حضانت فرزند نامشروع از دیدگاه فقه و حقوق در آیات و روایات

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 11، شماره 43، مهر 1399، صفحه 319-343   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مجید رضا کمالی بانیانی¹؛ داوود نصیران²؛ سیدمحمدهادی مهدوی³

¹دانشجوی دکتری تخصصی، گروه حقوق خصوصی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

²استادیار و عضو هیأت علمی، گروه حقوق خصوصی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

³استادیار، عضو هیأت علمی، گروه حقوق خصوصی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

عمده و اساس مباحث فقهی و حقوقی، در باب حضانت اطفال، برخاسته از آیات و روایاتی است که به دست ما رسیده‌اند. حضانت اطفال نامشروع، بر پایه این آیات و روایات و آراء فقهای متقدم و به ویژه با استناد به حدیث نبوی «الولد للفراش و للعاهر الحجر»، به دلیل نفی نسب آنان(چه از لحاظ عرفی و چه از لحاظ شرعی)، به همراه دیگر احکام وابسته به آن(چون ولایت، نفقه و...) نیز، منتفی بوده است. با عنایت به اینکه به دلائل تغییر در بافت موقعیتیِ ادوار مختلف و بنا به مصلحت طفل و جامعه، آراء فقها نیز، تغییراتی داشته­اند و به موازات تغییرات محیطی- اجتماعی، پذیرای تحولاتی بوده­اند؛ لذا ضروری است که نظرات فقها و حقوقدانان معاصر، با احکام مربوطه در آیات و روایات نقل شده در آراء فقهای متقدم، مورد بررسی قرار گیرد. نتایج حاصل از این پژوهش، نشان از آن دارند که اموری چون حضانت، ولایت، نفقه و...، نخست، بر عهده زانی نبوده­اند؛ اما با دگرگونی­هایی که در بافت پیرامونی جامعه رخ داده­اند و با اتکا به آموزه­های امام خمینی(ره) و به تبع آن، آراء وحدت رویه قضایی حال حاضر، غالب تکالیف ابوین(به جز ارث)، در باب فرزند مشروع، به فرزند نامشروع، تسری داده شده است و در باب بعضی از مباحث، ملاحظات جدیدتری نیز، صورت گرفته است. شیوه پژوهش به صورت تحلیلی- توصیفی بوده است.

کلیدواژه‌ها

حضانت؛ فرزند نامشروع؛ آیات و روایات؛ فقه و حقوق

مراجع

ابن ادریس حلی، محمد بن احمد. 1410ق، السرائر، جلد دوم، قم: جامعه مدرسین.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.

اراکی، محمد علی. 1375ش، توضیح المسائل، قم: مهر.

امامی، اسدالله. 1349ش، مطالعه تطبیقی نسب در حقوق ایران و فرانسه، تهران: چاپخانه موسوی.

امامی، سیدحسن. 1331ش، حقوقمدنی، تهران: اسلامیه.

بروجردی عبده، محمد. 1381ش. کلیات حقوق اسلامی، تهران: رهام.

جبعی عاملی، زین الدین. 1413ق، الرعایة، چاپ دوم، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. 1378ش، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد ۳، تهران: گنج دانش.

جوهری، اسماعیل بن حماد. 1974م، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، بیروت: دار الحضارة العربیة.

حر عاملی، شیخ محمد حسن. 1412ق، وسائل الشیعة، الطبعة الاولی، قم: مؤسسة آل البیت.

حلبی، ابو صلاح. 1362ش، الکافی فی الفقه، با تحقیق رضا استادی، اصفهان: مکتبة الامام امیر المؤمنین.

خمینی، روح الله. 1376ش، تحریر الوسیلة، جلد دوم، قم: جامعه مدرسین.

خمینی، روح الله. 1424ق، توضیح المسائل(المحشی للامام الخمینی)، ج 2، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.

خوئی، سید ابوالقاسم. 1410ق، منهاج الصالحین، الطبعه الثالث و العشرون، قم: مدینه العلم.

