منتقدان حدیث شیعه؛ تحلیل موضوع و زمینه‌ها‌ی پیدایش آن در ایران معاصر

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 11، شماره 43، مهر 1399، صفحه 371-401   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شهرام داراب پور¹؛ مهدی مهریزی²؛ سیدمحمدعلی ایازی³؛ مهرداد عباسی³

¹دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

ظهور منتقدان حدیث شیعه را می‌توان جریانی دانست که در دوره معاصر با شعار بازگشت به قرآن، مبارزه با خرافات و اتحاد مسلمانان و کم رنگ کردن نقش سنّت در هندسه مسائل دینی در ایران شکل گرفت. مطالعه پیش رو بر آن است ضمن معرفی جریان منتقدان حدیث شیعه در دوره معاصر ایران و تفاوت آن با قرآنیّون، طیف‌ها و گروه‌های مختلف این جریان فکری را برشمارد. سر آخر به طور مبسوط مهم‌ترین زمینه‌ها و علل پیدایش این جریان فکری که مربوط به گروه‌های دوم و سوم این جریان در این پژوهش می‌باشد را در دو قسمت زمینه‌های عام که عبارت‌اند از اصلاحات دینی در یهودیت و مسیحیت، آشنایی با تجدد و تمدن جهان غرب، آشنایی و ارتباط ایرانیان با متفکران نواندیش جهان عرب و زمینه‌های خاص که عبارت‌اند از تأثیرپذیری منتقدان حدیث شیعه از جریان وهابیت، پیدایش شخصیت‌های روشنفکر و مهجوریّت قرآن می‌باشد را بیان کند.

کلیدواژه‌ها

حدیث؛ تشیع؛ ایران؛ نقد حدیث؛ قرآن

مراجع

ابوریّه. بی‌تا، اضواء علی السنة المحمدیة، الطبعة السادسة، قاهره: دار المعارف.

استرآبادی، محمد امین. 1363ش، الفوائد المدنیة، قم: دار النشر لأهل البیت.

امین، احمد. 1969م، فجر الاسلام، الطبعة العاشرة، بیروت: دار الکتاب العربی.

امین، احمد. 1998م، ضحی الاسلام، قاهره: مکتبة الاسرة.

انس، جیمس. 1890م، نظام التعلیم فی علم اللاهوت القویم، بیروت: مطبعة الأمیرکان.

بابایی، علی اکبر. 1387ش، مکاتب تفسیری، چاپ دوم، تهران: انتشارات حوزه و دانشگاه.

براون، رابرت مک آفی. 1382ش، روح آیین پروتستان، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: نشر نگاه معاصر.

برقعی، سیّد ابوالفضل. 1431ق، عرض اخبار اصول بر قرآن و عقول، سایت کتابخانه عقیده.

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، اصول دین از نظر قرآن و آیات مستند به آن، سایت کتابخانه عقیده.

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، بررسی علمی احادیث مهدی، سایت کتابخانه‌ عقیده. 

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، تابشی از قرآن، سایت کتابخانه عقیده.

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، خرافات وفور در زیارات قبور، سایت کتابخانه عقیده.   

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، سوانح ایام(زندگینامه سید ابوالفضل برقعی)، سایت کتابخانه‌ عقیده.

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، قرآن برای همه، کتابخانه سایت عقیده.

پاشازاده، غلامعلی. بی‌تا، دانشنامه جهان اسلام، مؤسسه دائرة المعارف اسلامی.

جبرئیلی، محمد صفر. 1391ش، سیری در تفکر کلامی معاصر، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

جعفریان، رسول. 1391ش، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی- سیاسی ایران، چاپ چهارم، تهران: خانه کتاب.

حبّ الله، حیدر. 2006م، نظریة السنة فی الفکر الشیعة الامامیة، بیروت: مؤسسة الانتشار العربی.

حسینی طباطبایی، مصطفی. بی‌تا، راهی به سوی وحدت اسلامی، کتابخانه سایت عقیده.

حلبی، علی اصغر. بی‌تا، زندگی و سفرهای سیّد جمال الدین اسدآبادی، تهران: زوار.

خرقانی، اسدالله. بی‌تا، محو الموهوم وصحو المعلوم، ترجمه بالعربیة سعد محمود رستم، سایت اجتهادات.

خمینی، روح الله. بی‌تا، کشف اسرار، بی‌جا: بی‌نا.

خوانساری، سیّد محمد باقر. 1356ش، روضات الجنات، ترجمه محمد باقر ساعدی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.

دانستن، جی. لسلی. 1381ش، آیین پروتستان، ترجمه عبدالرحیم سلیمانی، چاپ اول، قم: مؤسسه پژوهشی و آموزشی امام خمینی.

راوندی، مرتضی. 1382ش، تاریخ اجتماعی ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات نگاه(لوح فشرده تاریخ ایران اسلامی).

رشید رضا، محمد. 1947م، تفسیر المنار، الطبعة الثانیة، قاهره: دار المنار.

رضی، هاشم. 1360ش، ادیان بزرگ جهان، چاپ پنجم، تهران: فروهر.

