نگاهی نو به حقیقت معنای معرفت و ملاک فقاهت از منظر ثقلین

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 11، شماره 43، مهر 1399، صفحه 403-427   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فاطمه انصاری

دانشجوی دکترای فقه و حقوق دانشگاه ارومیه، استاد مدعو دانشگاه آزاد اسلامی قم

چکیده

از منظر ثقلین فقه مساوق فهم عمیق در دین، و تفقه نوعی تفهم و تعقل در ولایت و تحصیل معرفت است، و هرآنچه مقابل این معرفت قرار می­گیرد، وهم و سراب یعنی لیس بشیء یا لا شیء است که مبعِّد و مُبغض مولی است. تنها معرفت مقرِّب که مصیب واقع و عند الله می‌باشد همان معرفة الامام است؛ زیرا اصل و اساسِ معرفة الله و عبودیت خداوند، معرفت امام است؛ در غیر این صورت تخصصاً از عنوان معرفت خارج خواهد بود. بنابراین مستفاد از نصوص؛ «فقیه» به کسی اطلاق می‌شود که علاوه بر ظواهر گزاره‌های تشریعی، در بطون آن‌ها نیز تعمق کند و به معرفة الامام که همان معرفت مقرب است، عارف شود. بنابراین ملاک و مناط فقاهت، ابتناء بر درایت امر معصومین (علیهم السلام) دارد؛ یعنی در عین حال که ظهورات کلام حجج الله بر خلق حجیت دارد، بر فقیه واجب است که نسبت به لحن قول و معاریض(معانی پنهان و اشارات کلام) معصوم معرفت تحصیل کند؛ یعنی در بطون و حقایق کلام معصوم تعمق کند تا از اوهام و ظنون اجتناب نماید. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی ضمن تبیین معنای حقیقی معرفت، به بررسی ملاک و مناط فقاهت از منظر ثقلین می­پردازد.

کلیدواژه‌ها

معرفت؛ معرفت مقرب؛ معرفت امام؛ فقیه

مراجع

قرآن کریم.

ابن ابی زینب. 1397ق، محمد بن ابراهیم، الغیبة(للنعمانی)، تهران: نشر صدوق.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1376ق، الأمالی(للصدوق)، تهران: کتابچی.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1378ق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق: مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1385ق، علل الشرائع، قم: کتاب فروشی داوری.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1395ق، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: اسلامیه.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1403ق، معانی الأخبار، محقق: علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.

ابن شعبه حرانی، حسن بن علی. 1404ق، تحف العقول، قم: جامعه مدرسین.

ابن شهر آشوب، محمد بن علی. 1379ق، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام(لابن شهرآشوب)، قم: علامه.

ابن منظور، محمد بن مکر. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.

استر آبادی، علی. 1409ق، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

بحرانی، سید هاشم بن سلیمان. 1374ق، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه بعثه‏.

برقی، احمد بن محمد بن خالد. 1371ق، المحاسن، قم: دار الکتب الإسلامیة.

تمیمی آمدی، عبد الواحد. 1366ق، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم: دفتر تبلیغات.

جمعی از محدثین. 1363ق، الأصول الستة عشر، قم: دار الشبستری للمطبوعات.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1409ق، وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل بیت علیهم السلام.

دیلمی، حسن بن محمد. 1412ق، إرشاد القلوب إلى الصواب(للدیلمی)، قم: الشریف الرضی.

راوندی، قطب الدین. 1407ق، الدعوات(للراوندی)، قم: انتشارات مدرسه امام مهدی‏.

زبیدی، محمد مرتضی. 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.

شریف الرضی، محمد بن حسین. 1414ق، نهج البلاغة(للصبحی صالح)، محقق: صالح صبحی، قم: هجرت.

صفار، محمد بن حسن. 1404ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلى الله علیهم، قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.

طبرسی، ابو منصور. 1403ق، الاحتجاج، محقق: محمد باقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی.

طبرسی، حسن بن فضل.1412ق، مکارم الأخلاق، قم: الشریف الرضی.

طوسی، محمد بن حسن. 1414ق، الأمالی(للطوسی)، قم: دار الثقافه.

فیض‌ کاشانی، ملا محسن. 1415ق، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر.

قرشی، علی اکبر. 1412ق، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

کراجکی، ابوالفتح محمد بن علی. 1410ق، کنز الفوائد، قم: دار الذخائر.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مصطفوی، حسن. 1368ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

منسوب به امام حسن عسکری(ع). 1409ق، التفسیر المنسوب الی الامام ابی محمد بن علی العسکری، قم: مدرسه الامام المهدی.

منسوب به امام صادق(ع). 1400ق، مصباح الشریعة، بیروت: اعلمی.

هلالی، سلیم بن قیس. 1415ق، کتاب سلیم بن قیس، قم: هادی.