی، محمد بن حسن. بی تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

عبدالباقی، محمد فؤاد. بی تا، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

عتر، نورالدین. 1403- 1404ق، محاضرات فی علوم القرآن، دمشق: مطبعة الانشاء.

علی الصغیر، محمد حسین. 1413ق، دراسات قرآنیة، بی جا: مرکز النشر، مکتب الاعلام الاسلامی.

علی الصغیر، محمد حسین. 1420ق/ 1999م، المستشرقون والدراسات القرآنیة، بیروت: دار المؤرّخ العربی.

علی الصغیر، محمد حسین. 1420ق/ 1999م، تاریخ القرآن، بیروت: دار المؤرخ العربی.

مجلسی، محمد باقر. 1403ق/ 1983م، بحار الأنوار، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مصطفوی، حسن. 1371ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

معرفت، محمد هادی. 1375ش، تاریخ قرآن، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.

معرفت، محمد هادی. 1415ق، التمهید فی علوم القرآن، ج1، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.