روشن ضمیر، محمد ابراهیم. 1390ش، جریان شناسی قرآن بسندگی، تهران: انتشارات سخن.

سبحانی، جعفر. بی‌تا، مفاهیم القرآن(لوح فشرده آثار آیت الله جعفر سبحانی).

سنگلجی، شریعت. 1395ش، کلید فهم قرآن، سایت کتابخانه عقیده.

سنگلجی، شریعت. بی‌تا، توحید عبادت، سایت کتابخانه عقیده. 

شوشتری، عبداللطیف. ۱۳۶۳ش، تحفة العالم ذیل التحفة، به کوشش صمد موحد، تهران: طهوری.

طاهری بنچاری، میثم. 1389ش، فرهنگ و تمدن غرب از دیدگاه امام خمینی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

عباسی، حسن. 1369ش، دینداری و خردگرایی، چاپ سوم، تهران: انتشارات همبستگی ملی ایرانیان.

عرب صالحی، محمد. 1393ش، جریان شناسی اعتزال نو، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

عنایت، حمید. 1372ش، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.

فقیهی، علی ‌اصغر. 1366ش، وهابیان، چاپ سوم، تهران: صبا.

قلمداران، حیدرعلی. 1388ش، راه نجات از شر غلات(بحث شفاعت)، تصحیح اسحاق دبیری، سایت کتابخانه عقیده.

قلمداران، حیدرعلی. 1390ش، شاهراه اتحاد(بررسی نصوص امامت)، چاپ دوم، مراجعه و تصحیح: اسحاق دبیری، بی جا: انتشارات حقیقت.

قلمداران، حیدرعلی. 1393ش، پژوهشی بنیادین پیرامون خمس از دیدگاه قرآن، سنّت و فتوا، تصحیح: حنیف‌ زرنگار، سایت کتابخانه عقیده.

قلمداران، حیدرعلی. بی‌تا، ارمغان آسمان، سایت کتابخانه عقیده.

کسروی، احمد. 1323ش، شیعه گری، تهران: بی‌جا.

الگار، حامد. 1356ش، دین و دولت در ایران، مترجم: ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات توس.

مددپور، محمد، 1372ش، سیر تفکر معاصر، زمینه‌های تجدد و دین زدایی در ایران، تهران: تربیت.

مراغه‌ای، زین ‌العابدین. ۱۳۸4ش، سیاحت‌نامه ابراهیم ‌بیگ، چاپ دوم، تهران: آگاه.

مظفر، محمد. 1368ش، اصول الفقه، ترجمه و شرح عبدالله اصغری، قم: نشر ناصر.

معارف، مجید و سعید شفیعی. 1394ش، درآمدی بر مطالعات حدیثی در دوران معاصر، چاپ اول، تهران: سمت.

ملک‌زاده، مهدی. 1366ش، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، چاپ دوم‌، تهران‌: علمی.

مهدوی‌راد، محمد علی. 1394ش، پژوهش‌های حدیثی مسلمانان، حدیث و حدیث پژوهی، چاپ دوم، تهران: نشر کتاب مرجع.

نبوی رضوی، مقداد. 1396ش، اندیشه اصلاح دین در ایران، تهران: شیرازه کتاب ما.

نجم آبادی، هادی. 1312ش، تحریر العقلاء، مقدمه ابو الحسن خان فروغی، تهران: بی‌نا.

نقیب زاده، میر عبدالحسین. 1394ش، فلسفه کانت: بیداری از خواب دگماتیسم، تهران: نشر آگه.

هولت، پی ام و لمبتون. ۱۳۸۸ش، تاریخ اسلام کمبریج، ترجمه احمد آرام، تهران: امیرکبیر.

الهی بخش، خادم حسین. 1421ق، القرآنیون وشبهاتهم حول السنة، الطبعة الثانیة، طائف: مکتبة الصدیق.

یوسفی اشکوری، حسن. 1377ش، نوگرایی دینی: نقد و بررسی جنبش اسلامی معاصر، تهران: قصیده.‌

 

مقالات

استادی، کاظم. 1391ش، «روزنامه اختر و تغییر خط فارسی»، مجله بهارستان‌، شماره 16.

بیات، عزیزاله. 1380ش، «فرقه‌ قرائیم»، مجله فرهنگان، سال سوم، شماره 9، ص46.

الدغامین، زیاد خلیل. پاییز 1384ش، «نواندیشی در نگره قرآنی سیّد جمال»، مترجم: علی خیاط، مجله الهیات و حقوق، شماره 217.

مهریزی، مهدی. پاییز 1382ش، «رابطه قرآن و حدیث»،علوم حدیث، شماره 29.

مهریزی، مهدی. زمستان 1383ش، «نگاهی به جریان‌های حدیثی معاصر اهل ‌سنّت»، علوم حدیث، شماره 34.

هوشنگی، لیلا. 1388ش، «مقایسه تورات شفاهی و حدیث در نقل روایت، منع نگارش، تدوین و تنسیق»، علوم حدیث، سال چهاردهم، شماره چهارم.