نقش نهاد وزارت در مناسبات سیاسی سلجوقیان عراق با خلافت عباسی

پژوهش نامه تاریخ

دوره 15، شماره 58، خرداد 1399، صفحه 21-44   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

پرویز حسینی^{* 1}؛ سید ابوالقاسم فروزانی²

¹آموزش و پرورش

²دانشگاه شیراز بخش تاریخ

چکیده

چکیده
نهاد وزارت به عنوان برترین نهاد و در رأس نظام دیوانی سلطنت و خلافت، نقش مهمی را در مناسبات سلطنت سلجوقیان عراق و دستگاه خلافت عباسی برعهده داشت. این مناسبات که نزدیک به 80 سال (511 تا 590 ق) به‌طول انجامید، به لحاظ نقش‌آفرینی و میزان موفقیت وزرا در اقتدار بخشیدن به حاکمیت سلطنت و یا خلافت، به سه دوره‌ی تاریخی مشخص تقسیم گردیده بود. اگرچه در این مناسبات، وزیران به‌نام و کاردانی همچون ابوالقاسم ‌درگزینی در دوره‌ی اول و کمال‌الدین ‌محمد ‌خازن در دوره‌ی دوم حضور داشتند، اما آن ‌دو نتوانستند مانند عون‌الدین ‌یحیی ‌بن -هبیره‌ی ‌وزیر که در دوره‌ی سوم از مناسبات حضور داشت، موفقیت چندانی به‌دست آورند. هدف نوشتار حاضر آن است تا به شیوه ی توصیفی- تحلیلی، با بررسی شرایط تاریخی و سیاسی حکومت سلجوقیان عراق و دستگاه خلافت عباسی، ضمن واکاوی نقش نهاد وزارت در ساختار حکومت آنان، به این پرسش پاسخ گوید که چرا وزرای کاردان دوره ی اول و دوم این مناسبات در ایجاد اقتدار حکومتی موفق نگردیدند. نتیجه ی پژوهش پیش رو نشان داد که اگرچه نقش وزرا در هر ساختار حکومتی با توجه به لیاقت و کاردانی آنان پررنگ یا کمرنگ بوده است، اما بدون وجود دیگر عوامل قدرت، از جمله سلطنت یا خلافت مقتدر و نیز یک تشکیلات کشوری سازمان یافته، هیچ وزیری حتی کاردان ترین آنان نیز موفق نگردیدند.

کلیدواژه‌ها

وزارت؛ مناسبات سیاسی؛ سلجویان؛ سلجوقیان عراق؛ خلافت عباسی

مراجع