خوئی، سید ابوالقاسم.1410ق، فقه الشیعة، با تصحیح محمدمهدی موسوی خلخالی، چاپ سوم، جلد۳، قم: مؤسسه آفاق.

دادمرزی، سید مهدی. 1396ش، فقه استدلالی، ترجمه تحریر الروضة فی شرح اللمعة، چاپ 36، قم: کتاب طاها.

دیانی، عبد الرسول. 1379ش، حقوق خانواده، تهران: امید دانش.

سبزواری، سید عبد الاعلی. 1413ق، مهذب الأحکام، چاپ چهارم، قم: مؤسسة المنار.

شبیری زنجانی، سید موسی. ۱۴۱۹ق، کتاب نکاح، جلد۹، قم: مؤسسه پژوهشی رای پرداز.

شهید اول، محمد بن مکی عاملی. ۱۴۱۰ق، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت: دار التراث.

شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1410ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: کتابفروشی داوری.

شهید ثانی، زین الدین علی بن احمد. 1416ق، مسالک الافهام، قم: چاپ سنگی.

صدر، سید محمد. 1427ق، الصراط القویم، قم: موسسة احیاء الکتب.

صدوق، ابو جعفر. 1410ق، من لا یحضره الفقیه، بیروت: دار الکتب الاسلامیه.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1377ش، خصال، ترجمه محمد باقر کمره­ای، تهران: کتابچی.

صفایی، سید حسین و اسد الله امامی. 1386ش، مختصر حقوق خانواده، تهران: میزان.

طباطبایی حکیم، سیدمحسن. ۱۴۱۶ق، مستمسک العروة الوثـقی، جلد ۱۴، قم: مؤسـسه دار التفسیر.

طباطبایی، علی بن محمد علی. 1374ش، ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، قم: دار الهادی.

طوسی، محمد بن حسن. 1407ق، النهایة فی مجرد الفقه، بیروت: دار الکتب العربیة.

علامه حلی، حسن بن یوسف. 1410ق، ارشاد الأذهان إلی أحکام الایمان، قم: موسسة النشر الاسلامیه.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. 1430ق، الوافی، جلد 15، اصفهان: عطر عترت.

کاتوزیان، ناصر. 1375ش، حقوق مدنی، تهران: یلدا.

کریمی، حسین. 1365ش، موازین قضایی امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، جلد هفتم، تهران: دار الکتب الإسلامیه.

گلپایگانی، محمد رضا. 1405ق، مجمع المسائل، قم: دار القرآن الکریم.

محقق ثانی، علی بن حسین عاملی کرکی. ۱۴۱۴ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، با تصحیح گروه پژوهش مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، جلد ۱۲، قم: مؤسسه آل البیت.

محقق حلی، نجم الدین جعفربن محمد بن حسن. 1415ق، شرایع الاسلام، بیروت: مؤسسه معارف الاسلامی.

محقق کرکی، علی بن حسین. 1429ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج ۷، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.

مغنیه، آیت الله محمد جواد. 1365ش، فقه امام جعفر صادق(ع)، بیروت: دار العلم للملائین.

مکارم شیرازی، ناصر. 1382ش، انوار الفقاهة، قم: مدرسة امام امیر المؤمنین.

مکارم شیرازی، ناصر. 1385ش، استفتائات جدید، قم: مدرسۀ امام علی(ع).

نجفی عراقی، عبدالنبی. ۱۳۸۵ش، المعالم الزلفی فی شرح العروة الوثقی، قم: المطبعة العلمیة.

نجفی، شیخ محمد حسن. 1418ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 31، بیروت: دار الحیاة.

مقالات

دهقان­نژاد، رضا و بستان(نجفی). زمستان 1396ش، «حقوق و وظایف همسر و مادری از دیدگاه قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال8، شماره32، صص 58-29.

کیان پور، محمد رضا و گرجی ازندریانی و نصیری اوانکی. زمستان 1398ش، «خانواده­گرایی در قانون اساسی ایران با الهام از آموزه­های قرآنی»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال دهم، شماره40، صص 216-191.